نزدیک به شش ماه از تصرف موصل به دست گروه دولت اسلامی (داعش) می‌گذرد. حکومت اقلیم کردستان عراق، هرچند در ابتدا تلاش کرد از رودررویی مستقیم با اسلام‌گرایان افراطی بپرهیزد، اما خیلی زود نه تنها مجبور به درگیری در مناطق کردنشین شد که جنگ تا چند کیلومتری اربیل، مرکز حکومت اقلیم هم رسید.
جنگ برای مردم کردستان، از جمله کردستان عراق، مسئله تازه‌ای نیست. از جنگ‌های پراکنده و طولانی با حکومت عراق تا جنگ بین دو حزب اصلی کردستان عراق در دهه ۹۰ میلادی.
جنگ با داعش اما ابعاد گسترده‌تری نسبت به جنگ‌های گذشته کردستان عراق دارد. یک ائتلاف ۶۰ کشوری کردها را در این جنگ همراهی می‌کند. هرچند مسعود بارزانی، رئیس حکومت اقلیم کردستان عراق، غرب را متهم کرده که کمک‌های کافی برای مقابله با گروه دولت اسلامی (داعش) را در اختیار نیروهای کرد قرار نمی‌دهد.
آغاز جنگ
با تصرف موصل و آغاز جنگ بین عراق و داعش، حکومت کردستان به تلویح گفت این جنگ را جنگ خود نمی‌داند و سعی کرد خود را دور از جنگ نگاه دارد.
فتح کرکوک به دست کردها در اواسط ماه ژوئن، با استقبال و خوشحالی کردها در سلیمانیه و اربیل روبه‌رو شد. صدای پرتاب تیر هوایی به نشانه خوشحالی و پیروزی به طور پراکنده در این شهرها شنیده می‌شد.
بعد از پیروزی‌های داعش، نیروهای نظامی وابسته به دولت مرکزی عراق، عقب‌نشینی کردند. این عقب‌نشینی‌ها از جانب رسانه‌ها و کارشناسان، «مفتضحانه» خوانده شد. بخشی از مناطقی که در پی این اتفاقات از حضور نیروهای نظامی دولت مرکزی عراق خالی شد، مناطقی است که در عراق به مناطق «مورد مناقشه» بین حکومت اقلیم و دولت مرکزی معروف است.
طبق قانون اساسی تکلیف این مناطق باید از طریق رفراندوم مشخص شود، اما حکومت مرکزی که کنترل بیشتر این مناطق را در دست داشت، از برگزاری رفراندوم جلوگیری می‌کرد. با عقب‌نشینی گسترده نیروهای نظامی دولت مرکزی، نیروهای داعش در بخشی از این مناطق مستقر شدند. حکومت اقلیم از این فرصت استفاده کرد و بخش‌هایی از این مناطق را پس گرفت. ازجمله شهر کرکوک، به مهم‌ترین منطقه «مورد مناقشه» بود، به طور کامل در اختیار نیروهای کرد قرار گرفت.
فتح کرکوک به دست کردها در اواسط ماه ژوئن، با استقبال و خوشحالی کردها در سلیمانیه و اربیل روبه‌رو شد. صدای پرتاب تیر هوایی به نشانه خوشحالی و پیروزی به طور پراکنده در این شهرها شنیده می‌شد.
کردها فتح کرکوک را، «بازگشت آن به آغوش کردستان پس از سال‌ها» نامیدند.
تشدید روحیه ناسیونالیستی
در سال‌های اخیر − به طور مشخص از زمانی که کردهای عراق به خودمختاری نسبی رسیدند و زمام امور سیاسی و اقتصادی خود را در دست گرفتند، و به خصوص پس از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳ − روحیه انقلابی و گرایش‌های ناسیونالیستی در میان مردم و حاکمان تا حدودی فروکش کرده است.
جنگ با داعش اما این گرایش‌ها را بیدار کرد. چهره شهرهای کردستان عراق مملو از بنرها و بیلبوردهایی در حمایت از نیروهای پیشمرگه است. افرادی که گرایش ملی‌گرایی افراطی‌تری دارند، جنگ داعش را نوعی جنگ علیه کردها می‌دانند.
کردها در شبکه‌های اجتماعی با انتشار مطالب مختلف و تغییر عکس‌های پروفایل خود، از نیروهای پیشمرگه حمایت می‌کنند. گروهی به طور داوطلبانه به جنگ رفته‌اند.
فروشگاه‌های مختلف، خدمات خاصی به پیشمرگه‌ها و خانواده‌های‌شان ارائه می‌کنند.
محبوبیت برخی گروه‌ها
در حالی که به دلایل مختلف، نارضایتی‌های اقتصادی و سیاسی تا حدودی در میان جامعه مدنی و مردم کردستان عراق دیده می‌شد، جنگ باعث حمایت بیشتر مردم از سیاستمداران شده است.
در سال‌های اخیر − به طور مشخص از زمانی که کردهای عراق به خودمختاری نسبی رسیدند و زمام امور سیاسی و اقتصادی خود را در دست گرفتند، و به خصوص پس از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳ − روحیه انقلابی و گرایش‌های ناسیونالیستی در میان مردم و حاکمان تا حدودی فروکش کرده است.
اتحادیه میهنی کردستان عراق، که در دو انتخابات اخیر، به خصوص انتخابات پارلمان کردستان در سال ۲۰۱۳، شکست خورده بود، به واسطه مقاومت نیروهای پیشمرگه وابسته به این حزب، محبوبیت خود را بازیافته است.
همچنین حزب کارگران کردستان ترکیه، پ‌ک‌ک، محبوبیت زیادی در میان کردها، از جمله کردهای عراق به دست آورده است.
بخشی از محبوبیت، به دلیل جنگ طولانی‌مدت و تراژیک بین پ‌ی‌د، حزب حاکم کردستان سوریه (که از وابستگان پ‌ک‌ک است) در کوبانی است.
اولین شکست نیروهای پیشمرگه کردستان عراق از داعش، در منطقه شنگال رقم خورد که به سقوط موقت این منطقه انجامید. مردم منطقه شنگال عموماً ایزدی‌مذهب هستند و به این دلیل بیم کشتار جمعی آنان توسط داعش و وقوع فاجعه انسانی، کردستان را فراگرفت.
پس از سقوط شنگال و پناه بردن بیش از ۳۰ هزار کرد ایزدی به کوهستان‌های شنگال، اولین نیروی نظامی‌ای که خود را به منطقه رساند و از مردم بی‌دفاع محافظت کرد، نیروهای پ‌ک‌ک بودند. نیروهای نظامی وابسته به حزب کارگران کردستان ترکیه، مانع رسیدن داعش به کوه‌ها شدند و زمینه انتقال گروهی از مردم ایزدی به کردستان سوریه را فراهم کردند.
محبوبیت پ‌ک‌ک در پی این اقدامات به جایی رسید که گروهی از ایزدی‌ها به نیروهای ی‌پ‌گ (نیروهای نظامی کردستان سوریه) پیوستند. مسعود بارزانی با تعدادی از رهبران نظامی پ‌ک‌ک در اربیل دیدار کرد.
گفته می‌شود وقتی داعش، شهر جلولا در جنوب شرقی عراق را تصرف کرد، مردم مناطق نزدیک به جلولا (ازجمله ساکنان خانقین که شعیه‌مذهب هستند) که نگران حمله احتمالی داعش بودند، خواستار حضور نیروهای گریلا (نیروهای نظامی وابسته به پ‌ک‌ک) به جای نیروهای پیشمرگه بودند.
هجوم آوارگان و بحران مسکن
با سقوط موصل، سیل آوارگان جنگی راهی کردستان عراق شدند. حکومت این اقلیم، بخشی از جنگ‌زدگان را در اردوگاه‌ها و کمپ‌ها پناه داد. گروهی نیز وارد شهرها شدند. هتل‌های شهرهای سلیمانیه و اربیل در روزهای اول حضور پناهندگان، پر شدند.
با طولانی شدن اقامت جنگ‌زدگان در شهرهای کردستان، اجاره‌بها به شدت افزایش یافته و پیدا کردن خانه در شهرها سخت شده است.
اقلیت عرب‌ستیز
عده اندکی از ناسیونالیست‌های افراطی کرد، به خصوص در سلیمانیه، جنگ کردها با داعش را جنگ کرد-عرب تعبیر می‌کردند.
گفته می‌شود گروه اندکی از فعالان افراطی کرد قصد داشتند تظاهراتی علیه اعراب در سلیمانیه برگزار کنند که با دخالت مسئولان لغو شد.
در مجموع اما سنت‌های نژادپرستانه در کردستان (از جمله کردستان عراق) ریشه ندارند و این دست واکنش‌ها محدود به اقلیتی افراطی است.
مسئله استقلال
پس از درگیر شدن کردستان در جنگ با داعش، مقامات اقلیم، به خصوص حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی، مسئله استقلال کردستان عراق را پیش کشیدند.
با سقوط موصل، سیل آوارگان جنگی راهی کردستان عراق شدند. حکومت این اقلیم، بخشی از جنگ‌زدگان را در اردوگاه‌ها و کمپ‌ها پناه داد. گروهی نیز وارد شهرها شدند. هتل‌های شهرهای سلیمانیه و اربیل در روزهای اول حضور پناهندگان، پر شدند.
فضای عمومی کردستان عراق بیشتر از این که درگیر مسئله جنگ باشد، درگیر مسئله استقلال شد.
گروهی جنگ را فرصتی برای استقلال می‌دانستند و گروهی معتقد بودند کردستان هنوز آماده این مرحله نیست.
برخلاف انتظار اما مطرح شدن مسئله استقلال، حمایت قاطع و همه‌جانبه مردم کردستان عراق را به همراه نداشت.
با مخالفت کشورهایی چون آمریکا، مقامات اقلیم کم‌کم عقب‌نشینی کردند و بحث استقلال کردستان، به فراموشی سپرده شد.
بحران بودجه
از اواخر سال ۲۰۱۳، اختلاف بین حکومت فدرال اقلیم و دولت مرکزی برسر مسئله فروش نفت بالا گرفت.
دولت مرکزی مخالف فروش مستقل نفت از جانب کردها بود. کردها اما قانون اساسی را طور دیگری تفسیر می‌کردند و مستقل از دولت مرکزی، نفت می‌فروختند. این اختلاف در نهایت تا حدی جدی شد که دولت مرکزی از ابتدای سال ۲۰۱۴ بودجه اقلیم را قطع کرد. قطع بودجه، باعث تعطیل شدن اکثر پروژه‌های عمرانی دولتی شد و شرکت‌های غیردولتی (به خصوص فعالان بخش عمرانی) را با مشکل مواجه کرد.
همچنین پرداخت حقوق کارمندان دولت با تاخیرهای زیاد همراه شد. هرچند علت بحران بودجه، جنگ نیست، اما با شروع جنگ و افزایش هزینه‌ها در این اقلیم، پیامدهای آن بیشتر نمایان شده است.
چند ماه پس از پایان دوره مالکی و سرکار آمدن دولت جدید عراق، هنوز بودجه عمرانی سال ۲۰۱۴ از بغداد به اربیل نرسیده است.
کسادی بازار
یک توزیع‌کننده عمده مواد غذایی در اربیل به «زمانه» می‌گوید از زمان آغاز جنگ، بازار دچار رکود شده است. البته رکود بازار تا حدودی پیامد نرسیدن بودجه به اقلیم از ابتدای سال ۲۰۱۴ است، اما با آغاز جنگ، محافظه‌کاری اقتصادی و میل به پس‌انداز باعث کسادی بیشتر بازار کردستان شده است.
از پیامدهای تخصیص نیافتن بودجه به اقلیم کردستان در ۱۱ ماه اخیر، یکی هم کمبود سوخت در منطقه است. اقلیم هرچند یکی از پرتراکم‌ترین مناطق نفتی دنیاست، اما توان تکنولوژیک تولید بنزین را ندارد و واردکننده بنزین است.
یک شهروند اهل سلیمانیه می‌گوید: «پیش از جنگ می‌خواستم مبلمان خانه‌ام را عوض کنم، اما اکنون مشخص نیست که چه اتفاقی قرار است بیفتد. ترجیح می‌دهم پولم را نگهدارم.»
بازاریان به طور کلی از وضعیت فعلی اقتصاد اقلیم ناراضی هستند. البته آن‌ها هم به اندازه بقیه مردم از پیشمرگه‌ها حمایت می‌کنند.
در بسیاری از مغازه‌ها و فروشگاه‌ها می‌توان نوشته‌هایی را روی در و دیوار در حمایت از نیروهای پیشمرگه دید.
مسئله سوخت
از پیامدهای تخصیص نیافتن بودجه به اقلیم کردستان در ۱۱ ماه اخیر، یکی هم کمبود سوخت در منطقه است. اقلیم هرچند یکی از پرتراکم‌ترین مناطق نفتی دنیاست، اما توان تکنولوژیک تولید بنزین را ندارد و واردکننده بنزین است.
بنزین در ماه‌های اخیر در کردستان سهمیه‌بندی شده است. میزان سهمیه اختصاص‌یافته، هم برای خودروهای شخصی و هم برای تاکسی‌ها، کمتر از نیاز آن‌هاست.
یک راننده تاکسی در سلیمانیه به زمانه می‌گوید: «در هفته دو، سه روز به خاطر نداشتن بنزین بیکار می‌مانم.» سهمیه بنزین خودروها هفتگی است.
زندگی ادامه دارد…
ازمیان چهار کردستانِ ایران، عراق، سوریه و ترکیه، سه‌تایشان درگیر بحران جنگی هستند: حکومت اقلیم کردستان عراق به همراهی شصت کشور با داعش می‌جنگد؛ شهر کوبانی در کردستان سوریه، آماج حملات گسترده داعش است و مقاوت شورانگیزی در آن‌جا در جریان است؛ و کردستان ترکیه، پس از اختلاف‌های جدی میان دولت و پ‌ک‌ک، مذاکرات متوقف شده است و اخیراً در درگیری‌هایی بین کردها و دولت، چندین نفر کشته شدند.
در کردستان عراق، هرچند به دلیل اسکان گروه‌هایی از آوارگان در مدارس منطقه، آموزش تعدادی از دانش‌آموزان با اختلال روبه‌رو شده و بیمارستان‌ها، مدام در حال مداوای مجروحان جنگ هستند، اما زندگی همچنان ادامه دارد.
مردم کردستان عراق امسال عید قربان را – که از جدی‌ترین مناسبت‌ها برای مردم منطقه است − با شکوه سال‌های قبل جشن گرفتند. در روزهای اخیر هم جشنواره فرهنگی – ادبی گلاویژ، به شعار «کوبانی و شنگال؛ سنگر مقاومت و چشم‌انداز آزادی» در سلیمانیه در حال برگزاری است.
پس از سقوط شنگال، داعش تا چند ده کیلومتری اربیل –پایتخت اقلیم کردستان- پیش آمد که در پی آن، جمع زیادی از مردم اربیل از شهر خارج شدند.
اما با افزایش حمایت‌های جهانی از کردها در برابر داعش، بعید است شاهد این سطح از بیم و نگرانی در مردم باشیم. اما به هر حال سایه جنگ بر منطقه سایه افکنده و عموم مردم با دلواپسی می‌گویند «معلوم نیست چه اتفاقی خواهد افتاد».