دانشجویان ایرانی با این عبارت‌ها به خوبی آشنایی دارند: «چند صفحه پایان‌نامه لازم داری؟»، «چه مبلغی برای خرید پایان‌نامه در نظر گرفتی؟»، «موضوع جدید و تازه می‌خوای یا ترکیبی؟»، «هیچ جا پروژه به این قیمت نمی‌تونی پیدا ‌کنی»، «چون پایان‌نامه جذابی داشتی، بهت تخفیف دادم»، «اگر دانشجو معرفی کنی، بهت تخفیف می‌دم.»

رونق پایان‌نامه‌فروشی در ایران: تازه می‌خواهی یا ترکیبی؟

دولت نه تنها نتوانسته با پایان‌نامه‌فروشی مقابله کند، بلکه دامنه آن گسترش پیدا کرده است. اکنون در بازار مقالاتی هم برای همایش‌ها عرضه می‌شود. در محافل دانشگاهی برخی حتی بحث «برون‌سپاری علمی» را پیش کشیده‌اند.

پیمان‌سپاری یا برون‌سپاری یک شیوه شناخته شده در کسب و کار است: بخشی از کار را به مؤسساتی که دارای تخصص‌اند واگذار می‌کنند با این هدف که کار با کیفیت مطلوب‌تر و قیمت ارازن‌تری انجام شود. مراد از «برون‌سپاری علمی» این است که دانشجویان مجاز باشند پایان‌نامه‌های علمی‌شان را به مؤسساتی که در این زمینه تخصص دارند واگذار کنند.

بازار پرسود پایان‌نامه

پایان‌نامه‌هایی که در شبکه اینترنت فارسی‌زبان یا در راسته کتابفروشان خیابان انقلاب توسط فروشگاه‌های پایان‌نامه عرضه می‌شوند معمولاً دو گونه‌اند: پایان‌نامه‌های آماده که قیمت آن‌ها از ۱۲۰ هزار تومان تجاوز نمی‌کند و پایان‌نامه‌های سفارشی که قیمت آن‌ها بر اساس توافق با خریدار تعیین می‌شود. علاوه بر این دی‌وی‌دی‌هایی با انواع پایان‌نامه‌ها با قیمت ارزان در بازار «پایان‌نامه‌فروشی» وجود دارد.

سیروس علی‌دوستی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات می‌گوید:

بازار خرید و فروش پایان‌نامه، بازار پرسودی شده. هم خریدار و هم فروشنده از آن سود می‌برند. پایان‌نامه‌فروش‌ها ناچارند از منابع زیادی که در دست دارند کپی‌برداری کنند. این منابع از راه‌های زیادی در دسترس همه قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه در مراحل تایپ پایان‌نامه و صحافی و… یک نسخه از آن در سیستم آن‌ها کپی می‌شود و بعد‌ها [سوداگران] در لوح فشرده‌ای پایان‌نامه‌هایی را که در دست دارند می‌فروشند.

روزنامه اطلاعات، چاپ تهران آماری ارائه داده است از فعالیت یکی از فروشگاه‌های پایان‌نامه در تهران. این مؤسسه در سال تحصیلی گذشته ۱۷۶سفارش برای نوشتن پایان‌نامه داشته است: ۶۲ پایان‌نامه برای رشته ‌مدیریت (۵۱ عدد کار‌شناسی ارشد، ۱۱عدد دکتری) ۵۸ پایان‌نامه برای رشته ‌روان‌شناسی (۴۸ عدد کار‌شناسی ارشد، ۱۰ عدد دکتری)، ۳۴ پایان نامه برای رشته‌ حقوق (۳۱ عدد کار‌شناسی ارشد، ۳ عدد دکتری) و ۲۲ پایان‌نامه برای دیگر رشته‌ها.

علاوه بر پایان‌نامه، از اواخر سال ۸۹ به این سو ترجمه و تألیف کتاب نیز به این مؤسسه سفارش داده‌ شده است. سفارش‌دهندگان هم در اغلب مواقع مدیران سازمان‌ها و استادان دانشگاه‌ها بوده‌اند. این مؤسسه تاکنون ۱۴۷ عنوان کتاب ترجمه و ۴۹ عنوان کتاب تألیف کرده است. همچنین به این مؤسسه ماهانه بیش از۹۰ مقاله برای سمینار‌ها و چاپ در مجلات به این مؤسسه سفارش داده می‌شود.

خلا قانونی و نفع مدیران دولتی

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در هفتصد و پنجاه و سومین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی از گرته‌برداری‌های علمی و پایان‌نامه‌فروشی‌ها انتقاد کرده بود. با این‌حال دولت تاکنون موفق نشده راهکاری برای مقابله با جعل علم بیابد. با توجه به ابعاد این جعل که دامن استادان دانشگاه‌ها را گرفته و مدیران بلندپایه دولتی هم از آن مصون نمانده‌اند، تعجب‌آور نیست که قانونی برای مقابله با پایان‌نامه‌فروشی و کتاب‌فروشی و مقاله‌فروشی در ایران وجود نداشته باشد.

سیروس علی‌دوستی، رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات درباره این خلاً قانونی می‌گوید:

متأسفانه قوانین مناسبی برای برخورد با متخلفان و سارقان علمی وجود ندارد. از نظر فناوری و سخت‌افزاری هم برای بررسی پایان‌نامه‌های کپی‌برداری شده و سرقتی مشکلاتی داریم.

دکتر فتح‌الله مجتبایی که جایزه‌ای برای بهترین پایان‌نامه‌های تحصیلی در رشته زبان و ادبیات فارسی بنیان گذاشته، در پنجمین دوره برگزاری این جایزه به این نکته اشاره کرد که ۴۱ درصد فارغ‌التحصیلان دوره‌های تحصیلات تکمیلی بیکارند و ۷۶ درصد دانشجویان دوره‌های تکمیلی نیز از یافتن کار ناامید هستند. در چنین شرایطی بی‌انگیزگی دانشجویان بازار پایان‌نامه‌فروشی را هر دوم پررونق‌تر می‌کند.

از سال‌های دهه ۱۳۵۰ تاکنون پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات تنها مرجعی‌ست که پایان‌نامه‌های دانشگاهی را گردآوری می‌کند. هر سال دانشجویان ایرانی از ۶۰ هزار پایان‌نامه دفاع می‌کنند. از این میان اما فقط ۴۵ هزار پایان‌نامه در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات گردآوری و آرشیو می‌شود.

در همین زمینه:

گارسون، یک پایان‌نامه لطفا!

زیر پوست دانشگاه − آسیب‌شناسی عملکرد اساتید در زمینه‌ی پایان‌نامه