۸ مارس ۱۸۷۵ زنان كارگر كارخانجات نساجی شهر نیویورك برای بهبود شرایط كارشان و در اعتراض به پایین بودن سطح دستمزدشان، تظاهرات کردند. پلیس به تطاهرات حمله کرد و آن را سركوب کرد. روز ۸ مارس ۱۹۰۷ بازهم زنان کارخان‌های نساجی آمریكا با خواست ۱۰ ساعت كار روزانه تظاهرات کردند كه این بار هم تظاهرات آنها سركوب شد. در سال ۱۹۰۸ حزب سوسیالیست آمریكا كمیته ملی زنان برای كمپین حق رأی زنان در انتخابات را تشکیل داد و در مارس همان سال، كارگران زن بافنده سوزنی با خواست ممنوع كردن كار كودكان و كسب حق رأی زنان در نیویورک تظاهرات کردند. رویدادهای ۸ مارس همان سال سبب شد كه در سال ۱۹۰۹، روز ۸ مارس نخستین روز ملی زنان در آمریكا نامیده شود.
این رویدادها اما تنها نقطه آغاز گردهمایی‌ها و تظاهراتی بود که در سال‌های بعد در کشورهای مختلف تا سال‌های جنگ جهانی دوم ادامه پیدا کرد و در دهه ۶۰ میلادی با رشد جنبش زنان باز هم در ۸ مارس تبدیل به یک روز ویژه شد. سرانجام در سال ۱۹۷۵ سازمان ملل متحد، آن سال را سال بین‌المللی زنان اعلام کرد و دو سال بعد، در ۱۹۷۷ یونسكو ۸ مارس را به عنوان روز جهانی زن معرفی کرد.
۸ مارس اکنون در جهان به شکل‌های مختلفی برگزار می‌شود و در برخی کشورها تبدیل به یک روز برای قدردانی از زنان شده است. در برخی از جاهای دنیا اما همچنان بر جنبه‌های حقوق بشری این روز تاکید می‌شود و به مناسبت آن سمینارها، سخنرانی‌ها و برنامه‌های متعددی برگزار می‌شود. در ایران اما دیگر خبری از حال و هوای سال‌های دهه ۸۰ هجری خورشیدی نیست و از آنجا که حکومت روی خوشی به تجمعات و برنامه‌های آن روزها نشان نداده، حالا روز جهانی زن در ایران، یک روز کم سر و صداست.
کم سر و صدا بودن این روز در ایران اما نشانه تامین مطالبات زنان ایرانی در زمینه برابری جنسیتی نیست. زنان ایرانی با وجود پیشرفت‌های علمی و تحصیلی و گاه اقتصادی، همچنان راه درازی تا تامین مطالباتشان دارند. قوانین محدود کننده در حوزه شخصی و اجتماعی حضور اجتماعی آنها را محدود می‌کند و اشتغال، مشارکت سیاسی و اجتماعی و امنیت آنها با چالش‌های جدی روبه‌روست. جنبش زنان ایران هم سال‌هاست زیر فشارهای امنیتی سرکوب می‌شود و موانع گوناگون حلوی انسجام فعالیت‌های آن را گرفته است.
با این حال، زنان ایرانی با تمام محدودیت‌ها در تلاشند تا عاملیت و اثرگذاری خود را در حوزه‌های شخصی و اجتماعی و سیاسی افزایش دهند و مطالبات خود را پیش ببرند، با افزایش تحصیلات، به چالش کشیده شدن سنت‌های مذهبی و فرهنگی در سطح عمومی جامعه، مطالبات زنان برای برابری، گستره بیشتری یافته و حتی به شهرهای کوچک‌تر و اجتماعات سنتی‌تر هم راه یافته است.
آیا زنان نسبت به دهه‌های قبل و نسبت به زنان نسل‌های قبل اثرگذارتر شده‌اند؟ آیا می‌توان نشانه‌هایی از پررنگ‌تر شدن نقش آنها در سطح خانواده، اجتماع و سیاست دید؟ رادیو زمانه این موضوع را با انتشار چند مطلب در همین زمینه پیگیری می‌کند که به مرور و تا ۸ مارس ۲۰۱۶ منتشر خواهند شد.
فاطمه اختصاری– با وجود محدودیت‌هایی که برای اشتغال زنان در ایران وجود دارد، در گزارش بانک جهانی در سال ۱۳۸۶ ایرانی‌ها از نظر نگاه مثبت به فعالیت‌های اقتصادی زنان در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در رتبه نخست قرار گرفته‌اند. نمره ایرانی‌ها در شاخص تأیید کار زنان در خارج از خانه هم بیشترین رقم در سطح منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست. اما آیا عاملیت زنان در مسائل جنسی و موارد مشابه نیز این پیشرفت را نشان می‌دهد؟
آیدا قجر– آیا در سال‌های اخیر عاملیت و اثرگذاری زنان در سطح اجتماع افزایش داشته است؟
این سوالی‌ست که می‌توان با نگاهی به سطح تحصیل، مشارکت اقتصادی، نقش‌های اجتماعی و مشارکت سیاسی زنان به آن پاسخ مثبت داد.
بهرنگ زندی– با وجود اینکه منشا روز جهانی زن اعتراضات کارگری بوده است، جنبش کارگری و جنبش زنان در ایران، تاکنون نتوانسته است با خواسته‌ها و مطالبات زنان کارگر حتی در روزهای نمادین ارتباط برقرار کند. علت غیبت جنبش کارگری ایران در بزرگداشت این روز چیست؟
بحران عاملیت، چالش جهان برای قدرتمند کردن زنان
آزاده دواچی- سال‌های گذشته زنان در کشورهای مختلف جهان در تلاش بوده‌اند تا به حذف سیستماتیک تبعیض علیه زنان در سطوح مختلف برسند، اما با وجود توانمندی زنان و تلاش آنان برای حضوری برابر، آنها همچنان درگیر این سیستم تبعیض‌آمیز هستند.
اینجا می‌توانید برخی از مطالبی را که در همین زمینه پیش‌تر در زمانه منتشر شده است بخوانید:
پروانه وحیدمنش- ۸ مارس برای زنان ایرانی چه معنایی دارد؟ سهم آنها از چند دهه مبارزه فعالان حقوق زنان برای حقوق برابر چیست؟
آنها که در شهرهای بزرگ و کوچک، در روستاها و محیط‌های بسته زندگی می‌کنند چه مشکلات و مطالباتی دارند؟
نعیمه دوستدار– تصمیم‌گیری برای بچه‌دار شدن در جامعه امروز ایران نه برای زنان آسان است نه برای مردان. از یک طرف مشکلات اقتصادی امکان چنین کاری را از آنها می‌گیرد، از طرف دیگر اولویت‌های زندگی برای آنها تغییر کرده. حالا دیگر نه فقط مردان که زنان هم نمی‌خواهند پیشرفت شغلی و تحصیلی خود را فدای بچه‌دار شدن کنند.
آیدا قجر- «با آ‌ن‌که تنها بودن را دوست ندارم اما حاضر نیستم به هر قیمتی تن به زندگی مشترک بدهم.»
این نگاهی است که بسیاری از زنان جوان ایرانی برای زندگی خود برگزیده‌اند و روز به روز هم تعدادشان بیشتر می‌شود. آنها آینده را تنها در ازدواج نمی‌بینند.
نعیمه دوستدار- در واقعه کشف حجاب، فاعلیت زنان دیده نشده است و روایتی پدرسالارانه، جانبدارانه و یکسویه از آن صورت گرفته که دولت‌ها از آن به نفع خود سود برده‌اند و دولت‌های قبل و بعد از انقلاب از این جریان مصادره به مطلوب کرده‌اند.
در خیلی از جوامع مردها فقط به خاطر مرد بودن‌شان از مزایای خاصی برخوردارند اما به دنبال تلاش‌های زیادی که در ۵۰ سال گذشته برای از بین بردن نابرابری‌های جنسیتی انجام شده، اوضاع عوض شده است. مردان بدون تحصیلات حالا جایگاه قبلی را ندارند.
سال‌هاست که فمینیسم درباره اقتدار جنسی بحث می‌کند. اما ما چطور می‌توانیم بین وقتی که اراده و اختیار جنسی داریم و زمانی که ابزار جنسی قرار گرفته‌ایم تفکیک قائل شویم؟
چطور می‌شود تفاوت اقتدار و ابزارشدگی را فهمید و جایگاه خود را در روابط تعریف کرد؟
آیدا قجر– این روزها زنان زیادی هستند که تمکین نمی‌کنند یا خواسته‌های خود را در رابطه جنسی طلب می‌کنند.
به نطر می‌رسد بخشی از زنان ایرانی درباره سهم خود از زندگی جنسی به نوعی آگاهی رسیده‌اند هرچند عرف و قانون عاملیت زنان را در روابط جنسی نمی‌پسندد.
کامران محمدی– وب‌سایت شبکه جهانی “بی‌بی‌سی” لیستی از ۱۰۰ زن الهام‌بخش در سال ۲۰۱۵ منتشر کرد که پربارتر از تجربه‌های پیشین است و کسانی را معرفی می‌کند که عمدتا می‌توان از قصه‌هایشان الهام گرفت. این بار در فهرست، خبری از میشل اوباما، اپرا وینفری، آنجلینا جولی، شریل سندبرگ و مدونا نیست.
آیدا قجر– افغانستان، عراق، پاکستان، ترکیه، آذربایجان، قبرس، سوریه و بحرین نمونه‌هایی از کشورهای منطقه هستند که همگی سال‌هاست شاهد مشارکت سیاسی زنان هستند اما لزوما این مساله به آن معنا نیست که جامعه یا روحانیون سنتی و همچنین قدرتمند موافق این حضور باشند. به تعبیر برخی از کارشناسان کشورهای مسلمان، جوامع کشورهای منطقه از حکومت‌های خود در خصوص زنان عقب‌تر هستند.
این روزها در برخی از کشورهای جهان زنان سهم قابل توجهی از قدرت سیاسی را در اختیار دارند و این قدرت روز به روز بیشتر می‌شود. کدام کشورها از نظر قرار دادن زنان در پست‌های بالای دولتی بهتر عمل کرده‌اند؟
در این مطلب می‌توانید ۱۳ کشور بالای جدول را ببینید.
شبکه اجتماعی فیس‌بوک با تغییرات کوچک گرافیکی در لوگوی «دوستان» و «گروه‌ها» تصویر نمادین زنان را از حاشیه در آورد. چنین تغییراتی در نشانه‌ها و علایم پیش‌تر در برخی از کشورها آغاز شده است.