ایالات متحده آمریکا معافیت‌های تحریمی برای فعالیت شرکت‌های بین‌المللی در بخش هسته‌ای غیرنظامی ایران را احیا کرده است. مقام‌های آمریکایی بر خلاف ادبیات ناامیدانه یک ماه پیش، اکنون از ممکن بودن توافق و همزمان باقی ماندن برخی اختلاف‌ها خبر می‌دهند.

روزنامه واشنگتن‌پست ۱۰ فوریه گزارش داد که مذاکرات وارد مرحله پایانی شده اما نتیجه هنوز نامشخص است. یک مقام ارشد آمریکایی به این روزنامه گفته که روند مذاکرات هم «نزدیک‌تر از پیش به توافق» است ــ چون پیشرفت‌هایی به دست آمده ــ و هم «نزدیک‌تر از پیش به فروپاشی» است ــ چرا که زمان کوتاهی باقی مانده است. یک مقام آمریکایی به «سی ان ان» گفته این زمان کوتاه تا پایان ماه جاری میلادی، فوریه است.

اما صف‌آرایی در ایالات متحده بر سر توافق احتمالی با ایران تشدید شده است. جمهوری‌خواهان و اقلیتی از دموکرات‌ها با توافق مخالفند، اما بسیاری پیش‌بینی می‌کنند که دولت جو بایدن به دلیل کارنامه ضعیف‌اش در سیاست خارجه نیازمند توافق است و آن را امضا خواهد کرد. دسته دیگر نگرانند که فرصت ایجادشده برای دستیابی به توافق بار دیگر از دست برود و وضعیت به سمت افزایش تنش‌ها حرکت کند.

موضع موافقان و مخالفان در دو سرمقاله

دو سرمقاله در دو روزنامه مشهور آمریکایی، یکی متمایل به میانه و دیگری متمایل به راست، به فاصله ۲۴ ساعت صف‌آرایی موافقان و مخالفان برجام را نشان می‌دهند.

روزنامه «واشنگتن‌پست» پنجم فوریه در سرمقاله‌ای موضع خودش در قبال توافق هسته‌ای با ایران را چنین اعلام کرد: «تنها چیز بدتر از توافق با ایران، عدم توافق است.»

سرمقاله واشنگتن‌پست پس از انتقاد از سیاست دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری پیشین در قبال ایران، خروج یک‌جانبه‌اش از برجام و کارزار «فشار حداکثری» چنین نتیجه‌گیری بود:

اگر توافقی با ایران به دست بیاید، ایالات متحده احتمالاً زمان کمتری نسبت به توافق ۲۰۱۵ را به قیمت بالاتری خواهد خرید. همسایگان ایران ــ نه فقط اسرائیل، بلکه عربستان سعودی هم ــ عصبی باقی خواهند ماند. توافق جدید آن توافق “طولانی‌تر و قدرتمندتری” نخواهد بود که برنامه موشکی ایران را نیز در بر بگیرد و دولت بایدن زمانی خواهان آن شده بود. اما اینکه آیا قابل قبول است یا خیر، به جزئیات آن بستگی دارد؛ به ویژه به اینکه ایران چقدر دست بازرسان بین‌المللی را مخصوصاً درباره فعالیت‌های اتمی گذشته‌اش باز خواهد گذاشت که هنوز توضیح راضی‌کننده‌ای درباره آنها به سازمان بین‌المللی انرژی اتمی داده نشده است. و همچنین به این بستگی دارد که آقای بایدن از نظر بازدارندگی ــ و تنبیه ــ تجاوزگری ایران در منطقه چه چیزی در ادامه ارائه خواهد داد. ایالات متحده مثل ۲۰۱۵ نباید اجازه دهد که “بهترین” به دشمن “خوب” بدل شود؛ با فرض اینکه مذاکره‌کنندگان‌اش بهترین کاری را که ممکن بود، انجام داده باشند.

ششم فوریه اما وال استریت ژورنال در سرمقاله‌اش نوشت که دولت بایدن در حال حرکت به سمت یک توافق هسته‌ای ضعیف‌تر با ایران است. این سرمقاله نوشته بود که دولت بایدن باز هم در سازشکاری پیشدستی کرده و سازش دیگری انجام داده ــ احیای معافیت‌های تحریمی ــ اما تهران همچنان بیشتر و بیشتر مطالبه می‌کند.

وال استریت ژورنال با اشاره به اظهارنظر امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی که گفته بود احیای معافیت‌ها «خوب است اما ناکافی»، نتیجه گرفته که عقب‌نشینی پیش از دستیابی به توافق باعث مطالبه‌گری بیشتر طرف مقابل خواهد شد.

سرمقاله وال استریت ژورنال اشاره می‌کند که «توافق طولانی‌تر و نیرومندتر» بایدن، توجه به فعالیت‌های ایران در منطقه و برنامه موشکی‌اش، و دیگر مواردی از این دست دیگر از دستور کار دولت بایدن خارج شده و مطالبه آزادی زندانیان دوتابعیتی نیز دیگر پیش شرط نیست و گفته اند مذاکرات آن مستقل پیش می‌رود.

این روزنامه می‌نویسد که زمان دستیابی ایران به بمب اتمی تحت توافق جدید تا ۱۲ ماه پیش‌بینی می‌شود که کمتر از پیش‌بینی مربوط به برجام اصلی بود و دولت بایدن را به ندانستن نحوه مذاکره با ایرانی‌ها و عقب‌نشینی‌های متعدد در برابر ایران متهم می‌کند.

توافق ضعیف / توافق ضروری

جمهوری‌خواهان دیگر نیز بر اساس آنچه در وال استریت ژورنال آمده، استدلال می‌کنند: توافق جدید ضعیف‌تر از قبل خواهد بود و دیگر حوزه‌ها همچون برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای را در بر نمی‌گیرد.

بابی گُش در بلومبرگ استدلال می‌کند که بایدن برای ماه‌ها موضعی سرسختانه گرفته بود اما در تقابل ایران و آمریکا، این بالاخره بایدن بود که به اصطلاح «پلک زد» و عقب رفت. این ستون‌نویس محافظه‌کار به احیای معافیت‌های تحریمی اشاره می‌کند.

او در ادامه استدلال می‌کند که این کار «ژست توخالی» است:

ایرانی‌ها وقتی ژست توخالی ببینند، آن را تشخیص می‌دهند: بسیار نامحتمل است که هیچ شرکت خارجی بخواهد با برنامه هسته‌ای ایران درگیر شود وقتی ریسک شکست ناگهانی مذاکرات در وین وجود دارد. تهران می‌گوید که خواهان لغو تحریم‌ها و تعهد آمریکا به عدم بازگرداندن آنها در آینده است ــ تضمینی که هیچ رئیس‌جمهوری نمی‌تواند بدهد.

اما گُش در عین حال می‌نویسد که در نگاه ایرانی‌ها، همین معافیت تحریم‌ها نشانه‌ی تزلزل در اراده رئیس‌جمهوری ایالات متحده است.

جان هانا و آری کیکورل از اعضای انستیتو یهودی برای امنیت ملی آمریکا (جینسا) در ستونی برای وب‌سایت «دفنس نیوز» با اشاره به حمله‌های حوثی‌ها به امارات متحده عربی به بایدن هشدار می‌دهند که «استراتژی یک سال اخیر او برای نزدیک‌کردن ایران و خویشتنداری در قبال این کشور شکست خورده و آنچه او امیدوارش بوده ــ تنش‌زدایی و سازش ــ به بار نیاورده بلکه نتیجه معکوس داده است.»

هانا، مشاور امنیتی دیک چنی در دوران جورج بوش و همکارش کیکورل می‌گویند دولت بایدن برای بازدارندگی باید در قبال ایران تغییر استراتژی بدهد، به این کشور اخطار بدهد که در صورت حمله‌های بعدی شبه‌نظامیان تحت حمایتش پاسخگو خواهد بود، در همکاری با امارات و دیگر متحدان منطقه‌ای برنامه‌ای سایبری، مخفیانه و نظامی برای تنبیه ایران در صورت تنش‌افزایی‌های بعدی طراحی کند، و تجهیزات نظامی هوایی پیشرفته در اختیار امارات و عربستان قرار دهد.

۳۲ سناتور جمهوری‌خواه برای افزایش فشارها بر دولت بایدن به او نامه‌ای منتشر کردند و نوشتند که هر توافقی باید «برای ارزیابی» تقدیم کنگره شود و شاید کنگره اجازه اجرای آن را ندهد. دولت بایدن به این نامه تا کنون جواب علنی نداده است. اما نایب رئیس اندیشکده یهودی جی استریت، نزدیک به لیبرال‌ها به روزنامه اسرائیلی «هاآرتص» می‌گوید که «این حمله پیشگیرانه علیه برجام» به احتمال زیاد شکست می‌خورد زیرا توافق اصلی در کنگره بازبینی شده و آمریکا در حال ورود دوباره به توافقی بازبینی‌شده است.

شماری دیگر از جمهوری‌خواهان نیز پیشتر در نامه‌ای به بایدن نسبت به برنامه موشکی ایران هشدار دادند و نوشتند که «سرزمین مادری در خطر است» ــ ادعای اینکه ایران با پیشرفت بیشتر می‌تواند موشک‌های قاره‌پیما بسازد.

مارک دوبُویتس از بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها که به جنگ‌طلبی علیه ایران معروف است، به فرانس‌۲۴ درباره دورنمای توافق گفت که ایرانی‌ها «می‌دانند رئیس‌جمهوری بایدن برای توافق دست و پا می‌زند و به همین خاطر دولت را برای امتیازدادن تحت فشار قرار داده اند.»

اما وندی شرمن معاون وزیر خارجه ایالات متحده که در مذاکرات برجام اصلی نیز نقش مهمی داشت، در گفت‌و‌گویی با ام اس ان بی سی در پاسخ به منتقدان گفت که ایران دست بالاتر در مذاکرات را ندارد:

«ما صرفا هرچه را ایران پیشنهاد بدهد نخواهیم پذیرفت. ما به برجام در تمامیت آن وارد خواهیم شد اگر ایران از آن پیروی کند. و تمام گزینه‌های ما روی میز است.»

پس از آنکه دولت بایدن چهارشنبه ۹ فوریه سناتورها را در جریان مذاکرات ایران قرار داد، سناتور دموکرات کریس مورفی آن را «شوکه‌کننده» خواند. به سناتورها هشدار داده شده بود که اگر این روند ادامه یابد، ایران ظرف دو ماه مواد خام کافی برای تولید یک بمب اتمی را به دست خواهد آورد (این البته به معنای نهایی‌شدن تولید بمب اتم نیست).

کریس مورفی روز بعد ۱۰ فوریه در مقاله‌ای برای نشریه «تایم» نوشت که شکست‌های ترامپ باعث شده بایدن هیچ گزینه‌ای به جز توافق با ایران نداشته باشد. او در این ستون نوشت:

ادامه سیاست ترامپ در قبال ایران برای یک ماه یا یک سال دیگر، دیوانگی است. اگر ایران می‌خواست امروز سلاح اتمی بسازد، احتمالا تنها ۶۰ روز برای تولید سوخت مورد نیاز برای این کار زمان لازم دارد… پس الان زمان آن است که تیم مذاکره‌کننده بایدن عقب‌نشینی‌های ضروری اما هوشمندانه را برای برقراری مجدد نسخه‌ای از توافق هسته‌ای اوباما به ایران انجام دهند. ایران نیز باید عقب‌نشینی‌های مشابهی انجام دهد اما زمان رو به پایان است.

در میان دموکرات‌ها نیز عده‌ای منتقد توافق هستند. سناتور باب منندز، رئیس دموکرات کمیته روابط خارجی سنای آمریکا پس از جلسه توجیهی با مقام‌های دولت بایدن به شدت از روند مذاکرات انتقاد کرد و گفت: «در این لحظه باید جداً بپرسیم که چه چیزی را می‌خواهیم حفظ کنیم؟» این سناتور که با برجام ۲۰۱۵ نیز مخالف بود، در ادامه گفت که دولت بایدن باید تلاش‌های جدیدی انجام دهد و این تلاش‌های جدید باید شامل اجرای سرسختانه‌تر تحریم‌ها باشد. لوئیس فرانکل، عضو دموکرات مجلس نمایندگان نیز از سخنان او حمایت کرد اما پس از سخنان منندز بود که معافیت لغو تحریم‌ها احیا شد.

نظرسنجی‌های مختلف داخل آمریکا نیز آمارهای متفاوتی را نشان می‌دهند اما اکثریت آمریکایی‌ها در این نظرسنجی‌ها ایران را تهدید جدی در قبال امنیت این کشور نمی‌دانند و خواهان رفع تنش با مذاکره هستند. با وجود این، اکثریت آمریکایی‌ها می‌گویند نباید به ایران اجازه دستیابی به بمب اتم را داد، هرچند جنگ تمام عیار با ایران برای دستیابی به این هدف ابداً محبوبیت ندارد.

با وجود این شرایط پیچیده و نیز پاسخ‌های تهران، هنوز مشخص نیست چه خواهد شد و تا چه حد به تنش‌زدایی در خاورمیانه یاری خواهد رساند. ایال هولاتا مشاور امنیت ملی اسرائیل پس از سفر به واشنگتن دوشنبه این هفته ۷ فوریه گفته بود: «چه آمریکا به توافق بازگردد و چه بازنگردد، ۲۰۲۲ سالی خواهد بود که شرایط در آن تغییر خواهد کرد و ما باید بتوانیم به شیوه‌ای متفاوت از گذشته کار کنیم و ما باید آماده باشیم.»