خبرگزاری دولتی آرمن‌پرس از توافق دولت آذربایجان و ارمنی‌های جدایی‌طلب در قره‌باغ کوهستانی، برای بازگشایی دو مسیر حمل و نقل مورد مناقشه، از جمله مسیر موسوم به کریدور (گذرگاه) لاچین خبر داده است. این خبر را طرف آذربایجانی نیز تأیید کرد.
ابتدا آرمن‌پرس به نقل از مقام‌های قره‌باغ نوشت که آن‌ها (طرف آذربایجانی) «تصمیم گرفته‌اند که از طریق شهر آسکران اجازه دسترسی به کالاهای روسی را به جمهوری ما بدهند». شهر آسکران یا خوجالی در نزدیکی مرز قره‌باغ با آذربایجان قرار دارد.
آرمن‌پرس در ادامه گزارش داد که توافقی برای عبور محموله‌های بشردوستانه از سوی «نیروهای حافظ صلح روسیه» و کمیته بین المللی صلیب سرخ در امتداد گذرگاه لاچین حاصل شده است. هدف از توافق رسیدگی به «بحران انسانی» در منطقه محاصره‌شده قره‌باغ اعلام شده است.
در دهه‌های گذشته مسئله احیای خطوط حمل و نقل بین اراضی تحت کنترل دولت آذربایجان و قره‌باغ کوهستانی همواره مطرح و محل مناقشه بوده است.
قره‌باغ به عنوان بخشی از آذربایجان به‌رسمیت شناخته شده است اما به‌دنبال جنگی که پس از اعلام استقلال از آذربایجان در اوایل دهه ۹۰ درگرفت و کشته‌شدن ۳۰ هزار نفر، ارمنی‌ها با تشکیل جمهوری خودمختار خودخوانده، کنترل قره‌باغ را به‌دست گرفتند. این منطقه اما هنوز از سوی هیچ کشوری به عنوان منطقه‌ای مستقل به‌رسمیت شناخته نشده است.
در سپتامبر ۲۰۲۰ درگیری نظامی دیگری در این منطقه بین ارمنستان و آذربایجان رخ داد. این جنگ صدها کشته و زخمی برجای گذاشت و جان تعداد زیادی از غیرنظامیان را گرفت. سازمان‌های حقوق بشری عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر هر دو طرف و حامیانشان را به استفاده از مهمات خوشه‌ای و ارتکاب جنایت جنگی متهم کردند. آذربایجان پس از این جنگ بخش‌های زیادی از قره‌باغ را کوهستانی تصرف کرد. باکو در ۹ ماه اخیر با هدف افزایش فشارها، دسترسی به ارمنستان از طریق کریدور لاچین را محدود کرده بود.
گفته می‌شود بخشی از این فشارها به خواست باکو مبنی بر راه‌اندازی گذرگاه موسوم به زنگه‌زور بر می‌گردد که حکومت ایران مخالف آن است. ارتش باکو بر سر همین مسئله مسیر ارتباطی گذرگاه لاچین را در ماه‌های گذشته مسدود کرده و نزدیک به ۱۲۰هزار نفر ساکنان ارمنی منطقه قره‌باغ را در آستانه یک فاجعه انسانی قرار داده است.
حکمت حاجی‌اف، مشاور سیاست خارجی الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان روز شنبه در مصاحبه‌ای با خبرگزاری رویترز تأیید کرد که توافقی برای باز کردن جاده‌های بین ارمنستان و آذربایجان منعقد شده است.
او با تاکید بر این‌که مسیرهای مورد توافق به طور همزمان باز خواهد شد افزود: «یک ایست بازرسی آذربایجان در گذرگاه لاچین به ارمنستان باقی خواهد ماند».
آذربایجان پیشتر ارمنستان را متهم کرده بود که از این گذرگاه برای قاچاق سلاح استفاده می‌کند.
بالاگرفتن تنش‌ها
همزمان با این توافق تنش‌های سیاسی و مرزی میان آذربایجان و ارمنستان بالا گرفته است. روز شنبه پارلمان جمهوری قره‌باغ کوهستانی ساموئل شهرامانیان، یک افسر نظامی و رئیس سابق سرویس امنیتی این منطقه را به عنوان رئیس جمهوری جدید و جانشین آراییک هاروتونیان انتخاب کرد.
شهرامانیان در سخنرانی خود در پارلمان خواستار مذاکره مستقیم با آذربایجان و احیای مسیرهای حمل و نقل به ارمنستان شد.
آذربایجان اما به انتخاب او واکنش نشان داد. وزارت خارجه این کشور، جمهوری ارمنی قره‌باغ را «رژیم جدایی‌طلب دست‌نشانده» خواند و گفت که این رأی غیرقانونی است. این وزارتخانه افزود: «تنها راه دستیابی به صلح و ثبات در منطقه، خروج بی قید و شرط و کامل نیروهای مسلح ارمنستان از منطقه قره‌باغ آذربایجان و انحلال رژیم دست نشانده است».
باکو و ایروان تنها بازیگران مناقشه قره‌باغ نیستند. اوکراین و ترکیه هر دو انتخاب رئیس دولت جدید را محکوم کرده و از ادعای آذربایجان در مورد قره باغ حمایت کردند. اتحادیه اروپا اعلام کرد که این انتخاب را به رسمیت نمی‌شناسد، اما ساکنان قره باغ باید در گفتگو با ارمنستان «حول رهبر در قدرت، متحد شوند».
آذربایجان رابطه نزدیکی با ترکیه دارد و از سوی مقابل ارمنستان همواره به روسیه نزدیک بوده است. مسکو با اعزام نیروهای حافظ صلح به منطقه قول داده بود به‌عنوان بخشی از توافق صلحی که پس از جنگ ۲۰۲۰ بسته شد، گذرگاه لاچین را باز نگه دارد. ارمنستان اخیراً از روسیه به‌دلیل عمل‌نکردن به ضمانت‌هایش شکایت کرده است. طبق توافق پایان جنگ، قرار بود در ازای باز شدن گذرگاه لاچین، گذرگاه زنگزور برای ترانزیت کالا از جمهوری آذربایجان به نخجوان باز شود.
خبرهایی نیز از تبادل آتش منتشر شده است.
آذربایجان روز شنبه اعلام کرد که نیروهای ارمنستان در طول شب به سوی نیروهای این کشور تیراندازی کرده‌اند و یگان‌های ارتش آذربایجان «اقدام‌های تلافی جویانه» انجام داده‌اند. ارمنستان این خبر را تکذیب کرد.
دولت ارمنستان روز شنبه از گفت‌وگوی تلفنی نیکول پاشینیان، نخست وزیر این کشور با رهبران فرانسه، آلمان، ایران و گرجستان و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا خبر داد.
به گفته دولت ارمنستان، پاشینیان به رهبران کشورهای خارجی گفته است که تنش‌ها در مرز افزایش یافته است و آذربایجان نیروهای خود را در آن‌جا و اطراف قره باغ کوهستانی متمرکز کرده است. آذربایجان این اقدام‌ها را رد کرده و ارمنستان را به اقدامات مشابه متهم کرده است.
از سوی مقابل آذربایجان هم تأیید کرد که وزیر خارجه این کشور با یوری کیم، از مقام‌های ارشد وزارت خارجه ایالات متحده در مورد این وضعیت گفتگو کرده است.
سفر هئیت نظامی ایران به باکو و اعزام نیرو و تجهیزات به منظقه مرزی
در میان افزایش تنش‌ها روز شنبه یک هیئت نظامی از ایران به آذربایجان رفت. خبرگزاری دولت جمهوری اسلامی (ایرنا) به نقل از سفارت جمهوری اسلامی در باکو نوشت امیر سرتیپ محمد احدی، معاون همکاری‌های بین المللی ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در صدر یک هیئت بلند پایه نظامی «برای برگزاری سومین دور کمیسیون مشترک همکاری‌های دفاعی و نظامی دو کشور» به باکو رفته و روز شنبه با ژنرال ذاکر حسن‌اف وزیر دفاع، حکمت حاجی‌اف دستیار رئیس جمهوری و شاهین مصطفی‌اف معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان دیدار و گفت‌وگو کرده است.
به گفته ایرنا این گفت‌وگو درباره «توسعه و تعمیق روابط دو جانبه به‌ویژه در حوزه‌های دفاعی و نظامی و برخی مسائل منطقه‌ای و بین المللی» صورت گرفته است.
خبرگزاری امنیتی تسنیم هم نوشت که وزیر دفاع آذربایجان در این دیدار گفته است: «اخیراً تعداد تحریکات گروه‌های مسلح غیرقانونی ارمنی در خاک آذربایجان که یگان‌های نیروهای مسلح ارمنستان و نیروهای حافظ صلح روسیه در آن مستقر هستند، افزایش یافته است و این اقدامات تحریک‌آمیز بلافاصله توسط یگان های ارتش آذربایجان پاسخ داده شد.»
روز یکشنبه رسانه‌های داخلی تصاویری را از گسیل خودروهای زرهی ایران به سمت مرز مشترک با دو کشور منتشر کردند. پایگاه خبری انتخاب در توضیح این تصاویر نوشت: «آن‌گونه که از هلی کوپتر ایران که در ساحل ارس (سمت ایران) در مرز باکو و ارمنستان پرواز می‌کند، مشخص است، ستونی از تریلرهای حمل خودروهای زرهی ایرانی در مقابل شهرک دستا (جمهوری خودمختار نخجوان) که احتمالاً به سمت مرز سیونیک (ارمنستان) در حرکت است، دیده می‌شود».
یک رسانه وابسته به سپاه پاسداران هم در کانال تلگرامی خود نوشت: «جمهوری اسلامی پهپادهای شناسایی و مراقبت شاهد ۱۱۷ را بر فراز زنگزور در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان به پرواز در آورده» و «کوچکترین تحرکات دشمن پشت مرزها رصد می‌شود».
مقام‌های جمهوری اسلامی نگران بازگشایی گذرگاه/دالان زنگزورند. گذرگاه زنگزور روسیه را به ارمنستان و ترکیه را به آذربایجان متصل می‌کند. راه‌اندازی این گذرگاه به حذف ایران از مسیر اتصال آذربایجان به نخجوان، و معادله قفقاز منجر خواهد شد و دست جمهوری اسلامی را از مسیرهای ترانزیتی به اروپا کوتاه خواهد کرد.
حکومت ایران همچنین نگران رابطه نزدیک باکو و تل‌آویو است. در تیرماه سال جاری، همزمان با ورود وزیر جنگ اسراییل به باکو، جمهوری آذربایجان از بازداشت یک تبعه افغان خبر داد که قصد داشته به سفارت‌خانه «یک کشور» حمله تروریستی انجام دهد. به‌دنبال انتشار این خبر وزیر خارجه اسراییل، جمهوری اسلامی را به تلاش برای حمله به سفارت اسراییل در جمهوری آذربایجان متهم کرد.
رجب طیب اردوغان پیشتر در باکو به مقام‌های آذربایجان گفته بود که «مشکل اصلی» راه‌اندازی زنگزور برای اتصال آذربایجان از طریق خاک ارمنستان به نخجوان، ایران است نه ارمنستان.
الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان پیشتر تهدید کرده است که اگر ارمنستان اجازه ساخت این گذرگاه را ندهد، از زور استفاده خواهد کرد.