اقتصاد ایران درگیر رکود است، شمار بنگاه‌هایی که به بهانه کمبود نقدینگی و نبود تقاضا تولید را کاهش می‌دهند و کارگران را به مرخصی اجباری و دائمی می‌فرستند روز به روز بیشتر می‌شود. صادرات نفتی و غیرنفتی به کمترین میزان سال‌های اخیر رسیده و دولت حتی توان تامین بودجه عمرانی تعهد شده را ندارد و تصمیم دارد پروژه‌های عمرانی نیمه‌کاره را به بخش خصوصی واگذار کند. در این وضعیت اما تالار بورس تهران پررونق است و هر روز رکورد تازه‌ای را به جا می‌گذارد.

شامگاه سه‌شنبه ۹ اردیبهشت علی خامنه‌ای با عرضه سهام عدالت در بورس موافقت کرد. تالار بورس تهران در ادامه مسیر افزایشی چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت با افزایش ۳۱ هزار و ۸۷۶ واحد یک رکورد تاریخی دیگر به جای گذاشت. وزیر اقتصاد و دارایی نسبت به خرید سند سهام عدالت از سوی «افراد سودجو» هشدار داده است. تحلیل‌گران اقتصادی منتقد دولت هم پیامدهای تحریک بازار سهام را خطرناک می‌دانند. دولت اما قصد دارد با عرضه اولیه سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازار را پررونق‌تر کند.

شاخص سهام در سال جدید حدود ۶۸ درصد رشد داشته. این رقم اما با وضعیت حاکم بر اقتصاد ایران همخوان نیست. شمار متقاضیان خرید و ارزش سهام افزایش یافته و حجم پول‌های به گفته مسئولان دولتی «سرگردان» به تالار بیشتر شده است. دولت روحانی از این وضعیت خرسند است. روحانی خواهان عرضه بیشتر سهام شرکت‌ها و بنگاه‌های بورس شد.

بورس تهران این روزها پررونق است و پر آمد و شد. دولت با عرضه سهام صندوق‌ها و شرکت‌های دولتی شاخص را تحریک می‌کند تا کسری بودجه را جبران کند و همزمان از بحران موجود برای «کوچک‌سازی دولت» بهره را ببرد. عکس: آرشیو

دوپینگ دولتی

روحانی استقبال «مردم» را دلیل عرضه بیشتر سهام می‌داند. وزیر اقتصاد هم از استقبال عمومی و گرایش به بورس سخن می‌گوید و مدیرعامل بورس تبدیل شدن بورس تهران به بزرگ‌ترین بورس جهان را وعده می‌کند.

استقبال مردمی از بورس در شرایطی که به استناد گزارش نهادهای حکومتی، مانند مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، نزدیک به دو سوم جمعیت حتی توان تامین هزینه روزمره را ندارد، نرخ پس‌انداز در سال‌های گذشته کاهش یافته و در یک سوم خانواده‌ها منفی شده است و هزینه بر درآمد فزونی گرفته است، غیرواقعی است حتی اگر گزارش‌هایی مبنی بر «هجوم مردم برای فروش طلا» با هدف ورود به بورس منتشر شود.

آنچه که بورس را رونق بخشیده دستکاری بازار سهام از سوی دولت است که سودگران بازارهای موازی زودبازده مانند سکه و طلا، ارز و مسکن را برای ورود به تالار بورس تحریک کرده است.

دولت از آغاز سال جدید برای تحریک بازار نخست ۱۰ درصد سهام شستا (شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی) را عرضه کرد. عرضه سهام صندوق‌های قابل معامله در دستور کار قرار داد. روحانی دستور داده عرضه سهام شرکت‌های بزرگ بیشتر شود. هیئت وزیران واگذاری سهام قابل معامله صندوق‌های سرمایه‌گذاری را تصویب کرده است. ۱۴ اردیبهشت قرار است در نخستین مرحله سهام  بانک ملت، بانک تجارت، بانک صادرات و بیمه اتکایی امین و بیمه البرز عرضه شود. در مرحله بعدی هم سهام «صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله خودروسازی و صنایع فلزی» شامل باقیمانده سهام متعلق به دولت یا شرکت‌های دولتی در شرکت‌های ایران‌خودرو، سایپا، ملی صنایع مس ایران و فولاد مبارکه با تخفیف ۲۵ درصدی عرضه خواهد شد تا نوبت به سهام قابل واگذاری «صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله صنایع پالایش نفت و پتروشیمی» که باقیمانده سهام متعلق به دولت یا شرکت‌های دولتی در صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، پالایش نفت تبریز، پالایش نفت بندرعباس، پالایش نفت اصفهان و پالایش نفت تهران را در برمی‌گیرد، برسد.

در همین راستا مدیرعامل صندوق ذخیره فرهنگیان در حالی که رسیدگی به پرونده فساد مالی و اختلاس در آن همچنان ادامه دارد، از آماده شدن شرکت‌های این مجموعه برای عرضه در بورس و فرابورس خبر داد.

دولت برای تحریک بیشتر بازار سهام عدالت را هم بی‌نصیب نگذاشت. شامگاه سه‌شنبه رهبر جمهوری اسلامی با درخواست حسن روحانی برای «آزادسازی» و «عرضه» سهام عدالت در بورس موافقت کرد و به دولت دستور داد تا هرچه سریعتر آیین‌نامه و مقررات لازم برای قیمت‌گذاری و عرضه سهام عدالت در بورس را فراهم کند.

سازمان خصوصی‌سازی ایران برای فراهم کردن شرایط عرضه سهام عدالت سامانه اینترنتی را برای صاحبان سهام عدالت آماده کرد تا آنها مشخص کنند خودشان مدیریت سهام را برعهده می‌گیرند یا آن را به شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام بسپارند.

به گفته علیرضا صالح، رئیس سازمان خصوصی‌سازی دارندگان سهام عدالت از سهام ۳۶ شرکت بورسی و ۱۴ شرکت غیربورسی برخوردار خواهند شد و یک ماه برای نام‌نویسی در سامانه فرصت دارند.

استقبال مردمی از بورس در شرایطی که به استناد گزارش نهادهای حکومتی، مانند مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، نزدیک به دو سوم جمعیت حتی توان تامین هزینه روزمره را ندارد، نرخ پس‌انداز در سال‌های گذشته کاهش یافته و در یک سوم خانواده‌ها منفی شده است و هزینه بر درآمد فزونی گرفته است، غیرواقعی است حتی اگر گزارش‌هایی مبنی بر «هجوم مردم برای فروش طلا» با هدف ورود به بورس منتشر شود.

ضربه را محکم‌تر بزن

منتقدان دولت تحریک بازار بورس را زیان‌آور می‌دانند. فرشاد مومنی، اقتصاددان نهادگرا نسبت به پیامدهای ضد تولید و رانتی دستکاری بازار سهام هشدار داده و گفته که دولت می‌خواهد کسری بودجه را به این شیوه جبران کند.

احسان سلطانی، دیگر کارشناس اقتصاد منتقد دولت هم رشد حبابی شرکت‌های بورسی و بزرگ را کودتا اقتصادی ضد شرکت‌های خرد و کوچک توصیف  کرده است.

پیش از این هنگامی که بورس هنوز رکوردهای پیاپی از خود به جای نگذاشته بود، علی‌اکبر عرب مازار از دیگر منتقدان سیاست‌های اقتصادی دولت رشد بازار را حبابی و ترکیدن حباب را قریب‌الوقوع دانسته بود.

دولت اما بدون توجه به این هشدارها می‌خواهد با واگذاری سهامش در صندوق‌ها و شرکت‌ها پروژه «کوچک‌سازی» دولت را تا آنجا که امکان دارد، با سرعت بیشتری اجرا کند. اسحاق جهانگیری، معاون اول حسن روحانی دو سال پیش در سفر به اهواز، سال ۱۳۹۹ را سالی دانسته بود که باید شرکت‌های قابل واگذاری به صورت کامل خصوصی شوند.

حالا تحریم و رکود اقتصادی، کاهش درآمدهای نفتی و بحران کمبود منابع مالی، کسری بودجه دولت که پیش‌بینی می‌شود به ۱۵۰ هزار میلیارد تومان بالغ شود، ناتوانی دولت در تامین بودجه عمومی و عمرانی و سپس ویروس کرونا و پیامدهای آن برای دولت به یک «فرصت ایده‌آل» برای پیشبرد سیاست‌های اقتصادی که در قانون بودجه و برنامه توسعه پنج ساله نیز آمده، تبدیل شده است تا با اجرای الگوی شوک درمانی هم کسری بودجه را جبران کند و هم پروژه خصوصی‌سازی ناتمام را تا پایان سال به آخر برساند.

 

احسان سلطانی، کارشناس اقتصاد در ایران همراه با انتشار این نمودار در کانال تلگرام خود نوشت: تا دی ماه ۱۳۹۸ دارایی های ارز، طلا، مسکن و سهام با کم و بیش ۳ برابر افزایش نسبت به دو سال قبل از آن با یکدیگر به تعادل رسیدند. در دوره ۲۱ دی ۱۳۹۸ تا ۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ قیمت ارز و مسکن ۱۰ تا ۲۰ درصد، اما شاخص بورس ۱۳۵ درصد افزایش یافته است که البته حداکثر ۱۰ درصد آن مربوط به عرضه های جدید می گردد. در این دوره هر هفته ۱۰ درصد و از ابتدای سال تا ۹ اردیبهشت هر هفته ۱۷ درصد شاخص بورس تهران رشد داشته است. در این دوره شاخص جهانی بورس ها ۴۰ درصد از طلا عقب افتاده، اما شاخص بورس تهران ۶۰ درصد از طلا جلو افتاده است. بورس اوراق بهادار تهران مصداق «سرمایه داری کازینویی» یا اقتصاد کازینویی شده است. چنان چه کینز می گوید: «می‌توان شرایطی را تصور کرد که سفته‌بازان به مانند حباب‌های قیمت، زیانی برای جریان پایدار کسب و کارها نداشته باشند. اما وضعیت زمانی حادّ می‌شود که کسب و کارها بدل به حبابی روی گرداب سفته‌بازی شوند. زمانی که توسعۀ سرمایۀ یک کشور محصول جانبی فعالیت یک کازینو باشد، این یعنی سیستم معیوب است».

کامیابی قماربازان حرفه‌ای

مشخص نیست شاخص بورس تا چه زمانی پیش خواهد رفت، رقابت گروه‌هایی که عرب‌مازار «قماربازان و سفته‌بازان» خوانده تا کجا ادامه دارد و تالار بورس چه رکوردهای تازه‌ای بر جای خواهد گذاشت. پیامد آن اما از همین حالا هم مشخص است؛ خصوصی‌سازی بیشتر و شانه خالی کردن دولت از بار مسئولیت‌هایش. دولت حتی قرار است پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام را به بخش خصوصی واگذار کند.

صدیف بدری، نماینده اردبیل در مجلس شورای اسلامی به روزنامه شرق گفته؛ «مجلس و دولت برای سرعت‌بخشیدن به روند اجرای پروژه‌های عمرانی و جذب سرمایه به این حوزه، لایحه مشارکت عمومی- خصوصی را در دستور کار قرار دادند». به گفته او تکمیل ۷۰ هزار پروژه عمرانی نیمه کاره به ۶۰۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد، رقمی بیشتر از بودجه عمومی دولت که ۵۶۳ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است.

در این لایحه دولت تنها ناظر است و فراهم کننده شرایط برای گردش بهتر چرخ بخش خصوصی. بدری گفته است: بر اساس این لایحه «طرف خصوصی مسئولیت سرمایه‌گذاری یا ارائه کالا یا خدمت یا هر دو این وظایف را برعهده دارد و حسب مورد تمام یا بخشی از وظایف و مسئولیت‌های تأمین این کالاها و خدمات مانند پدیدآوری، طراحی، ساخت، تأمین مالی، تجهیز، نوسازی، بهره‌برداری و تعمیر و نگهداری را نیز می‌تواند برعهده بگیرد. درمقابل طرف عمومی علاوه‌بر نظارت بر کمیت، کیفیت و زمان ارائه کالاها و خدمات، نسبت به ارائه حمایت‌های لازم از طرف خصوصی اقدام می‌نماید».

این لایحه و عرضه شتابان سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ذخیره و شرکت‌های دولتی در بورس در کنار برنامه دولت برای اصلاح قوانین تامین اجتماعی و واگذاری مدارس و درمانگاه‌ها به بخش خصوصی در میانه بحران‌های  اقتصادی موجود و آتی هرچند که منفعت سوداگران و سرمایه‌داران را تضمین می‌کند اما آنطور که احمد توکلی در نامه‌ای توضیح داده«تاراج دارایی‌های ملت  پس از چپاول اموال ملت به اسم خصوصی‌سازی» است که زندگی را بر تهیدستان و حتی طبقه متوسط سخت‌تر خواهد کرد.

بیشتر بخوانید:

هدایت پول مردم به بازار سهام: رکورد بی‌سابقه در تاریخ بورس تهران