شیطان‌سازی و قرون همیشه وسطی

منابع:

آلبر ماله، تاریخ قرون جدید، ترجمه سید فخرالدین شادمان، جلد سوم، تهران ١٣۶٢.

ماری وریشکووا، افسانه‌هایی از کولی‌ها، ترجمه اردشیر نیک‌پور، تهران ١٣٧٩.

ربرت اسکارپی، داستان‌های مکزیکی، ترجمه اردشیر نیک‌پور، ١٣۴٧ تهران.

مارگریت دی ون، داستان‌های مصر باستان، جلد اول، ترجمه ارشیر نیک‌پور، تهران ١٣۵١.

تورات، سفر خروج باب هفتم: ١٠.

نظامی، شرفنامه، به تصحیح وحید دستگردی، تهران ١٣١٧.

ابن‌بطوطه، سفرنامه‌ی ابن‌بطوطه، ترجمه‌ی محمدعلی موحد، تهران ١٣٣٧.

فرامرز بن خدا بن عبدالله، الکاتب الارجانی، سمک عیار، به تصحیح پرویز خانلری، تهران ١٣۶٢.

بن یهودا – جنون ضد جادوگری در اروپای قرون ١۴-١٧: یک دیدگاه جامعه‌شناسانه –ژورنال جامعه‌شناسی آمریکا شماره ٨۶ ژوئیه ١٩٨٠صفحات ١۵ و ٢٣).

(Briggs، Witches & Neighbours، pp. ۲۶۴-۶۵، ۲۷۰، ۲۷۳، ۲۸۲.).

• Alf Åberg (Swedish): Häxorna (English: «The Witches»)

• Bengt Ankarloo (Swedish): Satans raseri (English: «The rage of Satan»)

یادداشت‌ها

۱- هم‌زمان با اختراع صنعت چاپ در سال ١۴٨۶ اولین و مهم‌ترین کتاب سیستماتیک درباره‌ی جادوگری منتشر می‌شود، به نام پتک جادوگران، the Malleus maleficarum [Hammer of witches]، که کشیشی به نام هنریک کریمر با دستیاری فردی دیگر به نام یاکوب اسپرنگر نوشته است، و‌‌ همان دستمایه‌ی قتل عام زنان به نام جادوگری و برپایی دادگاه‌های تفتیش عقاید می‌شود. چرا که در کتاب او ادعا می‌کند زنان بدلیل برخورداری از نیروی جنسی بالا با شیطان ارتباط بیشتری می‌توانند برقرار کنند. و رواج صنعت چاپ به انتشار فراوان این کتاب و پخش پیامش کمکی بسیار زیاد کرد.

۲- «جادو» که در زبان پهلوی jâdug بوده‌، به معنای جادوگر است. عملی که این شخص انجام می‌دهد «جادوی» خوانده می‌شود، که مترادف با جادوگری است. در شاهنامه رستم در خوان چهارم با «زن جادو» مواجه می‌شود. معادل انگلیسی جادوگری در انگلیسی magic است که از کلمه‌ی مگوس فارسی، که عربی شده‌ی آن مجوس است، گرفته شده است. مغ ریشه‌ی بنیادین کلمه‌ی مگوس و مجیک است.

۳- معادل عربی جادو «سحر» است (دهخدا، ١٣٣٩، ذیل واژه سحر)سحر در اصل به معنی هر کار و هر چیزی است که مأخذ آن مخفی و پنهان باشد. ولی در زبان روزمره به کارهای خارق‌العاده‌ای می‌گویند که با استفاده از وسایل مختلف انجام می‌شود. گاهی صرفاً جنبه‌ی نیرنگ و خدعه و چشم‌بندی و تردستی دارد. گاهی از عوامل تلقینی در آن استفاده می‌شود و گاهی از خواص ناشناختة فیزیکی و شیمیایی بعضی از اجسام و مواد و‌گاه از طریق کمک گرفتن از شیاطین و ارواح و فرشتگان و حیوانات و گیاهان و جمادات و همه این‌ها در مفهوم جامع لغوی درج است. در هر حال، سحر چیزی نیست که وجود آن را بتوان انکار کرد یا به خرافات نسبت داد؛ چه در گذشته و چه در امروز. (ملکیان اصفهانی، ١٣٨۵: ۶)

قدما جادو را به معنای ساحر و سحر هر دو به کار می‌بردند اما مؤلف غیاث‌اللغات این کاربرد را نادرست می‌داند. (رامپوری، ١٣٨۵، ذیل واژه‌ی جادو)

۴- «قرون وسطی»، نام یکی از چهار دوره‌ای است که برای تقسیم‌بندی تاریخ اروپا استفاده می‌شود. این چهار دوره عبارتند از دوران کلاسیک باستان، قرون وسطی، عصر نوزائی (رنسانس) و دوران جدید یا مدرن که از ۱۶۰۰ میلادی شروع می‌شود. معمولاً قرون وسطی را از پایان امپراتوری روم در قرن پنجم میلادی تا سقوط قسطنطنیه توسط دولت عثمانی و پایان امپراتوری رم شرقی (یا بیزانس) در ۱۴۵۳در نظر می‌گیرند.

در قرون وسطی دین نوعی اقتدار همه گیر دارد و حوزه سیاست، اقتصاد، جامعه و فرهنگ و افراد را در کنترل خود دارد. مراحل پایانی قرون وسطی متأخر همراه با ظهور و برآمدن جنبش‌های اجتماعی و سیاسی مختلف همراه است. در این دوران دستگاه و نظام فلسفی کلیسا که از قرن ۱۱ شروع شده بود و همچنان تا قرن ۱۷ هم ادامه پیدا کرد مبتنی بر آموزه‌های مسیحیت، همراه با گرایش‌های فلسفی افلاطونی، فیثاغورث، آراء رواقیون و نقطه نظرات فلوطین یا نحله نو افلاطونی و دیدگاه‌های سن آگوستین است.

۵- سنت آگوستین ١٣ نوامبر٣۵۴ میلادی -٢٨ آگوست ۴٣٠ میلادی، از قوم بربر در شمال آفریقا، در شهر تاگاست واقع در ایالت سوق اهراس در الجزایر کنونی متولد گردید. او در آغاز مانوی بود ولی از آن دین روی گرداند به رم مهاجرت کرد. و به مکتب فلسفی شکاکیون جدید ملحق شد. پس ازمدتی از این مکتب هم جدا شد. در شهر میلان با شخصی با اندیشه‌های نوافلاطونی بنام «فلاویوس مائیوس تئودوروس» آشنا شد. از مکتب نوافلاطونیان به دین مسیحیت پیوست. پس از مدتی به مقام اسقفی شهر هیپو انتخاب شد و در همین شهر نیز از دنیا رفت. از نوشته و اعمال او پیداست که تا پایان عمر خود نیز تحت اندیشه‌های نوافلاطونی و مانوی بوده است.

۶-ابن‌بطوطه ١٣٠۴-١٣٧٧ برابر با ٧٠٣-٧٧۴ هجری

رنه دکارت علاوه بر فیلسوف از ریاضیدانان و فیزیکدانان بزرگ عصر رنسانس است، که او را پدر هندسه تحلیلی نیز نامیده‌اند. او در ٣١ مارس ١۵٩۶ میلادی در فرانسه به دنیا آمد. در ۱۱ فوریه ١۶۵٠ در استکهلم در گذشت.

۷-قرون دوازدهم و سیزدهم میلادی نهضت ترجمه کتب مسلمانان به طور گسترده‏ای در اروپا پدید آمد. این نهضت از پایه‌های اصلی رنسانس علمی و فکری و عامل اساسی روی‌کرد اروپاییان به علم و دانش بود. در این دوران آثاری مهمی در پزشکی همچون کتاب طب‏ الملکی علی‌بن عباس اهوازی، کتاب الحاوی، دایرة‏المعارف بزرگ طب، و قانون ابن‌سینا به عبری و لاتینی ترجمه شد. موضوع دیگر مورد توجه مترجمان اروپایی مباحث علم حساب (Arithmetic) و هندسه بود. اولین آثاری که در این زمینه از عربی به لاتینی ترجمه شد کتاب‌های دانشمندان یونانی بود; مانند چهارمقاله اقلیدس و پانزده مقاله اصولی او و نیز کتاب الاربعه بطلمیوس Ptolemaios. اما بزودی ترجمه تألیفات و شرح‌های دانشمندان مسلمان آغاز شد. از مهم‌ترین کتاب‌های ترجمه شده جبر و مقابله خوارزمی بود که آغازگر علم جبر در اروپا شد. این کتاب دوبار ترجمه شد با نام‌های Algebra و Liber Algorithmi (یا کتاب خوارزمی) ترجمه شد که هم اکنون بعضی نسخه‌‏های آن در دسترس است.

این مقاله نخستین بار در فصلنامه‌ی باران، چاپ سوئد منتشر شده است.