«بشر در حال جنگی پوچ و انتحاری با طبیعت است». آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل پیش‌گفتارش درباره جدیدترین گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد را با این لحن هشدارآمیز آغاز می‌کند و ادامه می‌دهد:
«پیامدهای بی مسئولیتی ما همین حالا در رنج انسانی خسارت‌های اقتصادی که سر به فلک می‌کشند و زوال شتاب‌گرفته حیات بر زمین نمایان شده اند».
به باور دبیرکل سازمان ملل وظیفه پیش روی ما در دهه‌های آتی «صلح کردن با طبیعت» است.
با این وجود، همان‌طور که گوترش اشاره می‌کند، گزارش جدید سازمان ملل راهکارهایی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و چرخش به سمت اقتصادی پایدار در دوران همه‌گیری کرونا را با خود دارد. او گزارش جدید را «بستر امید ما» خوانده است که باید با «حس اضطرار» پی گرفته شود.
اینگر اندرسون، مدیر اجرایی برنامه محیط زیست ملل متحد نیز گزارش جدید را «قوی‌ترین استدلال علمی برای اینکه چرا و چگونه عزم جمعی باید فوراً برای حفاظت و بازیابی سیاره‌مان به کار رود» توصیف می‌کند.
گزارش سازمان ملل چه می‌گوید؟
گزارش ۱۶۶ صفحه‌ای سازمان ملل به وضعیت کنونی بحران اقلیمی، نقش توسعه ناپایدار و نابرابر در ایجاد آن و راهکارهای پایدار برای مقابله با این وضعیت اضطراری می‌پردازد.
بنا به گزارش نویسندگان مقاله، سیاست‌های فعلی دولت‌های سرتاسر جهان باعث خواهد شد که دمای متوسط سیاره زمین نسبت به سطح پیش از انقلاب صنعتی تا انتهای این قرن ۳ درجه افزایش یابد. این افزایش حرارت فاجعه‌بار است.
بنا به توافق اقلیمی پاریس، دولت‌ها تعهد داده اند که سطح گرمایش را تا دو درجه سانتیگراد نگه دارند و تأکید شده که هدف علمی و مطلوب افزایش دما ۱,۵ درجه سانتیگراد است. با این وجود متخصصان سازمان ملل هشدار می‌دهند که ۱,۵ درجه افزایش دما تا ۲۰۴۰ و حتی شاید زودتر از آن رخ دهد.
متخصصان سازمان ملل سه بحران اصلی سیاره را که «با هم ارتباط نزدیکی دارند»، تغییرات اقلیمی و از دست رفتن تنوع زیستی و آلودگی برمی‌شمرند که به گفته آنها بحران هایی ناشی از «خودزنی بشر» است؛ یعنی عامل اصلی آنها مداخله بشر در طبیعت است.
نویسندگان هشدار می‌دهند این بحران‌ها «رفاه نسل‌های کنونی و آینده را در معرض خطری غیرقابل قبول قرار می‌دهد.»
توسعه ناپایدار و زوال طبیعت
کارشناسان سازمان ملل هشدار می‌دهند که توسعه ناپایدار به سرعت در حال از بین بردن ظرفیت زمین برای تأمین رفاه بشری است و می‌نویسند:
«نظام‌های فعلی سیاسی و اقتصادی و مالی نمی‌توانند منافع اساسی که از طبیعت می‌گیریم را به حساب آورند و مشوق‌های لازم را برای مدیریت زیست‌بوم‌ها و سرمایه طبیعی به صورت خرمندانه به کار برند».
استخراج منابع طبیعی با سرعتی سرسام‌آور در رأس این بی‌توجهی به طبیعت است. در نیم قرن گذشته اقتصاد جهانی عمدتا به خاطر شتاب‌گرفتن استخراج منابع طبیعی و انرژی از دل زمین و افزایش تولید و مصرف رشدی پنج برابری داشته و جمعیت جهان نیز دو برابر شده است.
هرچند این رشد اقتصادی باعث شده رونق اقتصادی “متوسط” در جهان دو برابر شود، اما این افزایش رونق ابدا در همه جا برابر نبوده و در کشورهای ثروتمند جهان موسوم به «شمال جهانی» بسیار بیشتر از کشورهای فقیرتر موسوم به «جنوب جهانی» بوده است.
همین حالا ۱,۳ میلیارد تن در جهان فقیر هستند و ۷۰۰ میلیون تن گرسنه.
متخصصان سازمان ملل هشدار می‌دهند که اگر برای مقابله با بحران اقلیمی کاری صورت نگیرد، اهداف توسعه پایدار ملل متحد برای کاهش فقر و نابرابری و بی عدالتی و تبعیض و افزایش رفاه جوامع گوناگون دور از دست خواهد بود.
دولت‌ها تا کنون برای اجرای تعهدات خود در معاهدات مربوط به حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ جنگل‌ها و حتی تعهدات ذکرشده در توافقنامه پاریس کاری نکرده اند. تنها خبر خوب این است که لایه اوزون رو به ترمیم می‌رود اما دانشمندان هشدار می‌دهند که «کارهای بسیار زیادی برای کاهش آلودگی آب و هوا، مدیریت صحیح مواد شیمیایی و مدیریت امن پسماند و کاهش تولید آن باقی مانده».
بر اساس گزارشی که سال ۲۰۲۰ توسط صندوق جهانی‌حیات‌وحش (WWF) منتشر شد، از سال ۱۹۷۰ تا کنون در میان ۲۰ هزار پستاندار، پرنده، دوزیست، خزنده و ماهی از گونه‌های مختلف به طور متوسط ۶۸ درصد کاهش جمعیت رخ داده است. این گزارش را گروهی از دانشمندان بین‌المللی هر دو سال منتشر می‌کنند. در گزارش پیشین، کاهش جمعیت جانوران ۶۰ درصد بود.
چه باید کرد؟
متخصصان ملل متحد بر این تأکید دارند که برای مقابله موثر با وضعیت اضطراری اقلیمی باید تمام بحران‌ها را همزمان با یکدیگر مورد توجه قرار دارد: تغییرات اقلیمی، از بین رفتن تنوع زیستی، فرسایش و نابودی خاک و آلودگی هوا و آب.
آنها تذکر می‌دهند که برای برآوردن تعهدات توافق پاریس، دولت‌ها باید برنامه‌های ملی بلندپروازانه‌تری ارائه دهند و دست به تحول سریع در زمینه سیستم‌های انرژی، نحوه استفاده از زمین و کشاورزی، حفاظت از جنگل‌ها، توسعه شهری، سبک زندگی و توسعه زیرساخت بزنند.
متخصصان همچنین برای معکوس کردن روند از دست رفتن تنوع زیستی راهکارهای زیر را پیشنهاد داده‌اند: افزایش مناطق محافظت‌شده، تغییر در نحوه استفاده از منابع دریایی، کنار گذاشتن بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی، پرداختن به علت‌های فرسایش خاک، و رسیدگی به گونه‌های مهاجم بیگانه در زیست‌بوم‌هایی که به آنها تعلق ندارد.
گزارش سازمان ملل همچنین عنوان می‌کند که اگر توافق‌ها و معاهدات فعلی بین‌المللی در زمینه مواد شیمیایی و پسماندها به طور کامل اجرا شود، بخش زیادی از اثرات سوء این مواد برطرف خواهد شد.
در عین حال متخصصان امید بسیاری به نوآوری‌های تکنولوژیک و همکاری انسانی در سطح جهانی برای مقابله با تغییرات اقلیمی بسته اند. آنها از «تغییرات بزرگ در سیاست‌گذاری، حکومت‌داری، وضع مقررات، تعیین مشوق‌ها و سرمایه‌گذاری» برای دگرگونی‌های ضروری جهت توسعه پایدار و مقابله با تغییرات اقلیمی دفاع می‌کنند و به علاوه از استحاله عمیق در «نظام‌های اقتصادی و مالی» دفاع می‌کنند.
به عبارت دیگر، دانشمندان نسبت به آینده در صورت تحقق این استحاله‌های عظیم امیدوارند. اما آیا دولت‌ها و شرکت‌های بین‌المللی این تحولات را کلید خواهند زد؟