پیشروی‌های شبه‌نظامیان سودان موسوم به «نیروهای پشتیبانی سریع» در بخش‌های غربی و جنوبی این کشور به وضعیت بن‌بست در منازعه نظامی با ارتش موقتاً خاتمه داده و موضع شبه‌نظامیان در مذاکرات جده را تقویت کرده است.
«نیروهای پشتیبانی سریع» از دل شبه‌نظامیان «جَنجَوید» ظهور کردند که در جریان شورش دارفور در سال ۲۰۰۳ به ارتش سودان در سرکوب شورش کمک کرد. جنجویدها در جریان حمله و بازپس‌گیری مناطق تحت تصرف شورشیان در دارفور، سیاست «زمین سوخته» و هدف‌گرفتن غیرنظامیان را پیاده کردند.
شبه‌نظامیان می‌گویند در مسیر پیشروی‌شان درگیر نبردهایی در مناطق پرجمعیت الفاشر، مرکز دارفور شمالی، و همینطور در حوالی پایگاه‌های نظامی در خارطوم هستند. آنان ادعا می‌کنند که به بندر سودان در ساحل شرقی رسیده‌اند؛ جایی‌که کارمندان دولتی و برخی سازمان‌های بین‌المللی مستقرند.
آیا سودان تجزیه خواهد شد؟
۱۲ سال پس از جدایی سودان جنوبی، تسلط شبه‌نظامیان بر مراکز قدرتش در دارفور و پیشروی‌هایشان به سمت شرق تا شهر خارطوم، پایتخت سودان، به گمانه‌زنی‌ها درباره تجزیه دوباره سودان دامن زده است.
با این‌همه، رویترز می‌نویسد که از نظر «تحلیلگران و دیپلمات‌ها» هنوز روشن نیست که آیا شبه‌نظامیان می‌توانند سرزمینی جداشده را اداره کنند یا نه.
به گفته این تحلیلگران، شبه‌نظامیان در اصل به دنبال افزایش دسترسی به منابع معدنی از جمله طلا هستند که تاکنون به آنان کمک کرده یک «امپراتوری مالی» بسازند. آنان همچنین می‌خواهند نقش محوری‌شان را در هرگونه مصالحه سیاسی در آینده تضمین کنند.
سلیمان بالدو، تحلیلگر مؤسسه «رصد شفافیت و سیاستگذاری سودان» می‌گوید: «حکمرانی یعنی پذیرش مسئولیت غذا، بهداشت و امنیت. در عوض، شبه‌نظامیان می‌خواهند در توافق بعدی نقش داشته باشند.»
فرمانده ارشد شبه‌نظامیان، محمد حمدان داغلو در پیامی تصویری که روز چهارم نوامبر / ۱۳ آبان، اعلام کرد که «در شهرهایی که به کنترل ما می‌افتند هیچ کاری با حکومت نداریم. ساکنان باید خودشان انتخاب کنند.»
عبدالرحیم داغلو، معاون فرمانده شبه‌نظامیان سه‌شنبه ۱۴ نوامبر / ۲۳ آبان گفت که صحبت از تجزیه کشور پایه‌ای در واقعیت ندارد و نتیجه شایعاتی است که رقبا پخش می‌کنند.
به گفته یاسر آرمان، سیاستمدار سودانی، خطر فوری تجزیه وجود ندارد اما همچنان نمی‌توان به کلّی نادیده‌اش گرفت. او می‌گوید: «در برابر این سناریو لازم است فشار مردمی و بسیج بزرگی صورت بگیرد.»
تغییر موازنه نظامی
جنگ کنونی در سودان وقتی آغاز شد که شبه‌نظامیان «نیروهای پشتیبانی سریع» و ارتش، پس از چهار سال همکاری برای سرنگونی عمر البشیر در جریان انقلاب سودان، بر سر ادغام شبه‌نظامیان در ارتش به اختلاف خوردند.
شبه‌نظامیان، پیش از آن‌که ارتش را مجبور به عقب‌نشینی از بخش‌هایی از مناطق دارفور و کردفان و جنوب پایتخت کنند، به سرعت راه‌های منتهی به خارطوم و نیز خطوط تدارکاتی منتهی به غرب کشور را تصرف کردند.
از اواخر اکتبر امسال، شبه‌نظامیان دفاتر ارتش را در نیالا، زالنجی و الجُنَینه – سه شهر از پنج شهر اصلی استان دارفور – تصرف کردند. این نیروهای در حالی‌که پیشتر از سلاح‌های سبک و قدرت توپخانه‌ای محدودی برخوردار بودند، به گفته شاهدان عینی در شهرهای بالا، اخیراً بیشتر از پهپادها و توپخانه دوربُرد استفاده کرده‌اند.
در مقابل دو منبع در ارتش سودان به رویترز گفته‌اند که هواپیماهای جنگی ارتش، که امتیاز اصلی‌شان در برابر شبه‌نظامیان است، نیازمند تعمیرند و سربازان نیز به خاطر شکست‌های پیاپی، تدارکات ضعیف و دستمزدهای معوقه فرسوده شده‌اند.
این دو منبع عقب‌نشینی‌های اخیر در دارفور را «تاکتیکی» و با هدف «تمرکز دوباره بر پایتخت» دانستند.
شبه‌نظامیان در ماه جاری موفق شدند به قلب پایگاه لشکر زرهی ارتش در خارطوم جنوبی بزنند و پایگاهی دیگر را نیز در منطقه جبل اولیا تصرف کردند.
فاجعه انسانی
به گفته رویترز، فرسودگی نیروهای ارتش منجر به بازگشت آن به مذاکرات آتش‌بس به هدایت آمریکا و عربستان شده است.
این مذاکرات که در ژوئن امسال ناتمام ماند حالا یک ماه است که از سر گرفته شده است. ارتش می‌گوید نیروهای پیشتیبانی سریع، پس از خشم عمومی درباره موارد غارتگری و تجاوز سربازانش، به دنبال کسب مشروعیت در مذاکرات است.
مذاکرات آتش‌بس هفته پیش نیز بی‌نتیجه ماند. رویترز به نقل از دو نماینده سودانی نوشته که شبه‌نظامیان در ازای خروج از مناطق غیرنظامی، تقاضای کنترل ایست‌های بازرسی و نگهبانی را داشتند. تحقق این خواسته به نقش آن‌ها در خارطوم رسمیت می‌بخشید.
ارتش در حال حاضر از جانب وابستگان عمر البشیر و شبه‌نظامیان اسلام‌گرا که برای حمایت نظامی به آنان وابسته است برای ترک گفتگوها تحت فشار قرار دارد.
پیشروی‌های شبه‌نظامیان بحران انسانی‌ای را تعمیق کرده که به تخمین سازمان ملل متحد به قتل بیش از ۹هزار نفر و آوارگی بیش از شش میلیون نفر انجامیده است.
گروه‌های حقوق بشری می‌گویند در ماه جاری میلادی، در الجنینه در غرب دارفور دست کم ۱۳۰۰ نفر در جریان پیشروی «نیروهای پشتیبانی سریع» و شبه‌نظامیان وابسته‌شان کشته شده‌اند.
شبه‌نظامیان دستور تحقیق در این رابطه را داده‌اند. با این‌همه، یوناس هورنر، تحلیلگر مستقل مسائل سودان می‌گوید که تا جایی که قبایل متحد نیروهای پشتیبانی سریع اجازه رکوردشکنی مداوم در کشتار را داشته باشند، این خشونت قومی هدفمند استمرار خواهد داشت.