اودیسه ماه و میمون و مریخ با شرکت اسرائیل، ایران و امارات.

فضا «فتیش» تازه خاورمیانه است. پس از رقابت نظامی-نمادین در خشکی و دریا، حالا نوبت به فضا رسیده است. فکرش را بکنید خاورمیانه با جنگ‌ها و آشوب‌هایش به فضا هم صادر شود!

آفتاب و فرگام، میمون‌های فضانورد ایرانی

خاورمیانه دچار وسوسه جدیدی شده است: فضا

فضا دارد به سرعت به عرصه جدیدی برای دولت‌های خاورمیانه بدل می‌شود برای رقابت و نمایش قدرت و ابزار سیادت در منطقه. 

آخرین هنرهنمایی در این مورد به امارات متحده عربی مربوط می‌شود. 

ساعت ۶:۵۸ صبح (به وقت محلی) ۲۰ ژوئیه، کاوشگر فضایی اماراتی از پایگاه تانه‌گاشیما در جنوب ژاپن به سمت فضا پرتاب شد تا به سوی مدار مریخ حرکت کند. 

این کاوشگر برنامه‌ای برای نشستن روی سطح مریخ ندارد و فقط به اندازه یک سال مریخی (۶۸۷ روز زمینی) در مدار آن می‌چرخد و اطلاعات را به زمین می‌فرستد. آخرین خبر اینکه کاوشگر اماراتی اولین تصویر خود را از فاصله یک میلیون کیلومتری زمین مخابره کرده است. 

قرار است این کاوشگر در فوریه ۲۰۲۱ در مدار مریخ قرار بگیرد؛ درست همزمان با ۵۰ سالگی اتحاد هفت امیرنشین و تشکیل کشور امارات متحده عربی. 

شرکای علمی این ماجراجویی فضایی امارات سه نهاد دانشگاهی آمریکایی اند که در واقع آنها پروژه کاوشگر امید را طراحی کردند. پروژه زیرنظر وزارت علوم پیشرفته هدایت و انجام شده که تصدی آن را یک زن جوان ایرانی‌ تبار به نام ساره بنت یوسف الامیری برعهده دارد. جدا از او، یک سوم تیم اماراتی پروژه کاوشگر امید زن هستند تا این ماجرای فضایی به فرصتی تبلیغاتی بدل شود تا اماراتی‌ها خود را قهرمان میدان دادن به جوانان و زنان در منطقه معرفی کنند.

حکومت امارات متحد عربی نام این مأموریت مریخی را «امید» (امل) گذاشته است. حول پروژه هم سروصدای پان-عربیستی در مورد گذشته شکوهمند علمی اعراب به پا شده و هم تبلیغات ملی‌گرایانه. برنامه امارات این است که مأموریت پیش از سالروز ۵۰ سالگی تشکیل کشور امارات به انجام برسد. 

امارات در پروژه فضایی‌اش همان‌قدر روی گذشته مانور داده که روی آینده. برنامه امارات این است که تا سال ۲۱۱۷  اولین مستعمره یا شهر انسانی را بر روی سیاره سرخ بنا کند.  یک برنامه ۱۰۰ ساله علمی-تخیلی.

همه چیز در این پروژه به ظاهر به علم و امید و تخیل و جوانان مربوط می‌شود، اما سیاست چه؟

ساده انگارانه است اگر فکر کنیم جهش به سمت مریخ، پیوندی با جاه‌طلبی‌ها و نقش‌آفرینی‌های جدید منطقه‌ای امارات از سال ۲۰۱۱ به بعد ندارد.

امارات مصمم است به عنوان یک قدرت عربی، خلا قدرت به وجود آمده  پس از نزول عراق، سوریه و مصر را در منطقه پرکند. در سال‌های اخیر این کشور تلاش کرده در مورد مسائل عمده خاورمیانه (مسأله اسرائیل،‌ موضوع هسته‌ای ایران، جنگ یمن، و  شکاف موجود در شورای همکاری خلیج فارس و…) نقش‌آفرینی کند و این بی‌سابقه و جدید است.

تصویری از مرکز فضایی محمد بن رشید در دوبی- حاضران پرتاب کاوشگر اماراتی امل (امید) را به صورت زنده مشاهده می‌کنند. (عکس از Giuseppe CACACE / AFP)

فضا «فتیش» تازه خاورمیانه است. و مسابقه بر سر آن  دارد درست به اندازه رقابت تسلیحاتی جدی می‌شود. پس رقابت نظامی-نمادین در خشکی و دریا، نوبت به فضا رسیده است. فکرش را بکنید خاورمیانه با هم جنگ‌ها و آشوب‌هایش به فضا هم صادر شود!

امارات متحده عربی مفتخر است که «اولین، بزرگترین و بهترین» است. تاآنجایی که به فضا مربوط می‌‌شود، اما هنوز از این خبرها نیست، حتی در سطح منطقه. 

اولین دولت منطقه که برنامه‌ای فضایی را آغاز کرد اسرائیل بود در سال ۱۹۸۳.

اسرائیلی‌ها به لطف متخصصان آمریکایی توانستند یک ماهواره شناسایی را در سال ۱۹۸۸ به فضا پرتاب کند. اسرائیلی‌ها در امور فضایی از دیگران در منطقه پرسابقه‌تر اند و البته هزینه‌های احمقانه‌ای هم برای تسخیر فضا صرف کرده‌اند. در سال ۲۰۰۹ آنها تلاش کردند روی ماه فرود بیایند، اما شکست خوردند تا انحصار فرود آرام بر ماه همچنان در دستان آمریکا، شوروی و چین باقی بماند. 

در مقایسه با اسرائیل کهنه‌کار، اماراتی‌ها در عرصه فضا تازه کار اند. مرکز فضایی محمد بن رشید در سال ۲۰۰۶ در دوبی تأسیس شد. و دولت فدرال با تأسیس آژانس فضائی امارات در سال ۲۰۱۴ کمک کرد این مرکز توسعه بیابد. 

علاوه بر اسرائیل، ایران هم در یک دهه اخیر دل در گرو فضا نهاده است. 

آژانس فضایی ایران در سال ۲۰۰۴ تأسیس شد. و ایران مفتخر است که نهمین کشوری است که مستقلاً ماهواره به فضا فرستاده. بله، رتبه دوم فضایی منطقه پس از اسرائیل می‌رسد به ایران.

البته ایران در سطح اسرائیل و امارات از همکاری‌های بین‌المللی برخوردار نبوده است. و نباید خیلی در مورد کمک نصفه نیمه چینی‌ها و روس‌ها به این کشور غلو کرد. 

اولین ماهواره تولید داخلی ایران در فوریه ۲۰۰۹ مورد بهره‌برداری قرار گرفت و نام آن هم همچون کاوشگر اماراتی «امید» بود. خاورمیانه‌ای، نه روی زمین، که در فضا دنبال «امید» می‌گردند.

 امید ایرانی‌ها  ۱۵ بهمن ۱۳۸۷ همزمان با سی‌امی سالگرد انقلاب ۵۷ در فضا قرار گرفت و البته در آستانه انتخابات سال ۸۸ به  جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام برخورد کرد و پس از ۸۲ روز از حرکت ایستاد.

ایران مشخصاً حیوانانی هم به فضا فرستاده است. جمهوری اسلامی با یک موش صحرایی، دو لاکپشت و چند کرم در سال ۲۰۱۰ آغاز کرد. بعد موفق شد یک عروسک را درون یک کپسول حیاتی به فضا بفرستد.  و نهایتاً در سال ۲۰۱۳ دو میمون به نام‌های آفتاب و فرگام  را جداگانه به فضا پرتاب کرد که بعدتر این دوتا فضانورد صاحب فرزند هم شدند، البته روی زمین.

ایران در آوریل ۲۰۲۰ یک ماهواره نظامی را هم  با نام نور را با موفقیت به فضا فرستاد. رئیس فرماندهی فضایی آمریکا اما در مورد آن گفت که آنچه ایران به عنوان نخستین ماهواره نظامی خود در فضا معرفی می‌کند در واقع یک «وب‌کم معلق درفضا»ست. فعالیت فضایی ایران تحت رصد شدید غرب است که این فعالیت‌ها را بخشی از روند توسعه برنامه موشکی ایران می‌داند.

سلطان بن سلمان شاهزاده سعودی در فضا

در شورای همکاری خلیج فارس، همتای فضایی امارات، عربستان سعودی است. «عرب سات» که سازمان ماهواره‌ای و مخابراتی کشورهای «جامعه دول عربیه» است، در سال ۱۹۷۶ با ابتکار عربستان تأسیس شد.

اولین شاهزاده، اولین مسلمان و اولین عربی هم که به فضا رفته، یک عربستانی است: سلطان بن سلمان بن عبد العزيز آل سعود که در ۱۹۸۵ مهمان یک مأموریت فضاپیمای دیسکاوری بود. 

رقابت فضایی تازه دارد داغ می‌شود. عربستان در دسامبر ۲۰۱۸، آژانس فضایی مستقل خود را تأسیس کرد،‌ درست همزمان با ترکیه. مصر هم خیلی زود در اوت ۲۰۱۹ وارد بازی شد و  تأسیس آژانس هوایی خود را جشن گرفت. 

ابتکار عربی اما همچنان با امارات است. این کشور در سال مارس ۲۰۱۹ گروه «هماهنگی فضایی عرب» را تأسیس کرد، یک باشگاه فضایی با حضور امارات، اردن، بحرین، الجزایر، عربستان، سودان، لبنان، کویت، مراکش و مصر. هدف اصلی توسعه ماهواره‌ای برای شناسایی و عکس‌برداری زمین است با نام «۸۱۳».

۸۱۳ نامی است که به دورانی شکوهمند از امپراطوری عباسی اشاره دارد. ۸۱۳ سالی است که بیت‌الحکمه تحت خلافت مأمون در اوج شکوفایی قرار داشت. بیت‌الحکمه امروز جهان اسلام اما دیگر نه در بغداد که حالا جایی در مسیر دوبی-مریخ است. 


بیشتر بخوایند: