آیا ایران به استقبال جنگ‌ نیابتی در مرزهایش می‌رود؟

در سالروز آزادی خرمشهر، فرمانده نیروی زمینی ایران، خطر داعش در مرزهای ایران را برجسته کرد.  احمدرضا پوردستان که در مجلس سخن می‌گفت، از نمایندگان خواست ارتش و سپاه را در رویارویی با تهدیدهای امنیتی ناشی از حضور «تکفیری‌ها» و «تروریست‌ها» تقویت کنند.

احمدرضا پوردستان گفت نفوذ ایران تا عمق ۴۰ کیلومتری خاک عراق با بالگرد و توپ و نفرات زمینی و هم‌زمانی این اقدام با فتوای مراجع تقلید عراق، به عقب‌نشینی داعش در سال گذشته انجامید. او از مجلس خواست بودجه بیشتری برای سپاه و ارتش اختصاص دهند تا تانک و بالگرد و خودروهای دیگر بخرند.

محمود علوی، وزیر اطلاعات ایران ۲۲ مهر ۱۳۹۳ در مراسم سالگرد تشکیل این وزارت‌خانه، از اشراف کامل بر تحرکات داعش و پیش‌بینی برنامه‌های آنها خبر داده و گفته بود: «اگر این پیش‌بینی‌ها و اقدامات نبود، امروز سوریه و عراق شاید وضعیت دیگری داشتند.»

سخنان فرمانده نیروی زمینی ایران پنج روز پس از هشدار آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به کشاندن دامنه جنگ به مرزهای ایران بیان می‌شوند.

خامنه‌ای در مراسمی در جمع فرماندهان نظامی گفت خبر دارد دشمنان با همراهی برخی “مسئولان منطقه خلیج فارس” در تلاش هستند تا جنگ‌های نیابتی را به مرزهای ایران بکشانند. محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران هم در همین مراسم عنوان کرده بود: «دشمنان با زبان سلاح بیشتر آشنا هستند و ما هم قصد داریم با همین زبان با آنان روبرو شویم.»

آیا گروه‌های نظامی به بهانه داعش، به پیشواز جنگ‌های نیابتی در مرزهای ایران می‌روند تا از رقابت‌های منطقه‌ای و رقابت‌های جناحی و داخلی سود برند؟ پاسخ رضا تقی‌زاده، تحلیل‌گر مسائل سیاسی به این پرسش مثبت است. او می‌گوید نظامیان هم به دنبال بودجه هستند و هم به دنبال تغییر مسیر سیاست خارجی.

گفت‌وگو با رضا تقی‌زاده

• وزیر اطلاعات ایران در مهر سال گذشته از شناسایی عناصر داعش و همکاری اطلاعاتی با دیگر کشورها در مقابله با «دولت اسلامی» خبر داده بود. چرا فرمانده نیروی زمینی خطر داعش را اینک برجسته می‌کند؟

رضا نقی‌زاده: اظهارات فرمانده نیروی زمینی ادامه صحبت‌های هفته گذشته آقای خامنه‌ای است که به جنگ نیابتی در مرزهای ایران پرداخت. جمهوری اسلامی تعدادی از شیعیان را پیشتر در عراق مسلح کرده و قبل از علنی شدن مداخلات در عراق، در سوریه هم اقدام به تجهیز گروه‌های نظامی کرده بود.

گزارش‌هایی هست از یک تیپ از اتباع افغانستان که از آنها به اسم “فاطمیون” یاد می‌شود و منابع داخلی ایران تایید کرده‌اند که این تیپ دیگر با نیرویی بین ده تا بیست هزار نفر، در سطح لشکر قرار دارد. هزینه‌های مالی و تسلیحاتی آنها را هم جمهوری اسلامی بر عهده دارد و مسئولیت آنها نگاهداری از زینبیه عنوان می‌شود. حال مقامات جمهوری اسلامی موضوع را به صورت نزدیکی داعش به مرزهای ایران و موضع امنیت ملی ایران مطرح می‌کنند.

• هدف از طرح این مسائل چه می‌تواند باشد؟ فرمانده سپاه پاسداران هم چند روز پیش گفت ما می‌خواهیم با زبان سلاح با دشمنان‌مان روبرو شویم.

– حرفهای امروز فرمانده نیروی زمینی ادامه فشارهایی است که گروه‌های نظامی و اصولگرا هم برای تامین بودجه بیشتر و هم تغییر مسیر مناسبات خارجی ایران آغاز کرده‌اند.

مسئله ناآرامی در همسایگی هر کشوری می‌تواند موجب نگرانی باشد اما باید پرسید این جنگ‌های نیابتی که جمهوری اسلامی پیشتر در یمن ولبنان و سوریه آغاز کرده و حالا دامنه‌اش به عراق کشیده شده، آیا یک پیشگامی برای استقبال از جنگ‌های نیابتی در مرزهای ایران نیست؟

این خطری است که جمهوری اسلامی قبلا از آن استقبال کرده و حالا هم با نداشتن امکانات کافی در قبال این گونه خطرات، از تهدبد مرزهای ایران صحبت می‌کند.

• تهدیدات داعش تا چه حد عینی و واقعی است؟ مردم هم از احتمال حضور داعش در ایران بسیار می‌ترسند.

– این نگرانی جدی است. وقتی مردم دو سال قبل از دولت روحانی حمایت کردند، شاید پیش‌بینی شان این بود که آنچه در لیبی و عراق و سوریه روی داد در ایران تجدید نشود. مردم ایران دنبال وضعیتی نیستند که در کشورهای دیگر پس از بهار عربی روی داده اما می‌بینند این امکان وجود دارد و نگرانی و بیم‌شان در همین زمینه است.

• آیا هم‌زمانی سخنان فرمانده نیروی زمینی با برجسته‌تر شدن نقش شبه‌نظامیان شیعی مورد حمایت ایران در عراق ارتباطی دارد؟

– داعش به طور مستقیم در مرزهای ایران نیست اما در کشور همسایه ایران باعث نارآمی شده. استان انبار را گرفته‌اند که یک سوم خاک عراق است و مرکز استان در اختیار آنهاست. ایران به دلیل هم مرز بودن و شیعه بودن عراق آنجا را دفاع از مرزهای خودش می‌داند

مقامات سپاه قبلا هم گفته بودند دفاع از سوریه برایشان مهم‌تر از خوزستان است و حالا هم نگاهداری و دفاع از دولت شیعه و کشور همسایه و دوست، یعنی عراق را دستور کار خود می‌دانند. سی هزار شیعه تحت فرماندهی سپاه قدس یک ماه و نیم پیش در استان صلاح‌الدین، تکریت را در اختیار خودشان داشتند. شاید جمهوری اسلامی، حالا با اعلام نزدیک شدن داعش به مرزهای ایران، دنبال توجیه و بهانه برای مداخلات نظامی بیشتر در عراق باشد.

• آیا ظهور داعش، حضور و نفوذ ایران در عراق و سوریه را گسترش نداده و بردی برای جمهوری اسلامی نیست؟ حتی وزیر خارجه آمریکا رویکرد ایران در قبال داعش را مثبت خوانده است.

– از نظرجان کری و معادلات سیاسی ممکن است مثبت باشد، اما از نظر منافع ملی ایران این درست و منطقی نیست. ایران با سوریه یا اسرائیل دارای مرز مشترک نیست. پس از اظهارات خامنه‌ای، آقای رحیم صفوی که از مشاوران نزدیک و دستیار نظامی اوست اعلام کرد که شیعیان لبنان دارای هشتاد هزار موشک هستند و می‌توانند با شلیک آنها تل آویو را با خاک یکسان کنند.

ایران جنگ‌ نیابتی را برای اعمال نفوذ به بیرون از مرزهای کشور می‌کشد به نوعی استقبال هم می‌کند از جنگ نیابتی در مرزهای خودش. من این نفوذ را پیروزی نمی‌دانم زیرا نفوذ، منافع اقتصادی است؛ بازارهای تازه است و تامین امنیت است اما اینها را ایران ندارد. مثلا ترکیه از چنین نفوذی بهره می‌برد اما ایران محروم می‌ماند. مداخلات جمهوری اسلامی را نباید در چارچوب سود ملی و مردم تلقی کرد.

• منظور این بود که آیا در زورآزمایی منطقه‌ای به خصوص با عربستان و ارسال پیام به کشورهای غربی، ایران امتیازاتی کسب نکرده است؟

– بدون تردید یکی از دلایل ناآرامی‌های منطقه، رقابتی که جمهوری اسلامی با حمایت از گروه‌های شیعه آغاز کرده و در دو سه سال اخیر بیشتر و پررنگ‌تر شده. حالا رقابت بین شیعه و سنی به اوج رسیده است. هم‌زمان با تغییرات منطقه‌ای، جمهوری اسلامی از گروهی که همه مجامع بین‌المللی آنها را تروریست می‌دانند، دعوت و استقبال می‌کند.

این دامن زدن به جنگ‌های نیابتی است. جمهوری اسلامی در یمن پس زده می‌شود و به هواپیما و کشتی‌اش اجازه فرود و پهلو گرفتن نمی‌دهند اما جای دیگر این انرژی را تخلیه می‌کند. دعوت طالبان به تهران یعنی چه؟ ایران شاید تصور می‌کند که می‌توان در جای دیگر تحریکات کرد. این دعوت می‌تواند مناسبات ایران و افغانستان را به مناسبات خصمانه تبدیل کند.  ایران فکر می‌کند حتی می‌تواند با متحدان عربستان سعودی و امریکا هم همین کار را بکند. بیش از ۱۰هزار نیروی آمریکایی در افغانستان حضور دارند و دعوت از طالبان می‌تواند تحریک و زمینه‌چینی برای نفوذ تلقی شود. با این شیوه، حتی پاکستان ممکن است در مناسباتش با ایران تجدید نظر کند.

• فرمانده نیروی زمینی گفته که جنگ کنونی، جنگ زمینی است. حرف او چه پیامی برای ائتلاف‌های نظامی موجود دارد که متکی بر نیروی هوایی هستند؟

– در این که ایران باید تدارکات دفاعی داشته باشد، تردیدی نیست اما قادر به تهیه تانک و توپی که حرفش را می‌زنند، نیست. اول این‌که اعتبار ندارند و دوم آن که وقت نیست؛ در حالی که خطر می‌تواند بیخ گوش ایران باشد. داعش عملا در ۲۰۰ کیلومتری ایران است. اگر پوردستان به نیروی زمینی اشاره می‌کند به خاطر آن است که نیروی هوایی ایران ضعیف است.

ایشان فراموش می‌کند عملیات همین نیروهای زمینی در استان صلاح الدین همراه با عوامل دولت عراق، یک ماه طول کشید. آن هم با وجودی که قول داده بودند ۲۴ ساعته انجام شود. این وضعیت را جمهوری اسلامی برای توجیه مداخلات خودش می‌گوید.

• آقای پوردستان صحبت از بودجه برای تقویت ارتش و سپاه کرده، اما ایران از کجا سلاح تامین خواهد کرد؟

– ایران مشمول تحریم تسلیحاتی است از اول انقلاب و بعد از آن زمان جنگ ایران و عراق و پس ازآن هم پس از تحریم‌های مربوط به پرونده هسته‌ای….

در بعضی موارد جامعه جهانی نسبت به تحرکات ایران در عراق چشم‌پوشی کرده اما هر کشوری بخواهد به ایران سلاح سنگین صادر کند باید تحریم‌های سازمان ملل را دور بزند. ایران تنها می‌تواند ازروسیه یا چین سلاح بگیرد، آن هم با شروط و شرایطی.

• به این ترتیب، یک وجه این صحبت‌ها می‌تواند سنگ‌اندازی در مسیر دیپلماسی و تقویت زبان منازعه باشد؟

– بدون تردید! به همان شکل که جمهوری اسلامی در رقابت با مدعیان قدرت در منطقه است، در داخل هم درگیر رقابت‌های تند نزد جناح‌های قدرت در حاکمیت است. بخشی از این تلاش‌ها متوجه اقداماتی است که دولت روحانی در حال انجام آنهاست. نظامیان و اصولگرایان ایرانی با توافق اتمی روی موافق ندارند و مخالف عادی شدن مناسبات با غرب هستند. بخشی از این تحرکات برای خارج کردن مذاکرات از ریل هستند.