در حالی که اخبار منتشر شده در رسانه‌ها از افزایش میزان اعتیاد به الکل و مواد مخدر در ایران حکایت می‌کنند، مسئولان دولتی در ایران گمان می‌کنند با برگزاری برنامه‌های نمایشی، چون به آتش‌کشیدن صدها تن مواد مخدر کشف شده در تهران و چند شهر دیگر، زمینه‌سازی‌های لازم را برای حل بحران اعتیاد انجام داده‌اند.
خبرگزاری تسنیم گزارش داده است که همزمان با روز جهانی مبارزه با مواد مخدر، صبح امروز بیش از ۱۰۰ تن مواد مخدر کشف شده در تهران و ۱۶ استان کشور، طی مراسمی به آتش کشیده شده است.
این برنامه در منطقه لشکرک تهران با حضور جمعی از مقامات لشکری و کشوری، تعدادی از دیپلمات‌های خارجی مقیم تهران و مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام شد.
به گفته دبیر اجرایی مراسم سالروز مبارزه با مواد مخدر، یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های امسال نابودسازی و به قول او «امحای صد تن مواد مخدر و روانگردان به‌طور همزمان در تهران و ۱۶ استان کشور است که ۵۰ تن آن در تهران و مابقی در مقادیر مختلف و متناسب با کشفیات استان‌های مختلف به آتش کشیده شد».
او تاکید کرده است که مراسم نابودسازی مواد مخدر در استان‌های سیستان و بلوچستان، گیلان، فارس، کرمان، یزد، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، مرکزی، اصفهان، قم، مازندران، قزوین، البرز، بوشهر و سمنان برگزار خواهد شد.
برنامه‌های مسئولان در حالی بیشتر روی برگزاری برنامه‌های نمایشی مبارزه با اعتیاد متمرکز شده که بیماری اعتیاد، اگرچه خود حاصل فشارهای اقتصادی، بیکاری و بحران‌های خانوادگی، فردی و محیطی زندگی افراد است، اما می‌تواند تمام این علل را مجدداً تشدید و بازتولید کند و مشکلات زندگی فردی و اجتماعی معتادان را در چرخه‌ای از بحران‌های پی‌درپی قرار دهد.
افزایش اعتیاد با افزایش دیگر بحران‌های اجتماعی یک رابطه معنادار دارد: اعتیاد منتهی به افزایش مواردی چون «بی‌خانمانی و کارتون خوابی»، «ایدز»، «فحشا»، «مرگ زودرس»، «فقر»، «بیکاری»، «بی‌سوادی»، «دزدی» و «بحران روحی» می‌شود.
به عبارت دیگر، افزایش اعتیاد با افزایش دیگر بحران‌های اجتماعی یک رابطه معنادار دارد: اعتیاد منتهی به افزایش مواردی چون «بی‌خانمانی و کارتون خوابی»، «ایدز»، «فحشا»، «مرگ زودرس»، «فقر»، «بیکاری»، «بی‌سوادی»، «دزدی» و «بحران روحی» می‌شود و فقر و بیکاری نیز خود منجر به افزایش اعتیاد، فحشا، بحران روحی، جرایم مختلف اجتماعی ازجمله دزدی می‌شود و در این میان تنها برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات اجتماعی می‌تواند آسیب‌دیدگان را از دور تسلسل بحران خارج کند.
چندی پیش، سعید پیوندی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در پاریس، در گفت و گو با زمانه تاکید کرد “بیکاری و نتایج روانی ناشی از آن می‌تواند جوانان را به سوی اعتیاد به عنوان راه حل تسکین سوق دهد، اما برعکس آن هم صادق است؛ به طوری که معتادان در پیدا کردن کار، دشواری بیشتری از دیگران خواهند داشت”.
اوج‌گیری اعتیاد به الکل
مواد مخدر تنها معضل اعتیاد در ایران نیستند. اکنون اعتیاد به الکل را هم می‌توان یک آسیب فراگیر اجتماعی در ایران به شمار آورد.
در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۲ اخبار متعددی پیرامون «افزایش مصرف الکل»، «افزایش معتادان به الکل»، «کاهش سن مصرف الکل» و «افزایش مرگ و میر بر اثر مسمومیت ناشی از مصرف الکل سمی» در رسانه‌ها منتشر شده است.
به گزارش خبرگزاری مهر (۱۲ خرداد ۱۳۹۲)، در ایران ۲۰۰ هزار نفر به الکل اعتیاد دارند. هر سال ۶۰ تا ۸۰ میلیون لیتر نوشیدنی‌های الکلی به ارزش ۷۳۰ میلیون دلار به این کشور قاچاق می‌شود و میانگین زمان دسترسی به الکل ۳۰ دقیقه است. به این میزان لازم است تولیدات خانگی انواع مشروب در ایران نیز افزوده شود که البته تحقیق دقیقی پیرامون آن صورت نگرفته است.
این گزارش را بخوانید:
نوشیدنی‌های الکلی و ساقی‌های ایرانی
با توجه به اینکه خرید، فروش و مصرف نوشیدنی‌های الکلی بر اساس قوانین جزایی در ایران ممنوع است، به نظر می‌رسد سیاست مسئولان کشور در پنهان‌سازی و نادیده گرفتن معضلات مربوط به این امر نیز به بحران‌های موجود دامن زده است. در ادامه همین ممنوعیت‌ها و در عین حال لاپوشانی‌هاست که هر از گاهی خبر‌هایی نگران‌کننده از مرگ بر اثر مصرف نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز، غیر بهداشتی و فاسد منتشر می‌شود.
جدیدترین گزارش‌ها در این زمینه، به نهم خردادماه امسال بر‌می‌گردد؛ به خبر‌هایی که پیرامون مرگ و مسمومیت چندین نفر در شهر رفسنجان استان کرمان بر اثر استفاده از نوشیدنی الکلی فاسد منتشر شد.
ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران در سال ۱۳۸۷ شمار معتادان به الکل در کشور را ۲۰۰ هزار نفر عنوان کرده بود که به نظر می‌رسد این تعداد در نبود آمارهای دقیق و تائید شده تا حدی افزایش یافته که مسئولان دولتی را ناچار به واکنش کرده است.
فرید براتی سده، مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی روز سه‌شنبه، چهارم تیرماه سال جاری ضمن اشاره به افزایش میزان مصرف مشروبات الکلی در کشور اعلام کرده که “مجوز تاسیس مراکز اقامتی ترک الکل از سوی شورای اجتماعی وزارت کشور به سازمان بهزیستی داده شده است.”
به گفته او، بر اساس گزارش‌ها و تحقیقات انجام شده و نتایج پایان نامه‌های دانشجویان، مصرف الکل در کشور زیاد شده است.
مجموعه اخبار منتشر شده نشان می‌دهد سیاست‌های جمهوری اسلامی در عرصه مسائل اجتماعی، یکی یکی پس از گذشت ۳۵ سال از پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ به شکست منتهی شده است. یکی از آنها ممنوعیت مصرف و خرید و فروش مشروبات الکلی بوده است و هست.
آمارها نشان می‌دهد خرید و فروش این کالا آنقدر پر رونق هست که کمتر کسی به جزای خرید و فروش آن اهمیت می‌دهد: ۷۴ ضربه شلاق و پرداخت جریمه‌ای به میزان پنج برابر ارزش عرفی (تجاری) همان کالا. جزای مصرف‌کننده نیز هشتاد ضربه شلاق است.
زنان و معضل دنباله‌دار اعتیاد
با توجه به پیچیدگی و درهم تنیدگی آسیب‌های اجتماعی، زنان معتاد در ایران با زنجیره‌ای از مشکلات پی‌درپی روبه‌رو می‌شوند؛ از خطر ابتلا به بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت و ایدز، تن‌فروشی به‌دلیل بی‌خانمانی، فقر و نیاز به تامین مواد مخدر گرفته تا بیماری‌های روحی، افسردگی، اضطراب و اقدام به خودکشی در اثر ابتلای توامان به مصرف مواد مخدر و افسردگی.
بنابر آمار ارائه شده ۸.۲ درصد جمعيت ۱۵ تا ۴۵ ساله شهر تهران حداقل يکبار مصرف شيشه را تجربه کرده‌اند، هرچند اين تعداد لزوماً معتاد نيستند.
اعتیاد مادران در زمان بارداری نیز می‌تواند منجر به اعتیاد نوزادان پس از تولد شود. دکتر سعیدی، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در گفت‌وگویی اعلام کرده است که اعتیاد مادر موجب ایجاد ناهنجاری در جنین نمی‌شود، ولی به دلیل اینکه جنین در معرض مواد مخدر قرار می گیرد، معتاد متولد می‌شود و اگر مواد به نوزاد نرسد علائم ترک به وی دست داده و دچار تشنج شده و این عارضه در برخی موارد نیز منجر به مرگ نوزاد می‌شود.
این گزارش را بخوانید:
افزایش زنان کارتن‌خواب در ایران
این در حالی است که بنا به اعلام کارشناسان، زنان معتاد در هنگام بارداری تمایل کمتری به مراجعه به کمپ‌های ترک اعتیاد دارند.
علاوه بر اینها، غالب شدن نگرش امنیتی به مسائل اجتماعی در ایران موجب شده که تخمین دقیق جمعیت زنان معتاد در کشور و در نتیجه برنامه‌ریزی اجتماعی برای حمایت از آنان با دشواری‌های فراوانی روبه‌رو باشد و همواره میان آمارهای رسمی و غیررسمی معتادان زن در ایران اختلاف قابل توجهی وجود داشته است.
فیروزه جعفری، رئیس اداره پیشگیری، درمان و کاهش آسیب اعتیاد وزارت بهداشت در همایش زنان و پیشگیری از مواد مخدر با اعلام اینکه که اعتیاد در میان زنان ایرانی رو به افزایش است، اعلام کرد که آمار شیوع اعتیاد در کشور در سال گذشته یک میلیون و ۳۵۰ هزار نفر بوده است که ۹ درصد از این تعداد را زنان تشکیل می‌دهند.
نسبت به صحت این آمارها تردیدهای فراوانی وجود دارد؛ چرا که به دلیل حضور قدرتمند سنت در بستر مسائل اجتماعی در ایران، اعتیاد برای زنان تنها یک بیماری محسوب نمی‌شود، بلکه با تعابیری چون فساد اخلاقی نیز گره می‌خورد. بسیاری از زنان معتاد به دلیل عدم برخورداری از حمایت اجتماعی، آبروداری و منع خانوادگی، خود را به مراکز ترک اعتیاد معرفی نمی‌کنند و از امکانات موجود در این مراکز نیز بی‌بهره می‌مانند.
افزایش شدید شمار معتادان زن در ایران در حالی بارها از سوی مقام‌های رسمی اعلام شده که در سال ۱۳۹۱ افزایش میزان حضور زنان معتاد در خانه‌های سلامت با شیب منفی روبه‌رو بوده است.
معنای این مسئله این است که رشد میزان مراجعان به مراکز درمانی کمتر از میزان رشد جمعیت معتادین در کشور بوده است.
فریده براتی، مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ایران پیشتر به خبرگزاری کار ایران گفته بود که ۹۰ درصد زنان معتاد که بهبود یافته‌اند، بی‌خانمان هستند و پس از ترک اعتیاد سرپناهی برای گذران زندگی‌شان ندارند.
بی‌خانمانی پس از ترک اعتیاد برای این زنان می‌تواند بهانه‌ای برای مصرف دوباره مواد مخدر باشد.
به گفته این مقام مسئول، سازمان‌بهزیستی ایران برای تاسیس خانه‌های میان راهی که محل نگهداری از زنان بی‌خانمان هستند، با مشکل تامین اعتبار روبه‌رو است.
مواد مخدر صنعتی
به گفته مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی، بیشتر کسانی که از مواد مخدر صنعتی شامل انواع روانگردان استفاده می‌کنند، از مصرف‌کنندگان اصلی الکل هستند.
فرید براتی در روز سه‌شنبه، چهارم تیرماه همچنین گفته است: «بنابر آمار ارائه شده ۸.۲ درصد جمعيت ۱۵ تا ۴۵ ساله شهر تهران حداقل يکبار مصرف شيشه را تجربه کرده‌اند، هرچند اين تعداد لزوماً معتاد نيستند.»
می‌گویند هزار و ۶۰۰ نام برای مواد مخدر و روانگردان وجود دارد. موی سرخپوست”، “آجر”، “جرس”، “نیلوفرانه”، “افلاطون” و “مریخ”! این مواد مخدر از نظر ساختار چندان متفاوت نیستند. تنها نام و ظاهر این مواد متنوع و متفاوت می‌شود.
وی با اشاره به اينکه از اين جمعيت ۸.۲ درصدی، ۱۳.۴ درصد زن بوده‌اند، ادامه داد: «۷۱.۶ درصد از اين جمعيت ۸.۲ درصدی ۱۵ تا ۴۵ سال شهر تهران ۱۵ تا ۲۵ سال سن داشته‌اند.»
مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی با اشاره به اینکه ترياک و شيشه بيشترين مواد مخدر مصرفی کشور هستند، گفته است: «اصلی‌ترين مشکل درمان اعتياد کشور نبود واحدهای حمايت اجتماعی اعتياد است به اين معنا که پس از ترک، حمايتی از فرد مصرف کننده صورت نمی‌گيرد و مراکز حمايتی در اين زمينه وجود ندارد.»
می‌گویند هزار و ۶۰۰ نام برای مواد مخدر و روانگردان وجود دارد. موی سرخپوست”، “آجر”، “جرس”، “نیلوفرانه”، “افلاطون” و “مریخ”! این مواد مخدر از نظر ساختار چندان متفاوت نیستند. تنها نام و ظاهر این مواد متنوع و متفاوت می‌شود تا هم مشتری برای آنها پیدا شود و هم کسانی که از مواد آشنا و قدیمی سرخورده شده‌اند، به امید پیدا کردن مواد جایگزین یا حتی درمان، به اعتیادآورهای جدید رو بیاورند.
این گزارش را بخوانید:
ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران، “کراک”، “شیشه” و “تریاک” را از مهم‌ترین مواد اعتیادآور در تهران و ایران می‌داند، اما الگوی مصرف‌کنندگان هر روز در حال تغییر است و علاقه به مصرف مواد روانگردان و صنعتی روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
شیشه، مادر نام‌های جدید است. از هنگامی که کشورهای جنوب شرقی آسیا در اقدا‌می با عنوان مثلث طلایی، تصمیم گرفتند مرکز تولید عمده “تریاک” جهان را از بین ببرند، مواد مخدر صنعتی جایگزین مواد مخدر سنتی شدند. هنوز هم بیشتر مواد مخدر صنعتی یا توهم‌زا در کشورهای جنوب شرق آسیا تولید می‌شوند، اما تولید این مواد در داخل ایران چندان هم سخت نیست.
۹۰ درصد زنان معتاد که بهبود یافته‌اند، بی‌خانمان هستند و پس از ترک اعتیاد سرپناهی برای گذران زندگی‌شان ندارند. بی‌خانمانی پس از ترک اعتیاد برای این زنان می‌تواند بهانه‌ای برای مصرف دوباره مواد مخدر باشد.
مواد روانگردان، به مواد شیمیایی‌ای گفته می‌شود که بر عملکرد مغز اثر می‌گذارند، تغییرات رفتاری، شناختی، خلقی ایجاد می‌کنند و درجه هوشیاری مصرف‌کننده را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در آغاز، این مواد تمرکز و سرخوشی فرد را بالا می‌برند و این احساس باعث می‌شود فرد به تکرار مصرف رو بیاورد. از میان این مواد، آمفتامین‌ها که در آغاز باعث احساس شادی و راحتی می‌شوند، عوارضی مثل افزایش فشار خون، تهوع، کاهش اشتها، از دست رفتن مهارت‌ها، افزایش سرعت تنفس و ضربان قلب، تعریق زیاد و احساس تشنگی و به هم زدن دندان‌ها را به دنبالدارند. خروج از هوشیاری، اختلال در شناسایی، نزدیک دیدن بلندی‌ها و فاصله‌های دور یعنی کوتاه دیدن ارتفاعات و تشخیص ندادن خانواده از دیگران از ابتدایی‌ترین آثار این مواد هستند که در اصطلاح عام از آن به عنوان “توهم” یاد می‌شود.
“جیب” و “تینا” هم محرک‌هایی هستند که بین جوان‌ها با این ادعا که برای بیدار ماندن طی ساعت‌های طولانی و تخلیه انرژی و رقص مفیدند مشهور شدند، اما در واقع، این مواد که به صورت تدخینی مصرف می‌شوند، شکلی از مت‌آمفتامین متبلور، بدون بو و رنگ و مثل یک تکه یخ، سنگ نمک یا سنگ کوارتز هستند.
“برنز” و”نخ” هم دو ماده قوی شیمیایی هستند که چندسالی است وارد بازار ایران شده‌اند.”برنز” را روی یخ تبخیر می‌کنند و بعد آن را نفس می‌کشند. “نخ” هم با خراش روی پوست جذب بدن آدم‌ها می‌شود. کارشناسان مواد مخدر می‌گویند شکل ظاهری “نخ” شبیه برنج خوراکی سوخته است. ”برنز” و “نخ” نخست با این عنوان که اعتیادآور نیستند از تایلند وارد ایران شدند، اما این مواد هم در واقع از خانواده “شیشه” هستند.
در حال حاضر تعداد مصرف‌کنندگان آمفتامین‌ها در جهان، به تنهایی بیشتر از مجموع مصرف‌کنندگان “تریاک” و “کوکایین” و دیگر مواد سنتی است. در ایران، باید همه اینها را به “تریاک” و “شیره” و “حشیش” و … اضافه کرد که بیش از چهارمیلیون ایرانی، تفننی یا مستمر درگیر استفاده از آنها هستند و بیشترشان را جوانان تشکیل می‌دهند.