مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی (عضو هیات مرگ) در حالی برگزار می‌شود که تنش بین ایران و اسرائیل پس از حمله‌های اخیر به چند کشتی در دریای عمان رو به افزایش است.
تحلیلگران خارجی در یادداشت‌ها و ستون‌هایی که در آستانه این مراسم نوشته اند، عموماً دشوارترشدن دورنمای مذاکرات وین و وخیم‌ترشدن تنش‌ها بین جمهوری اسلامی و غرب را به ویژه پس از حمله‌های اخیر پیش‌بینی کرده اند. آنها تقریباً همگی به سابقه تاریک رئیسی به عنوان عامل کشتار زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ نیز اشاره کرده اند و اغلب نیز مهم‌ترین چالش پیش روی رئیسی در عرصه داخلی را نیز مواجهه با بحران اقتصادی وخیم ایران می‌دانند.
در ادامه مروری خواهیم کرد بر پیش‌بینی‌های تحلیلگران خارجی درباره وضعیت سیاست خارجه و تنش‌ها با آمریکا و اسرائیل در دوران ابراهیم رئیسی.
حمله با پهپادهای انتحاری در روز پنج‌شنبه گذشته به کشتی مرسر استریت که مالک شرکت مدیریت‌کننده آن اسرائیلی است، به کشته شدن ناخدای رومانیایی و نگهبان بریتانیایی آن انجامید. دو بار به این کشتی حمله شد و حمله دوم بود که این دو تن را کشت.
اسرائیل مدعی است حمله کار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است و مدارک آن را به کشورهای دیگر نیز داده است. ایالات متحده، بریتانیا و رومانی نیز ایران را متهم به دست داشتن در این حمله کردند. اسرائیل و بریتانیا و آمریکا گفته اند به ایران پاسخ خواهند داد.
سه‌شنبه همزمان با مراسم تنفیذ ابراهیم رئیسی نیز اخباری از حمله به کشتی‌های دیگری در دریای عمان منتشر شد و انگشت اتهام بار دیگر به سوی ایران نشانه رفت.
جمهوری اسلامی دست داشتن در این حمله‌ها را تکذیب کرده است.
در آخرین اظهارنظرها، بنی گانتس وزیر دفاع اسرائیل گفته است که این کشور «آماده حمله به ایران است».
♦ اسامه الشریف، روزنامه‌نگار مستقر در اردن در ستونی برای «عرب‌نیوز» هشدار می‌دهد که ایران و اسرائیل در مسیر جنگ با یکدیگر قرار گرفته اند. او با اشاره به رویارویی چندساله اخیر دو کشور در دریا می‌نویسد که این حملات پنهانی دریایی تا حمله پنج‌شنبه گذشته که به کشته شدن دو تن انجامید، تحمل می‌شد اما پس از این حمله، اسرائیل خواهان واکنش جامعه جهانی شده است.
الشریف یک دلیل احتمالی واکنش شدید اسرائیل به حمله اخیر را تلاشی برای انحراف توجه‌ها از رسوایی گروه اسرائیلی «ان اس او» می‌داند که ابزار هک و جاسوسی از فعالان و روزنامه‌نگاران در اختیار دیکتاتوری‌ها قرار داده است. با وجود این، به باور او، ایالات متحده و اتحادیه اروپا می‌خواهند این حادثه اخیر «هرچه زودتر» فراموش شود:
«تلاش اروپا و آمریکا برای نجات توافق هسته‌ای با مشکلات زیادی روبرو شده و حالا که ابراهیم رئیسی تندرو جانشین روحانی شده است، همه نگاه‌ها متوجه حرکت بعدی تهران است.»
این روزنامه‌نگار عرب همچنین حکومت ایران را با وجود سر کار آمدن رئیسی، پیگیر دستیابی به توافق هسته‌ای می‌داند:
«شکی نیست که ایران می‌خواهد به توافقی در وین دست یابد که تحریم‌ها را رفع کند و کمک حیاتی برای اقتصادش فراهم آورد».
الشریف زمانبندی حمله اخیر را «بدترین حالت ممکن برای همه طرف‌های درگیر» می‌داند. او به اعتراضات ایران اشاره می‌کند که حکومت را در تنگنا قرار داده؛ به اینکه اسرائیل به تازگی از درگیری با حماس در غزه خلاص شده و ائتلاف حاکم موقعیتی شکننده دارد؛ و به نگرانی آمریکا و اروپا از شکنندگی موقعیت در خاورمیانه به ویژه با توجه به وضعیت لبنان، یمن، لیبی و اخیراً تونس.
او حمله تلافی‌جویانه احتمالی اسرائیل را نیز رویدادی می‌داند که وضعیت را بدتر خواهد کرد و مذاکرات هسته‌ای وین را نیز به آینده‌ای مبهم‌تر و غیرقطعی‌تر از وضعیت فعلی خواهد کشاند.
♦ اودد گرانوت، تحلیلگر اسرائیلی در روزنامه «اسرائیل هیوم» مذاکرات وین را «نخستین چالش» رئیسی می‌خواند و می‌نویسد:
«رئیسی در مراسم تنفیذ وعده داد که برای لغو فوری تحریم‌های مستبدانه آمریکا علیه ایران دست به کار شود اما غرب نگران است که رئیسی بر خلاف روحانی و برای اثبات قدرت‌اش به غرب، به وزیر خارجه‌اش دستور بدهد که با هدف نادیده‌گرفتن پیش‌نویس فعلی “خفت‌بار” توافق وین به این شهر (نه زودتر از سپتامبر) بازگردد و مذاکرات را به نقطه آغاز بازگرداند».
به گفته این ستون‌نویس اسرائیلی، نگرانی دیگر غرب «اصرار ایران بر بازگشت به توافق اصلی در ۲۰۱۵» و «رد کردن تمدید تاریخ انقضای آن» و «عدم قبول افزودن هیچ بند جدیدی درباره برنامه موشکی یا فعالیت‌های براندازانه منطقه‌ای» است.
هرچند او نیز با اشاره به حمله پهپادی به کشتی مرسر استریت و کشته شدن دو تن، از اتحادیه اروپا انتقاد می‌کند که نماینده خود را به مراسم تحلیف رئیسی خواهد فرستاد.
او در ادامه درباره برجام می‌نویسد که شاید ایران از آمریکا بخواهد پیش از امضای توافق همه تحریم‌ها را بردارد که باعث خواهد شد شانس دستیابی به توافق اندک‌تر و اندک‌تر شود و ایران به دستیابی به سلاح هسته‌ای نزدیک‌تر و نزدیک‌تر. هر چند مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی گفته اند قصدی برای تولید بمب اتم ندارند:
«مقام‌های ارشد آمریکایی سه‌شنبه به تهران هشدار دادند که گذر زمان به نفع آنها نیست. اما مشخص نیست رئیسی و رئیس‌اش آیت‌الله علی خامنه‌ای با آنها هم‌نظر باشند. هر روز که می‌گذرد، به ایران کمک می‌کند که اورانیوم بیشتری را با خلوص بیشتری غنی‌سازی کند، چرخ سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌اش را سریع‌تر بگرداند و اطلاعات را از ناظران سازمان ملل مخفی کند.»
به باور او، چنین سناریویی دولت بایدن را با دو گزینه غیرمطلوب مواجه خواهد کرد: ادامه کارزار فشار حداکثری تحریم‌ها، یا تهدید به اقدام نظامی.
♦ هرچند در سایه حمله‌های اخیر، احتمال اقدام نظامی علیه ایران بیش از گذشته تکرار می‌شود، آموس هارل روزنامه‌نگار اسرائیلی در هاآرتص می‌نویسد: «علی‌رغم تهدیدهای بنت علیه ایران، او هنوز همکاری با جامعه بین‌المللی را ترجیح می‌دهد».
به نوشته هارل، مقام‌های اسرائیلی سه‌شنبه شب این هفته و پس از مطلع شدن از اختلال در کار هدایت پنج کشتی در نزدیکی سواحل امارات، «زمان دشواری را برای ارزیابی اهمیت آخرین حادثه غیرعادی در خلیج فارس گذراندند». او سپس «مشخصه و زمانبندی» این حمله را «گیج‌کننده» می‌خواند زیرا به گفته او، برای ایران مطلوب نیستند: «نه فقط چون ایران به دست داشتن در حمله قبلی [به مرسر استریت] متهم است. سه‌شنبه مراسم آغاز به کار ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی بود که یک جنگ‌طلب افراطی دانسته می‌شود».
هارل به سخنرانی بنت سه‌شنبه در مقر فرماندهی شمالی ارتش اسرائیل اشاره می‌کند که از اتحادیه اروپا به خاطر فرستادن نماینده‌اش به مراسم تحلیف رئیسی انتقاد کرد و در عین حال گفت:
«ما در حال جذب کردن جامعه جهانی هستیم اما همزمان می‌دانیم چگونه تنها عمل کنیم. ما بلافاصله پس از حمله ایران به کشتی [مرسر استریت] اطلاعات‌مان را با دوستان‌مان در ایالات متحده و بریتانیا و دیگر جاها به اشتراک گذاشتیم. درحالی‌که هیچ کس شک ندارد چه کسی پشت این حادثه است، ما برای محکم‌کاری شواهد مستدل ارائه کردیم. ایران همین حالا می‌داند وقتی کسی امنیت ما را تهدید کند، چه هزینه‌ای خواهد پرداخت. ایرانی‌ها باید بفهمند که نمی‌شود در آرامش در تهران نشست و از آنجا همه خاورمیانه را به آتش کشید. زمان این کار تمام شده.»
اسرائیل به دنبال محکوم کردن ایران در شورای امنیت است و به باور ستون‌نویس هاآرتص، برای اسرائیل جلب نظر جامعه بین‌المللی بر اقدام نظامی اولویت دارد.
♦ روئل مارک گرشت و ری تکیه در ستونی برای روزنامه محافظه‌کار آمریکایی «وال استریت ژورنال» رئیس‌جمهورشدن رئیسی را لحظه مناسبی برای اتخاذ رویکرد جدیدی نسبت به ایران توصیف کرده اند؛ رویکردی سخت‌گیرانه که نه در راستای مقابله با اشاعه تسلیحات هسته‌ای است و نه در راستای اقدام نظامی.
آنها می‌نویسند:
«اگر آقای بایدن و مشاوران ارشدش اعتراف کنند که کاخ سفید قرار نیست مانع دستیابی تهران به بمب اتم شود (و بنابراین مسأله اشتباه وخیم ایران را پاک کنند که باید واکنش نظامی از سوی آمریکایی در پی داشته باشد) به لحاظ استراتژیک ضرر کمتری دارد و به لحاظ فکری نیز صادقانه‌تر است. اگر بپذیرند که نه دیپلماسی و نه جنگ گزینه این دولت خواهد بود، آن وقت واشنگتن را از باج دادن خلاصه خواهند کرد. این کار به آقای بایدن اجازه خواهد داد که سیاست خارجی عملی‌تر و اخلاقی‌تری را علیه یک رژیم ناقض حقوق بشر اتخاذ کند؛ رژیمی که به سرتاسر خاورمیانه نزاع فرقه‌ای صادر می‌کند».
آنها استدلال خود را چنین ادامه می‌دهند:
«بدون سیاستی که به دنبال دیکته‌کردن عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای باشد، یک اجماع جدید دو حزبی با تمرکز بر حقوق بشر و حمایت از آرمان‌های دموکراتیک مردم ایران توان شکل‌گیری دارد. جمهوری‌خواهانی که علیه این مداخله‌گری اخلاقیاتی استدلال می‌کنند یا به تأسی از دونالد ترامپ می‌گویند توافق بهتری به دست خواهند آورد، در برابر این سیاست کوته‌نگر و ساده‌لوح به نظر می‌رسند ــ این حرکت خوبی برای دموکرات‌ها خواهد بود. چپ‌ها می‌توانند به تاریخ توسل کنند: همان‌طور که شوروی فهمید، دستیابی به سلاح اتمی جلوی مرگ تدریجی دیکتاتوری یا وسوسه‌ی آزادی را نمی‌گیرد».
به باور آنها، برای دولت بایدن که گفته می‌خواهد تعهد آمریکا به ارزش‌های دموکراتیک را تقویت کند، بهترین سرمایه‌گذاری برای نشان دادن این کار ایران است چرا که «انتخاب شدن آقای رئیسی توسط آقای خامنه‌ای باید به کاخ سفید بگوید که دیگر هیچ چیز برای از دست دادن در آزمودن این سیاست جدید ندارد».
♦ بابی گش، ستون‌نویس نشریه آمریکایی «بلومبرگ» نیز در یادداشتی به پیش‌بینی سیاست خارجه رئیسی در رابطه با آمریکا می‌پردازد و می‌نویسد:
«رئیسی حامی ایده خامنه‌ای درباره “اقتصاد مقاومتی” است و باور دارد که خودکفایی در همه چیز بهترین حفاظ در برابر غرب متجاوز است. همچون خامنه‌ای، رئیسی هم از ایالات متحده می‌خواهد تحریم‌های اقتصادی تحمیل‌شده توسط ترامپ بر ایران را تسهیل کند زیرا این کار به دولت او دسترسی به دارایی‌های منجمدشده و بازارهای خارجی برای نفت و گاز ایران را فراهم خواهد کرد. اما بر خلاف حسن روحانی، رئیسی هیچ علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری خارجی یا ورود شرکت‌های چندملیتی به ایران ندارد.»
♦ ان ک بهاتیا، ستون‌نویس هندی در روزنامه «فایننشال اکسپرس» هندوستان نیز با اشاره به حمله‌های اخیر به کشتی‌ها در خلیج فارس و دریای عمان می‌نویسد: «اقدام تلافی‌جویانه علیه نیروهای ایرانی یک موضوع قطعی اس و این مسأله ماهیت شکننده موقعیت فعلی در خلیج فارس را نشان می‌دهد».
این ستون‌نویس هندی و افسر سابق ارتش هندوستان دلیل اصلی مشکلات اقتصادی ایران را برنامه هسته‌ای و عواقب آن می‌داند و می‌نویسد:
«پس از مذاکرات جدی در شش ماه گذشته، گفت‌و‌گوهای وین پس از انتخاب رئیس‌جمهوری جدید متوقف شد. به نظر می‌رسد مذاکرات به بن‌بست رسیده اند و بنابراین مشکلات اقتصادی ایران نیز ادامه پیدا خواهد کرد و دشواری‌ها بر جمعیت بیچاره‌اش را نیز افزایش خواهد داد.»
او روابط هند و ایران را نیز به خاطر تنش‌ها بین تهران و واشنگتن در سال‌های اخیر رو به کاهش توصیف کرده اما با اشاره به وضعیت افغانستان می‌نویسد که تنها امید هند برای پی گرفتن منافع‌اش در افغانستان در صورت ادامه پیشروی‌های طالبان در آن کشور ایران است و به همین خاطر نیز وزیر خارجه هند هفتم ژوئیه ۲۰۲۱ به ایران سفر کرد.
♦ روزنامه پاکستانی «داون» نیز به رئیس‌جمهورشدن رئیسی و سیاست خارجه او پرداخته و می‌نویسد که مشکلات اقتصادی ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا چالش اصلی رئیسی است. با وجود این، کلمنت ترمه، پژوهشگر سیاسی در ایتالیا به این روزنامه می‌گوید:
«هدف اصلی رئیسی بهبود موقعیت اقتصادی با تقویت مناسبات اقتصادی جمهوری اسلامی با کشورهای همسایه و کشورهای دیگری به ویژه روسیه و چین خواهد بود.»
♦ تله‌سور، رسانه ونزوئلایی نیز به تحلیف رئیس جمهوری دولت متحد با دولت ونزوئلا پرداخته است. این رسانه با اشاره به حمایت رئیسی از روابط با ونزوئلا می‌نویسد که دو کشور به دنبال افزایش مناسبات به ویژه برای مقابله با آمریکا هستند.
این رسانه به نقل از یک دیپلمات ایرانی بدون فاش کردن نام او نوشته است:
«ایران و ونزوئلا با اصرار بر دفاع از حاکمیت ملی مردم خودشان می‌توانند با امپریالیسم ایالات متحده مواجه شوند.»