حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران گفت تأسیسات زیرزمینی فردو به مرکزی برای غنی‌سازی و تحقیقات جدید در زمینه هسته‌ای تبدیل می‌شود و راکتور اراک نیز با همکاری دو عضو گروه ۱+۵ بازسازی خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا)، حسن روحانی روز چهارشنبه ۲۵ شهریور / ۱۶ سپتامبر در نخستین گردهمایی شرکت‌های دانش بنیان حوزه سلامت گفت در مذاکرات هسته‌ای هفته‌ها بر سر راکتور آب سنگین اراک بحث شده و در نهایت کشورهای گروه ۱+۵ «هم آب سنگین، هم راکتور ۴۰ مگاواتی در اراک و هم پیشرفته شدن این راکتور توسط خودشان را پذیرفتند که ایران با دو کشور عضو ۱+۵ این راکتور را مدرنیزه کند.»
او هدف اصلی این راکتور را «پزشکی هسته‌ای و رادیو داروها» دانست و گفت طرف مقابل می‌گفت «باید هم تولید آب سنگین و هم راکتور متوقف شود».
راکتور اراک از نوع آب سنگین است و از پلوتونیوم تولیدشده در آن می‌توان در ساخت سلاح اتمی استفاده کرد. به همین دلیل این راکتور یکی از موضوعات اصلی مذاکرات هسته‌ای بود.
بر اساس «برجام» (برنامه جامع اقدام مشترک)، ایران راکتور اراک را طوری بازسازی خواهد کرد که پلوتونیوم آن قابل استفاده در ساخت سلاح هسته‌ای نباشد.
در مذاکرات هسته‌ای ابتدا کشورهای گروه ۱+۵ می‌خواستند که راکتور اراک به‌طور کامل برچیده شود اما ایران این درخواست را نپذیرفت. سپس بر اساس توافق لوزان، قرار شد که راکتور آب سنگین اراک با همکاری مشترک بین‌المللی بازطراحی شود، به‌طوری که پلوتونیوم با قابلیت تسلیحاتی در آن تولید نگردد. فرایند بازفرآوری نیز صورت نخواهد گرفت و سوخت مصرف شده به خارج از ایران منتقل خواهد شد.
چندی پیش روزنامه کیهان، از مخالفان توافق هسته‌ای، نوشت: «در ماده دو (B) پیوست اول مذاکرات وین، توضیحات و جزئیاتی درباره بازطراحی راکتور آب سنگین اراک منتشر شده است، جزئیاتی که نشان می‌دهد اگرچه راکتور آب سنگین اراک در جای خود قرار دارد، لکن دیگر آب سنگین نام ندارد بلکه فن‌آوری جدیدی است که توسط غرب وارد می‌شود و عملاً دانشمندان هسته‌ای نقشی در این بازطراحی ندارند و فن‌آوری وارداتی است.»
حسن روحانی گفت توافق هسته‌ای زمینه را برای تحقیق و توسعه هسته‌ای فراهم کرده و «دانشمندان هسته‌ای، دانشمندان بزرگ حقوق بین‌الملل و سیاست بین‌الملل و دانشمندان اقتصادی همه دست به دست هم دادند تا ما به این نقطه برسیم».
او در این زمینه به موضوع تولید ساتریفیوژها پرداخت و گفت سانتریفیوژهای IR8 از دستاوردهای دولت یازدهم بود و هیأت مذاکره‌کننده ایران نمی‌خواست از آن صرف نظر کند.
روحانی گفت: «همه بحث‌ها این بود که ما فعالیت سانتریفیوژ جدید را ادامه ندهیم و آن را برای هشت سال دیگر بگذاریم.»
او افزود: «می‌گفتند اشکالی ندارد تحقیق ادامه پیدا کند. تحقیقات برای این که قطعات را بسازید، متصل کنید و برای تکمیل تحقیقات شروع به استفاده کنید، تست مکانیکی را آغاز کنید و بعد هم تزریق گاز را انجام دهید. ماه‌ها ادامه پیدا کرد تا ما این دستاوردها را بگیریم.»
تأسیسات نطنز و سایت زیرزمینی فردو دو مرکز غنی‌سازی اورانیوم ایران هستند. در مجموع ۲۰ هزار دستگاه سانتریفیوژ در این دو مرکز کار غنی‌سازی اورانیوم را انجام می‌دهند. بر اساس «برجام»، ایران می‌تواند در ظرف ۱۰ سال آینده حداکثر ۵۰۶۰ دستگاه سانتریفیوژ از نوع سانتریفیوژهای نسل اول خود را در تأسیسات نطنز نصب کند. ذخیره اورانیوم غنی‌شده ایران نیز در ظرف ۱۵ سال آینده ۹۸ درصد کاهش می‌یابد و در حد ۳۰۰ کیلوگرم باقی خواهد ماند. همچنین در این مدت ایران حداکثر می‌تواند تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند.
از سوی دیگر محدودیت‌ها به‌مدت ۸ سال در بخش توسعه و تحقیقات هسته‌ای تأسیسات نطنز انجام خواهد شد و ایران اجازه نخواهد داشت که طی ۱۵ سال آینده در فردو دست به غنی‌سازی اورانیوم بزند. سایت زیرزمینی فردو به یک مرکز تحقیقاتی فیزیکی و هسته‌ای تبدیل خواهد شد و ۱۰۴۴ سانتریفیوژ این تأسیسات نیز به تولید رادیوایزوتوپ‌هایی اختصاص خواهد داشت که در حوزه دارویی، کشاورزی، صنعتی و علمی کاربرد دارند.
علیرضا زاکانی، نماینده مجلس و از مخالفان توافق هسته‌ای نیز چندی پیش گفت در «برجام» آمده است که ۵۰ درصد سانتريفيوژهای ایران در زمان برچيده شدن و ۳۰ درصد در زمان جابه‌جايی نابود می‌شوند.
زاکانی برخلاف نظر حسن روحانی گفته بود در زمینه تحقيق و توسعه «محدوديت‌های وحشتناکی» در «برجام» وجود دارد و ایران تا ۱۰ سال حق ساختن سانتريفيوژ را ندارد.
این در حالی است که روحانی می‌گوید: «آن‌ها می‌گفتند فردو غیرقابل قبول است و باید بسته شود ولی در نهایت پذیرفتند که نیمی از فردو باید فعال بماند و نیمی دیگر جمع‌آوری شود. ما نیز گفتیم به شرطی می‌پذیریم که آن نیم دیگر تبدیل به مرکز تحقیقات در زمینه‌هایی که ما هنوز تخصص لازم آن را نداریم، مانند ایزوتوپ‌های پایدار شود که در نهایت قبول کردند.»
رئیس‌جمهور ایران افزود: «بخشی از فردو مرکزی، آماده غنی‌سازی است و بخش دیگر از فردو هم برای تحقیقات جدید هسته‌ای باقی می‌ماند.»
حسن روحانی تأکید کرد: «بنابراین در زمینه مذاکرات هسته‌ای، تنها نگهداشتن دستاوردهای گذشته نیست، برای مردم کم توضیح داده شده است. در این توافق ما زمینه را برای حرکت و رشد سریع‌تر در مسیر تحقیق و توسعه و دانش جدید هسته‌ای صلح‌آمیز به دست آوردیم.»