همزمان با گسترش فقر و تورم و بروز پدیده‌هایی چون پشت‌بام‌خوابی، ماشین‌خوابی و اتوبوس‌خوابی که زنگ‌خطر بحران مسکن در پایتخت را بیش از پیش به صدا درآورده‌اند، نهادهای مسئول از جمله شورای شهر تهران همچنان بر رویکرد پاک‌کردن صورت مسئله پافشاری می‌کنند.

براساس گزارش خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی (ایرنا)، در جلسه علنی روز سه‌شنبه ۱۴ دی شورای شهر تهران ناصر امانی، عضو این شورا اعلام کرد شورای شهر پس از توضیحات معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار درباره «بی‌آرتی‌خوابی» و اتوبوس‌خوابی به این نتیجه رسیده که شهرداری از روی «خیرخواهی» و «برای پناه دادن به عده‌ای که یا برای مداوا و یا کارهای اداری به تهران می‌آیند و در پارک‌ها می‌خوابند» تعدادی اتوبوس را در اختیارشان قرار داده است. او افزود:

«شهرداری تهران نگران یخ‌زدگی این افراد بوده و چند اتوبوس مخصوص برای این کار راه اندازی کرده تا کسانی که به گرمخانه‌ها مراجعه نمی‌کنند، در این اتوبوس‌ها مستقر شوند.»

در شرایطی که گزارش‌های میدانی حاکی از افزایش روز افزون بی‌خانمان‌ها و «خیابان‌خواب»ها در تهران است و نهادهای متولی با چشم‌پوشی از تبعات بحران سرپناه و گرانی بر این مسئله از ارائه آمار خودداری می‌کنند، ناصر امانی رسانه‌ها را به خاطر انعکاس اخبار مربوط به اتوبوس‌خوابی بی‌سرپناهان به «دروغ و تخریب علیه جمهوری اسلامی» متهم کرد و گفت:

«نیت این اقدام خوب اما انعکاس بیرونی خیلی بدی داشته است. ظاهر این اتوبوس‌ها نیز خوب نیست و شکل بدی دارد، پیشنهاد می‌کنم که این اتوبوس‌ها جمع شود و اگر قرار است کاری انجام شود از همان سوله‌های مدیریت بحران استفاده شود.»

اتوبوس‌های مورد اشاره ناصر امانی اما تنها مکان‌هایی نیستند که بی‌خانمان‌ها در آن‌ شب را به صبح می‌رسانند. عکاس خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) پیشتر در یک گزارش تصویری روایت کرده که از اواسط آذر ماه که برای تهیه مجموعه عکس‌ در کنار اتوبوس‌خواب‌ها سپری کرده متوجه شده تعدادی از این افراد به صورت دائم در اتوبوس‌های در حال حرکت می‌خوابند.

در بخشی از این گزارش آمده است:

«معمولاً هر شب این افراد با مشقت فراوان خود را به محل عبور اتوبوس‌های شرکت واحد می‌رسانند تا از سرما یخ نزنند و اگر توانستند چند دقیقه‌ای چشم برهم بگذارند و بخوابند. اتوبوس‌هایی که در این شب‌های سرد، مملو از زنان، مردان و حتی کودکان بی‌سرپناهی است که هر یک داستان خود را دارند اما در بی‌خانمانی شبیه به یکدیگرند. ماجرای خوابیدن این افراد در اتوبوس، در ساعات اولیه بامداد آغاز می‌شود و تا حوالی ساعت ۵ صبح ادامه دارد، یعنی دم صبح و زمانی که سایر شهروندان نیز برای استفاده از اتوبوس‌ها راهی ایستگاه‌ها می‌شوند. نداشتن ۲۵ هزار تومان بیشتر (هزینه ارزان‌ترین مسافرخانه در تهران ۵۰ هزار تومان است) باعث شده تا رفتن به مسافرخانه‌ها برای آن‌ها منتفی باشد.»

«بی‌خانمان‌ها را به گرمخانه‌ها بفرستید»

مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران نیز که پیشتر اخبار مربوط به اتوبوس‌خوابی و ماشین‌خوابی را «بحث حاشیه‌ای» خوانده بود، در واکنش به مسئله اتوبوس‌خوابی گفت:

«فضای عمومی تبلیغاتی به ویژه خبرگزاری‌های خارجی بر مسئله اتوبوس‌خوابی متمرکز شده و خبرگزاری‌های خارجی یادشان رفته که زباله‌گردهای لندنی یا دیگر کشورها چگونه زندگی می‌کنند.»

چمران افزود اتوبوس «جای استراحت» و «بهداشتی» نیست. رئیس شورای شهر تهران به یکی از فیلم‌های منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد و گفت از شهردار تهران خواسته «بساط» اتوبوس‌هایی را که به مردم پناه می‌دهند، جمع کند:

«حتی فیلمی منتشر شده که یک اتوبوس‌خواب به راننده می‌گوید بخاری بزن اما راننده در پاسخ می‌گوید نداریم و به او پتو هم می‌دهند. این شرایط به این دلیل به‌وجود آمده که عده‌ای که درمانده‌اند، در گرمخانه‌ها به خاطر شرایط خاص نمی‌خواهند بروند. حتی برخی از معتادین حالش را ندارند که به گرمخانه بروند و در دوره‌های گذشته برخی را به زور سوار اتوبوس می‌کردند تا به گرمخانه ببرند چون اگر به زور سوار نمی‌کردند، در سرما خشک می‌شدند. با زاکانی شهردار تهران، صبحت کردم و خواستم تا شنبه و یکشنبه این بساط جمع شود، چون اتوبوس سیستم بهداشتی ندارد. قرار شد بساط اتوبوس‌هایی که در شب، محل خواب افراد است را جمع کنند و این افراد را در مکان دیگری سامان دهند.»

ادبیات رئیس شورای شهر تهران در اشاره به اقشار درگیر با بیماری اعتیاد به مواد مخدر همسو با رویکردهایی است که شهرداری تهران تاکنون برای رسیدگی به وضعیت این افراد در پیش گرفته است. بسیاری از بی‌خانمان‌ها و افراد درگیر با اعتیاد پیشتر گفته‌ بودند که به خاطر رفتار غیرانسانی و توهین‌آمیزی که در گرمخانه‌های شهرداری حاکم است، ترجیح می‌دهند شب را در خیابان به صبح برسانند.

چمران در ادامه با سلب مسئولیت از شهرداری تهران و شورای اسلامی این شهر برای رسیدگی به وضعیت اتوبوس‌خواب‌ها که از کودک خردسال تا افراد کهنسال را در برمی‌گیرند، گفت:

«گرمخانه‌ها فضا دارند و اگر کسی درمانده باشد، پذیرایی می‌کنند، البته این کار خیری است اما چه بهتر که به درمانده‌ها کمک شود.»

احمد علوی، عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران، پیشتر در این‌رابطه گفته بود: «پدیده جدیدی در اتوبوس‌های بی‌آرتی که خط شبانه‌روزی هستند رخ داده و آن‌هم خوابیدن افراد غیر معتاد در اتوبوس است» و این افراد نمی‌خواهند به گرمخانه‌های شهرداری بروند چون «آنجا با معتادان همنشین می‌شوند».

علیرضا زاکانی، شهردار تهران هم در واکنش به گزارش‌های مرتبط با اتوبوس‌خوابی در تهران مدعی شده بود که «به بی‌خانمان‌ها برای رفتن به گرمخانه‌ها التماس می‌کنند اما کسی نمی‌رود».

بر اساس برآورد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۳۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر قرار داشتند که همه‌گیری کرونا و تداوم رکود اقتصادی در دو سال اخیر این جمعیت را افزایش داده است.