شامگاه شنبه خانواده کشته‌شدگان هواپیمای اوکراینی در کانادا و گروه‌های مردمی در نقاط مختلف دنیا به یاد ۱۷۶ سرنشین آن پرواز که با دو شلیک سپاه پاسداران ساقط شد، شمع روشن کردند.
در کانادا یک برنامه «یادبود» به صورت آنلاین برگزار شد. حامد اسماعیلیون، سخنگوی انجمن خانواده‌های جان‌باختگان پرواز PS۷۵۲ و جاستین ترودر، نخست وزیر کانادا در این برنامه در سخنان کوتاهی بر ضرورت اجرای عدالت و اعمال فشار بیشتر بر مسئولان جمهوری اسلامی برای پاسخگویی تأکید کردند.
اسماعیلیون که فرزند ۹ ساله و همسرش را در این رویداد از دست داد، از دولت کانادا و نهادهای بین‌المللی به دلیل آنچه که «بی‌عملی» برای یافتن حقیقت و اجرای عدالت در ارتباط با «جنایت بی‌رحمانه» خواند، انتقاد کرد و گفت:
«به ما گفتند که صبور باشیم و ما گوش کردیم. به ما گفتند که همه گزینه‌ها موجود است و ما منتظر ماندیم. این گزینه‌ها یکی یکی خط خورند. اما حالا، بعد از دو سال، تشخیص می‌دهیم که صبر ما به نتیجه نرسیده است».
او از دولت کانادا خواست از بردن این پرونده به دیوان بین‌المللی کیفری توسط اوکراین حمایت کند.
اسماعیلیون در بخش دیگری از سخنانش خواستار شناسایی کل سپاه پاسداران به عنوان یک سازمان تروریستی شد. او گفت:
«در این کشور [کانادا]که مسافران هواپیما امیدوارانه زندگی می‌کردند، لابی‌گران و توجیه‌گران جمهوری اسلامی ایران مشغول پول‌شویی و مداخله و زندگی پر زرق و برق هستند. هیچ صحبتی از تحریم‌های مگنتسکی نیست، هیچ صحبتی از فهرست کردن کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان سازمانی تروریستی نیست.»
اسماعیلیون افزود:
«امروز روزی است که دیپلماسی پایان می‌یاید و عدالت‌خواهی آغاز می‌شود. جنایت‌کاران با زبان دیپلماسی صحبت نمی‌کنند و عدالت قابل مذاکره نیست».
او در ادامه با بیان اینکه «مهم نیست در ادامه چه اتفاقی بیافتد، ما خانواده جان‌باختگان حتی اگر تنها بمانیم بدون هیچ گونه حمایتی به مبارزه برای عدالت ادامه می‌دهیم»، بر پیگیری خانواده‌ها برای اجرای عدالت تاکید کرد و گفت:
«آنچه که برای ما اهمیت دارد آشکار کردن حقیقت است و آن چیزی که ما برای آن مبارزه می‌کنیم و ما را متحد می‌کند اجرای عدالت، عدالت و عدالت است. ما هرگز نمی‌بخشیم و فراموش نمی‌کنیم.»
جاستین ترودر، نخست وزیر کانادا نیز در این مراسم خطاب به خانواده جان باختگان گفت:
«به شما قول می‌دهم ما برای ما به مبارزه برای پاسخگو کردن، شفافیت و عدالت ادامه می‌دهیم».
او افزود:
«حالا که ایران هدف ما را برای مذاکرات برآورده نکرده، ما با جدیت سایر سازوکارهای بین‌المللی را برای حسابرسی و عدالت دنبال می‌کنیم.»
ترودر در ادامه گفت که کانادا به عنوان یک جبهه متحد با دیگر کشورها همکاری خواهد کرد و تا زمانی که ایران پاسخگو نشود آرام نخواهد نشست.
مقام‌های جمهوری اسلامی ایران که در گفت وگو با کشورهای کانادا، اوکراین، بریتانیا و سوئد که شهروندانشان در این هواپیما کشته شدند، وعده کرده بود مسببان شلیک به هواپیما را محاکمه و عدالت را اجرا کند. با‌گذشت دو سال از شلیک سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اما تا به حال تنها دو جلسه «دادگاه» رسیدگی به اتهامات «عوامل شلیک» برگزار شده است. به گفته خانواده جان‌باختگان و وکلای آن‌ها، در میان ده متهم این پرونده نامی هیچ یک از مسئولان ارشد سپاه پاسداران و شورای عالی امنیت ملی به چشم نمی‌خورد.
محسن اسدی لاری و زهرا مجد پدر و مادر دو تن از مسافران جان‌باخته هواپیمای اوکراینی ، روز شنبه ۱۸ دی ماه همزمان با تجمع خانواده جان‌باختگان در محل سقوط هواپیمای اوکراینی به «انصاف نیوز» گفتند:
«آقای حاجی‌زاده هم تفهیم اتهام شده اما برای او قرار منع تعقیب صادر شده است».
امیرعلی حاجی‌زاده، به‌عنوان فرمانده هوا و فضا سپاه پاسداران ایران، عامل اصلی شلیک به هواپیمای اوکراینی محسوب می‌شود.
زهرا مجد که دخترش در این رویداد جان باخت، به صراحت گفت:
از نظر ما متهمان اول آمران هستند و نه کسی که پشت پدافند نشسته بوده است دستور گرفته است. ۱۰ نفر را به‌عنوان متهم معرفی کردند که از نظر ما آن ده نفر درجه چند بوده‌اند و گناهکاران اصلی کسانی دیگر هستند.
خانواده کشته شدگان پیش از این نیز دادگاه را نمایشی خوانده بودند و خواستار محاکمه عاملان اصلی شلیک سپاه به هواپیمای اوکراینی شده بودند.
«اگر شلیک نمی کردیم جنگ می‌شد»
اسدی لاری که سابقه معاونت در وزارت بهداشت جمهوری اسلامی را نیز در کارنامه خود را دارد و از نگاه رسانه‌های دولتی ایران «خودی» محسوب می‌شود در بخشی از این گفت‌وگو با بیان اینکه «قاضی نیست» گفت به این نتیجه رسیده که به عنوان سپر انسانی از هواپیما اوکراینی استفاده شده است:
ما واقعاً به این نتیجه رسیدیم که اینها به عنوان سپر انسانی هواپیما را زدند؛ خیلی رک بگویم، چون الان پیچیده و بارها هم گفته‌ایم، شاید می‌خواستند بزنند و بندازند گردن آمریکا. کمااینکه این کار را قبلاً در اقدامات مشابهی هم انجام داده بودند.
زهرا مجد هم در تأیید سخنان همسرش گفت:
می‌گویند اگر این هواپیما نمی‌افتاد، جنگ سختی همان روز بعد اتفاق می‌افتاد. آمریکا حمله می‌کرد و جان ده میلیون نفر به خطر می‌افتاد.
مقام های رسمی جمهوری اسلامی تا به حال اظهارات مادر و پدر زینب و حسین اسدی لاری را تأیید یا تکذیب نکرده‌اند.
هواپیمای اوکراینی بامداد ۱۸ دی ماه به فاصله کوتاهی پس از آنکه از فرودگاه تهران برخاست هدف دو موشک که به فاصله کوتاه شلیک شدند، قرار گرفت. تمامی سرنشینان آن پرواز جان باختند. مسئولان جمهوری اسلامی در ابتدا شلیک به هواپیمای مسافربری را تکذیب کردند و در ادامه آن را «اشتباه انسانی» خواندند. با پیگیری خانواده جان‌باختگان سرانجام دستگاه قضایی ده تن از «اعضای سپاه و ارتش» را به عنوان متهمان این پرونده به دادگاه فراخواند. در میان متهمان هیچ یک از مقامات ارشد سپاه پاسداران دیده نمی‌شوند.