برزیل در ذهن بسیاری با تصاویر کلیشه‌ای چون مافیای مواد مخدر، فوتبال و کارناوال زنده می‌شود. برای دوست‌داران سینما، این کشور ولی یک وجه مهم فرهنگی هم دارد: جشنواره جهانی فیلم در سائو پائولو که به عنوان مهم‌ترین رویداد سینمایی در آمریکای لاتین معروف است.
سی و هشتمین دوره این جشنواره که روز پنجشنبه (۱۶ اکتبر) آغاز شده، هم‌چون دوره‌های پیش، پذیرای شمار چشم‌گیری از تازه‌ترین فیلمهای کارگردانان جوان آمریکای لاتین و جهان است. در این فستیوال که در شهر ۲۰۰ میلیونی سائو پائولو برگزار می‌شود، از فرش سرخ مخصوص، زرق و برق و جنجال به سبک هالیوود خبری نیست. خانم رناته د آلمیدا، مدیر این فستیوال ترجیح می‌دهد بودجه محدودی را که در اختیار دارد، بیشتر برای پیش‌برد این هنر و در خدمت دوست‌داران آن خرج کند تا (مانند برخی از جشنواره‌ها، از جمله دبی) صرف پرواز بازیگران هالیوودی با استفاده از جت‌های خصوصی.
ویژگی‌های جشنواره شهر «نم‌نم باران»
فستیوال این بزرگ‌ترین شهر برزیل که به خاطر آب و هوای آن، عنوان رومانتیک شهر «نم‌نم باران» را هم یدک می‌کشد، در میان جشنواره‌هایی که به «فستیوال تماشاگران» (مانند برلیناله) معروف شده‌اند، نمونه است: نمایش اغلب فیلمهای این جشن سینما که امسال بیش از ۳۳۰ فیلم کوتاه و بلند، داستانی و مستند را در برمی‌گیرد، در ۱۰ کلان سالن سینماهای بزرگ آن مجانی است و بهای بلیت در سایر مکان‌های نمایش، تنها یک رئال است.
یکی از بخش‌های مهم این جشنواره، در کنار قسمت‌های رقابتی «کارگردانان جوان» و «چشم‌اندازهای جهانی»، رده «سینمای جوانان و خانواده» است که برای دانش‌آموزان و جوانان زیر ۱۸ سال، به‌کلی مجانی است. گذشته از آن، همه سینماروها می‌توانند، در اماکن عمومی به تماشای ۱۴ فیلم نامزد جایزه اسکار از کشورهای آلمان، آرژانتین، اسپانیا، ترکیه، دانمارک، روسیه و چند کشور دیگر بنشینند.
این که جشنواره «سامپا»، نامی که اهالی سائو پائولو به شهر خود داده‌اند، فاقد «تلالو و درخشش هالیوودی» است، به معنای حضور نداشتن «ستاره‌های» جهانی این عالم نیست؛ لورن کانته، پدرو آلمادوار، ریکاردو دارین، گابریلا دوآرته، تونا وک و فیلیپه فولگازی، از جمله سینماگرانی هستند که در این دوره از جشنواره حضور دارند. از آن گذشته، بیش از ۱۰ فیلم از ساخته‌های کارگردان اسپانیایی، پدرو آلمادوار، در بخش تجلیل از او هم به نمایش گذاشته می‌شود.
فیلمهای ایرانی
جشنواره سامپا که بزرگ‌ترین شهر نیم‌کره جنوبی و قاره آمریکا هم هست، در این دوره نیز نگاهی ویژه به تازه‌های سینمای ایران دارد و بیش از ۱۵ فیلم از کارگردانان این کشور را که در درون و برون مرزهای آن تهیه شده‌اند، نشان می‌دهد: فیلم «زندگی، شاید» از مانیا اکبری، «رز سرخ» از سپیده فارسی، «اپ» از احسان عبدی‌پور، «شاهزاده» از محمود بهرازنیا، «برف» از مهدی رحمانی، «انار نارس» از مجید رضا مستوفی، «حاجی شاه» از علی زمانی عصمتی و «با دیگران» از ناصر ضمیری، از جمله این فیلم‌ها است که در بخش‌های مختلف رقابتی این فستیوال به نمایش در می‌آیند.
در این کارها، اغلب مسایل اجتماعی در متن درگیری‌های خانوادگی مطرح می‌شوند. تنها فیلم «رز سرخ» از سپیده فارسی، رنگی سیاسی دارد و رویدادهای آن با حوادث چند روز پرآشوب پس از انتخابات سال ۲۰۰۹ در رابطه مستقیم قرار می‌گیرد. در درام اخلاقی «انار نارس» و فیلم «با دیگران»، آرزوی بچه‌دار شدن، مسایل و موضوع‌های دیگر را به حاشیه می‌راند: در حالی که کارگردان فیلم اول، به قصد عبرت‌گیری قهرمانانش را در برخورد با مشکلات، بی‌هدف به این سو و سو می‌فرستد، کارگردان دوم دست به ابتکار می‌زند و راه حل «رحم جایگزین» را پیش پای شخصیت‌های خود می‌گذارد. ناصر ضمیری با این تابوشکنی، دست‌کم می‌تواند امیدوار باشد که نامش در تاریخ سینمای جمهوری اسلامی ایران، به عنوان نخستین سینماگری که به این موضوع پرداخته (هر چند سربسته) به ثبت برسد.
مهاجران بی‌تفاوت
از موضوع‌های تازه‌ای که نسل جدید سینماگران ایرانی با «نگاهی متفاوت» به آن‌ها می‌پردازد، مسئله بازگشت مهاجران یا تبعیدی‌های سابق هم‌میهن خود به زادگاه‌شان است. از شخصیت حاشیه‌ای احمد آقای فیلم «درباره الی» اصغر فرهادی که بگذریم، اغلب این »ضدقهرمان‌ها» در فیلمهای ایرانی با نگاه چپ برانداز می‌شوند.
شخصیت مهاجر اولین ساخته بلند صفی یزدانیان با عنوان «در دنیای تو ساعت چند است؟»، خلاف فیلم فرهادی، زن است: گلی خانم که پس از ۲۰ سال زندگی در فرانسه، به زادگاه خود در شهر رشت باز می‌گردد تا زندگی جدیدی را آغاز کند. یکی از کسانی که توجهی خاص به گلی نشان می‌دهد، فرهاد، یک کارگر مزرعه است. در صحنه اول رویارویی گلی و فرهاد، می‌توان حدس زد که این دو در گذشته‌ای دور با هم “سر و سرّی داشته‌‌اند. گلی ولی اعتنایی به فرهاد ندارد و از همین جا، ماجرای اصلی فیلم آغاز می‌شود که طبیعت زیبای شمال ایران (رشت و لاهیجان) زینت‌بخش پس‌زمینه اغلب صحنه‌های آن است. در این فیلم علاوه بر لیلا حاتمی و علی مصفا که نقش‌های اصلی را به عهده دارند، چند تن از نابازیگران بومی هم بازی می‌کنند.
گالری عکس: برخی فیلمهای ایرانی جشنواره “سامپا”
[metaslider id=182930]
هنرنمایی نابازیگران بومی
احسان عبدی‌پور در دومین اثر اجتماعی ـ انتقادی خود «پاپ» که در بوشهر فیلم‌برداری شده، نابازیگران بومی را به‌کار گرفته است. این کارگردان در فیلم خود که از سه بخش تشکیل شده، داستان زندگی یک خانواده جنوبی را در این شهر به تصویر می‌کشد: توماج، پسر خانواده در بخش اول این فیلم در تلاش است به لندن مهاجرت کند و به «عشق بزرگ» زندگی خود شیرین بپیوندد. در بخش دوم، داستان خواهر توماج که به خاطر رنگ تیره پوست خود دچار افسردگی است، بازگو می‌شود. کارگردان در این اپیزود، سرنوشت این دختر غمگین را به نتایج انتخابات پاپ جدید، پس از کناره‌گیری بندیکت شانزدهم و اعلام نامزدی اسقف رنگین‌پوست نیجریه‌ای برای این مقام، گره می‌زند. در بخش سوم، هستی، دوست توماج، محور ماجراهاست. او که دانشجو است به دلیل شرکت در تظاهرات اعتراضی دانشجویان دستگیر می‌شود، به زندان می‌افتد و به این ترتیب زندگی‌اش به‌کلی مسیر دیگری پیدا می‌کند….
ازدواج دو «قهرمان» در دو فیلم
زندگی جلیل نظری، شخصیت واقعی مستند «شاهزاده» از محمود بهرازنیا، زیر و فرارفت‌های بسیاری داشته است. این افغانی مهاجر در سال ۲۰۰۱ هم در مستند دیگری از همین کارگردان به نام «راه بهشت»، هنگامی که نوجوان ۱۷ سالهای بود و از ترس طالبان به ایران پناهنده شده بود، ظاهر شده است. در مستند شاهزاده، جلیل در شهر هامبورگ زندگی می‌کند و در یک پیتزافروشی کار می‌کند. او پس از گذراندن دوره طولانی و پرماجرای پناهندگی در آلمان، سال‌هاست که به تابعیت این کشور درآمده است. دوربین محمود بهرازنیا، این جوان برومند را در نخستین سفرش به زادگاه خود پس از ۱۳ سال دوری از آن، دنبال می‌کند. بازگشت جلیل به افغانستان، به خاطر شرکت در بازسازی این کشور یا کمک به هم‌میهنان طالبان‌زده‌اش نیست. دلیل جلیل برای رفتن به این سفر، کاملاً شخصی است: ازدواج با دختر دلخواه خود…
در فیلم «برف»، از مهدی رحمانی هم داستان پیرامون ازدواج دختر خانواده‌ای آبرودار می‌چرخد که خود را برای پذیرایی‌ای آبرومندانه از خواستگار آماده می‌کند. فیلم تنها به ۲۴ ساعت از زندگی این خانواده پای‌بند به موازین سنتی که با مشکلات مالی بسیاری دست به گریبان است، به تصویر کشیده است. رابطه افراد خانواده در رفع این دشواری‌ها و حفظ آبرو و اعتبار آن، در مرکز این روایت تصویری قرار دارد.
رویا تیموریان در فیلم «حاجی شاه» نیز به همین دلایل و کمک به خانواده خواهر خود، در نقش یک مرد نیک‌‌کردار ظاهر می‌شود. علی زمانی عصمتی، در این فیلم که در ایران با عنوان «شیفتگی» در سی و دومین جشنواره فیلم فجر در بخش «سودای سیمرغ» نشان داده شد، داستان زنی ۵۰ ساله به نام حاجی شاه را بازگو می‌کند که در ۲۰ سالگی برای مقابله با دشواری‌ها و پشتیبانی از خواهر خود به هیبت مردان درآمده و اکنون به این واقعیت پی‌می‌برد که به خواهرزاده عقب‌مانده‌اش تجاوز شده و او باید از حیثیت او و خانواده دفاع کند.
دو سینماگر زن برون مرز
در این دوره جشنواره سامپا، در کنار شش فیلم یاد شده که کارگردانان آن‌ها در ایران زندگی می‌کنند، دو کار از دو سینماگر ایرانی که در بریتانیا و فرانسه اقامت دارند، نیز به نمایش در می‌آید: «زندگی، شاید» از مانیا اکبری و «رز سرخ» از سپیده فارسی.
در مرکز روایت مستند «زندگی، شاید»، نامه‌نگاری‌های این فیلم‌ساز با کارگردان و منتقد ایرلندی ـ بریتانیایی، مارک کازینز، قرار دارد. این دو سینماگر در این فیلم که با الهام از اثر سه‌گانه ساموئل ریچاردسون ساخته شده، درباره موضوع‌هایی مانند فیلم‌سازی، تبعید، اوضاع ایران، هالوکاست و انسان بحث می‌کنند. مانیا اکبری، از اعضای هیئت داوران این دوره از جشنواره هم هست.
فیلم «رز سرخ» از سپیده فارسی، داستان رابطه ممنوع میان مردی ۵۰ ساله و دختری ۲۵ ساله است که در متن ماجراهای اعتراضات گسترده مردم پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۹ با یکدیگر آشنا می‌شوند. مرد از مبارزان شکست‌خورده سابق است که بار سفر بسته و در حال مهاجرت به کاناداست. او اعتنایی به جوش و خروش جوانانی که در خیابان‌ها دست به تظاهرات می‌زنند، ندارد: «آخرش چی؟ خیال می‌کنی این کارا به جایی می‌رسه؟» دختر که فعالانه در این اعتراضات شرکت می‌کند، برعکس او، به تغییر و تحول در جامعه باور دارد: «این دفعه فرق می‌کنه. شماها می‌خواستین دنیا رو عوض کنین. ولی ما می‌خوایم فقط زندگی کنیم. همین.» این درام عشقی ـ سیاسی که تاکنون در جشنواره‌های ورشو، حیفا و شیکاگو به نمایش درآمده، پنجمین کار این کارگردان مقیم فرانسه است.
در بخش غیر رقابتی «چشم‌انداز سینمای جهان»، فیلمهای مطرح تاریخ معاصر سینمای ایران نیز به نمایش در می‌آید: «گبه» از محسن مخملباف، «فصل کرگدن» از بهمن قبادی، «سیب» از سمیرا مخملباف، «باد ما را با خود خواهد برد» از عباس کیارستمی، «عصبانی نیستم» از رضا درمیشیان و «ایرانی‌ها» از مهران تمدن از جمله این فیلم‌ها هستند.
این فستیوال تا ۲۹ اکتبر ادامه دارد.
گالری عکس: جشنواره فیلم سائو پائولو، یک جشنواره مردمی در شهر “نم نم باران”
[metaslider id=182921]