دودن (Duden) فرهنگ معیار زبان آلمانی به‌خاطر افزایش واژه‌های نوظهور تنها پس از چهار سال به‌روز شده و نسخه تازه‌ای از آن به بازار آمده است. این نسخه پنج هزار واژه جدید را شامل می‌شود. واژه‌هایی در پیوند با اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، اصطلاحات مربوط به بحران مالی بین‌المللی و نیز مفاهیم تازه‌ای که به جنبش‌های اجتماعی جدید برمی‌گردند از عوامل اصلی افزایش بی‌سابقه واژه‌های نو و لزوم بازبینی و تکمیل دودن بوده‌اند.
جمعه هفته گذشته (۵ ژوئیه/ ۱۴ تیر ماه)، تنها پس از چهار سال اعضای تحریریه دودن، فرهنگ معیار زبان آلمانی، لازم دیدند که نسخه جدیدی از این فرهنگنامه را انتشار دهند. دودن از سال ۱۸۸۰ منتشر می‌شود و نسخه جدید، بیست و شمشمین نسخه این فرهنگ است.
زبان آلمانی در حدود ۵۰۰ هزار واژه دارد، ولی دودن از این میان فقط ۱۴۰ هزار واژه را که بیش از همه جا افتاده‌اند و در زبان معیار به کار می‌روند، شامل می‌شود.
واژه‌های دودن در دوره‌های اخیر، نسبت معکوسی با تحولات جمعیتی آلمان دارد. به عبارت دیگر، اینک در آلمان جمعیت کمتری واژگان بیشتری می‌سازد که البته بخش عمده آن حاصل جهانی‌شدن و درهم‌تنیدن‌های بیشتر فرهنگی و تکنولوژیک، واژه‌سازی‌های مربوط به اینترنت و افزایش بده و بستان‌های زبانی است.
نکته قابل تأمل در چاپ‌های تازه دودن افزایش قابل اعتنای واژه‌های نوظهور است و همین باعث شده که فاصله زمانی میان انتشار نسخه‌های جدید آن کمتر و کمتر شود. برای مثال نسخه سال ۲۰۰۶ (نسخه ماقبل آخر) دودن سه هزار و ۵۰۰ واژه جدید را شامل می‌شد، ولی نسخه‌ای که هفته پیش به بازار آمد حاوی پنج هزار واژه تازه است.
جالب این است که افزایش واژه‌های دودن در دوره‌های اخیر، نسبت معکوسی با تحولات جمعیتی آلمان دارد. به عبارت دیگر، اینک در آلمان جمعیت کمتری واژگان بیشتری می‌سازد که البته بخش عمده آن حاصل جهانی‌شدن و درهم‌تنیدن‌های بیشتر فرهنگی و تکنولوژیک، واژه‌سازی‌های مربوط به اینترنت و افزایش بده و بستان‌های زبانی است.
اکثر واژه‌های تازه راه‌یافته به دودن به‌خصوص آنجا که به فناوری ارتباطی و به «وب دو» (Web 2) مربوط می‌شوند منشأ خارجی دارند و اغلب «آلمانیزه» شده‌اند یا به پدیده‌ای تازه ارجاع می‌دهند که قبلاً وجود نداشته‌اند.
برای مثال به‌تازگی با استفاده از خاصیت ترکیبی زبان آلمانی از کلمه Wellness فعل wellnessen را ساخته‌اند یا ازTwitt مصدر twittern را و تقریباً آنها را صرف هم می‌کنند.
راه‌یابی بحران مالی و جنبش‌های اجتماعی به فرهنگنامه
در مورد معادل‌یابی برای پدیده‌های تازه هم، می‌توان به واژه Wutbürger اشاره کرد که به جنبش‌های اجتماعی اخیر برمی‌گردد و معنایش شهروندی است که خشم و نارضایتی خود را در قالب تظاهرات و اشغال‌ها یا کلیک‌ها و لایک‌ها و طومارهای اینترنتی … نشان می‌دهد. Arabreblion هم توصیفی برای قیام‌های اخیر در جهان عرب است که در زبان آلمانی رایج شده و اینک راه خود را به دودن بازکرده است.
شماری از واژه‌های جدید به اصطلاحاتی برمی‌گردند که در ارتباط با بحران مالی اخیر ساخته شده‌اند. به این ترتیب می‌توان تصور کرد که در دودن دور بعد واژه‌های مربوط به افشاگری‌های اخیر ادوارد اسنودن، مثل NSA و Prism و Tempora هم راه یابند!
توانایی مشترک آلمانی و فارسی و این همه تفاوت
در زبان آلمانی با استفاده از خاصیت ترکیبی آن که زبان فارسی هم از آن برخوردار است به‌راحتی برای واژه‌ها و مفاهیم جدید خارجی یا پدیده‌های تازه، مصدر ساخته می‌شود و ترکیبات تازه هم بر اساس آن شکل می‌گیرند. البته شماری از معادل‌ها در میان مردم جا نمی‌افتند و به جای آنها همان واژه خارجی به کار گرفته می‌شود. شاید ناکامی گرایش غلیظ به معادل‌سازی که بعضاً در آلمان هم رایج است مصداق نظر گوته باشد که ساختن معادل به قصد «پاک‌زبانی» و پالایش کامل زبان از واژه‌های خارجی را دیوانگی می‌دانست.
مثلاً گرچه از همان اول برای «سوشیال مدیا» در آلمانی «سوتسیاله مدین» را ساختند، ولی کمتر کسی از این معادل استفاده می‌کند زیرا می‌تواند به جمع‌وجورتر بودن خود اصطلاح انگلیسی و سادگی و راحتی بیشتر در ادا و تلفظ آن مربوط باشد.
به‌رغم شباهت ترکیبی زبان آلمانی با فارسی، استفاده از این ویژگی در زبان آلمانی پویایی نسبی آن را حفظ کرده، هم به لحاظ واژگان مصدری و هم ترکیبات آنها. به عبارت دیگر، نسبت به زبان فارسی که بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ مصدر ساده بیشتر ندارد و اکثراً از فعل‌های ترکیبی با “کردن” استفاده می‌شود ظرفیت مصدرسازی و واژه‌سازی زبان آلمانی بسیار بالاست، که بخش عمده این قدرت با استفاده مؤثر و کارساز از پیشوندها و پسوندها هم بی‌ارتباط نیست.
هم افزودن، هم حذف
در دودن‌های جدید صرفاً واژگان تازه وارد نمی‌شوند، بلکه شماری از واژگان که منسوخ شده‌اند یا استفاده‌ای از آنها نمی‌شود نیز کنار گذاشته می‌شوند. البته در نسخه آنلاین دودن این واژگان باقی می‌مانند که منطق درستی هم پشت آن نهفته است. در واقع بخش بزرگی از وقت تحریریه دودن بیش از آن‌که صرف جستن واژه‌های جدید و قبول یا رد آنها در نسخه جدید بشود صرف این می‌شود که که کدام واژگان به‌راستی منسوخ شده‌اند و می‌توان با حذف آنها تا حدی از قطور شدن غیر لازم نسخه چاپی جلوگیری کرد.
جالب این است که یکی از واژه‌هایی که از دودن جدید حذف شده «تله‌کرات» است. در تعریف این مفهوم آمده بود: زمامدار یا زمامدارانی که بر تأثیرگذاری خود از طریق رسانه‌های جمعی و وسایل ارتباطی راه دور متکی هستند. در دلیل حذفش آورده‌اند که حالا دیگر کمتر زمامداری پیدا می‌شود که این‌گونه نباشد. به عبارتی دلیل محو برخی از واژه‌ها عمومی شدن مفهوم آنها است که دیگر بر پدیده و روند و چیز خاصی دلالت ندارند.