پذیرش بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا برای سامان‌دهی پناهندگان در ترکیه تا چه اندازه می‌تواند بستر مانور اردوغان در انتخابات نوامبر باشد و پیروزی قاطع حزب عدالت و توسعه را تضمین کند؟
اتحادیه اروپا بسته‌ای شامل کمک مالی ۳ میلیارد یورویی به ترکیه ارائه کرده تا آن را صرف ساخت کمپ‌های پناهجویی و ایجاد شرایط استاندارد برای پذیرش پناهندگان در این کشور کند. اتحادیه اروپا نیز متعهد می‌شود که روند اعطای روادید به شهروندان ترکیه را تسهیل کند و به پروسه مذاکرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا سرعت بخشد.
اتحادیه اروپا زمانی تصمیم گرفته است که مانع از ورود پناهجویان به این قاره شود و ترکیه را در این امر شریک کند که این کشور در آستانه انتخاباتی مجدد است. انتخاباتی که نه تنها در داخل ترکیه می‌تواند صف‌بندی نیروهای متخاصم را تغییر دهد بلکه در سطح منطقه نیز تأثیرگذار خواهد بود. از آن گذشته چنانچه حزب حاکم عدالت و توسعه نتواند اکثریت مطلق کرسی‌های پارلمان را کسب کند و مجبور به تشکیل دولت ائتلافی شود، اتحادیه اروپا باید با ترکیه‌ای با معادلات دیپلماتیک جدید مواجه شود.
شدت گرفتن جدال بین احزاب رقیب از کمی پیش از انتخابات ماه ژوئن آغاز شد. حزب حاکم عدالت و توسعه طی پنج ماه گذشته ثابت کرد که به هیچ قیمتی حاضر نیست عرصه را به رقبا واگذارد. نتیجه آخرین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد ناآرامی‌های اخیر در ترکیه چندان از محبوبیت حزب عدالت و توسعه در بین طرفدارانش نکاسته است. این حزب هم‌چنان با کسب نزدیک به ۴۵ درصد آرا پیشتاز است.
با این حال، اگر آراء مأخوذه در اول نوامبر به این نظرسنجی نزدیک باشد، حزب عدالت و توسعه نخواهد توانست اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست آورد و دوباره ناچار خواهد شد تا پروسه چانی‌زنی‌ها را با احزاب رقیب برای تشکیل دولت ائتلافی از سر گیرد.
سود حزب جمهوریخواه خلق
اما احزاب رقیب این بار با قدرت بیشتری تلاش خواهند کرد که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه را به شکست وادارند. در این بین حزب جمهوریخواه خلق به عنوان قدرتمندترین حزب رقیب بیشترین سود را از بحران داخلی ترکیه برده است.
کمال قلیچدار اوغلو، رهبر این حزب، طی پنج ماه گذشته تلاش کرد تا با احزاب هم‌سوی خود در اروپا روابط دوستانه‌تری برقرار سازد. او در سفرهای اخیر خود به اروپا کوشید حزبش را در پایان دادن بحران ترکیه توانمند معرفی کند. قلیچدار اوغلو زمانی که شرکت در دولت انتقالی را تحریم کرد گفت که نخست وزیری داوود اوغلو را نمی‌پذیرد و از این که تشکیل این دولت به او سپرده نشده انتقاد کرد.
احزاب سوسیال دمکرات اروپا از جمله حزب سوسیال دمکرات فرانسه، حزب جمهوریخواه خلق ترکیه را گزینه بهتری برای برقراری ثبات در ترکیه می‌دانند. فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه، از جمله کسانی است که تا کنون برای حضور ترکیه در اتحادیه اروپا مانع تراشیده‌اند. اولاند می‌گوید اطمینان ندارد دولت اردوغان «توانایی» و «انگیزه کافی» را برای اجرای استانداردهای مورد نظر اروپا در ترکیه داشته باشد.
آن‌چه برای اتحادیه اروپا اهمیت دارد اطمینان یافتن از امن بودن ترکیه برای سرمایه‌گذاری و ورود به مناسبات اقتصادی این اتحادیه است. حزب عدالت و توسعه طی یک دهه گذشته نتوانسته است خواست‌های این اتحادیه را برآورده کند. سیاست خارجی اردوغان به خصوص در قبال یونان و قبرس، به مخالفت بخش قابل توجهی از اتحادیه اروپا با ورود ترکیه به این اتحادیه انجامیده است.
اعلان جنگ دولت ترکیه علیه حزب کارگران کردستان، ناآرامی‌ها و نارضایتی‌های داخلی، بمب‌گذاری‌ها و حضور آشکار اسلام‌گرایان در ترکیه، علاوه بر بحران اقتصادی ماه‌های اخیر در این کشور، حزب حاکم عدالت و توسعه را از فراهم آوردن خواست‌های اتحادیه اروپا ناتوان نشان می‌دهد. به علاوه بحران پناهجویی در اروپا، محمل جدیدی به دست اتحادیه اروپا می‌دهد که به بهانه کمک مالی به پناهندگان، از توانایی دولت آینده ترکیه در هم‌سویی با این اتحادیه اطمینان حاصل کند.
کمال قلیچدار اوغلو در هفته آخر ماه سپتامبر در سفر خود به اروپا با رئیس پارلمان اروپا و رئیس کمیسیون حقوق بشر اروپا بر سر مسأله حل مشکل پناهجویان سوری دیدار کرد. یک هفته پس از قلیچدار اوغلو، رجب طیب اردوغان سفر و دیداری مشابه داشت.
تکاپوی رقبا در اتحادیه اروپا
در ماه آوریل سال جاری، زمانی که ولکان بوزکر از حزب حاکم عدالت و توسعه، وزیر اتحادیه اروپا و رایزن ارشد ترکیه در این اتحادیه بود، مارتین شولتز، رئیس پارلمان اروپا در سفری به ترکیه با رهبران دو حزب جمهوریخواه خلق و حزب دموکراتیک خلق‌ها پشت درهای بسته نشستی برگزار کرد. شولتس که قرار بود با مقامات حزب حاکم عدالت و توسعه بر سر روند ورود ترکیه به اتحادیه اروپا نشست داشته باشد، با برگزاری نشست سری با احزاب رقیب توجه دولت رجب طیب اردوغان را به جدی شدن رقبا در صحنه بین‌المللی جلب کرد.
داوود اوغلو، نخست وزیر ترکیه به خوبی بر این واقعیت اشراف دارد که دو حزب رقیب توانسته‌اند تا حدی اعتماد اتحادیه اروپا را کسب کنند. به این سبب در تشکیل دولت انتقالی، علی حیدر کنجا از حزب دموکراتیک خلق‌ها را به عنوان وزیر اتحادیه اروپا منصوب کرد.
گرچه این وزیر دولت موقت ترکیه استعفا داد، رایزنی‌های دو حزب رقیب عدالت و توسعه، این هراس را در اردوغان تقویت کرده است که برای آن که بازنده میدان رقابت نباشد، باید اعتماد اتحادیه اروپا را به خود جلب کند.
از دیگر سو، ورود دولت اردوغان به عرصه حمایت از پناهندگان، وجهه این حزب را بین مردم و ترک‌های مقیم اروپا بالا برده است.
اردوغان قهرمان پناهجویان می‌شود
شروطی که دولت اردوغان در پذیرش بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا مطرح کرده است، گام بلندی است در پیشبرد روند پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا و برگی برنده در برابر رایزنی‌های طولانی دو حزب رقیب با این اتحادیه.
پیش از مطرح شدن این بسته پیشنهادی، اردوغان بارها از سیاست کشورهای عضو اتحادیه اروپا در قبال موج جدید پناهجویان انتقاد کرده بود و پس از این دیدار گفت که اتحادیه اروپا «باید زودتر به فکر می‌افتاد که برای حل مسأله پناهجویان روی ترکیه حساب کند.»
در واقع مسأله سامان‌دهی به پناهندگان در ترکیه، اردوغان را در سطح جهانی به عنوان ناجی بشردوست مهاجران معرفی می‌کند و شرایط را برای حزب عدالت و توسعه فراهم می‌کند که به این بهانه برای اتحادیه اروپا جدی‌ترین گزینه موجود در ترکیه به شمار آید.
با این وجود، حزب حاکم عدالت و توسعه برای تحقق هدف خود چاره‌ای ندارد جز آن که اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست آورد و بتواند دولت تک حزبی تشکیل دهد. در غیر این صورت حزب دموکراتیک خلق‌ها و به ویژه حزب جمهوریخواه خلق هم‌چنان به عنوان آلترناتیوهایی مطرح خواهند بود که اتحادیه اروپا برای تحقق اهداف خود به آن‌ها چشم امیدی دارد.
حزب عدالت و توسعه تنها در صورتی به این برتری مطلق خواهد رسید که از تمام ابزاری که در دست دارد، حتی ارعاب و سرکوب وسیع، بهره ببرد. در شرایط موجود، آمار و ارقام هنوز نشان‌گر آن هستند که حزب عدالت و توسعه با هدف خود فاصله قابل ملاحظه‌ای دارد.