یک اقتصاددان درباره گستره فقر در ایران می‌گوید نقطه شروع فقر به سهم نیروی کار از ارزش افزوده بازمی‌گردد که در ایران کمتر از نصف میانگین جهانی است. به گفته‌ی یعقوب اندایش، چهار سال پیش ۲۲ درصد از مردم شهر تهران زیر خط فقر قرار داشتند. این درصد در چهار سال اخیر با توجه به کاهش ارزش واقعی دریافتی مزد و حقوق‌بگیران از یک سو و افزایش قیمت‌ها بسیار افزایش یافته است. اما چه تعداد از خانوارهای ایران فقیرند؟ بسته به رقم تعیین‌شده برای خط فقر، این میزان می‌تواند بیش از نیمی از خانوارهای ایرانی باشد.
همایش فقرپژوهی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز ۲۵ دی ماه برگزار شد. خبرگزاری کار ایران (ایلنا) در گزارشی به سخنرانی‌های این همایش پرداخته است.
یکی از سخنرانان یعقوب اندایش، عضو هیئت علمی دانشگاه چمران اهواز بود که با تاکید بر فقر چندبعدی گفت سهم نیروی کار ایران از ارزش افزوده (ارزشی که در فرایند تولید آفریده می‌شود) ۳۰ درصد است حال آن که متوسط دنیا ۷۰ درصد است.
عضو هیئت علمی دانشگاه چمران در ادامه به بحث فقر در ایران پرداخته و با اتکاء به مطالعات انجام شده درباره فقر در تهران گفت در سال ۹۵، ۲۲ درصد خانواده‌ها زیر خط فقر بوده‌اند.
فقر و خط فقر
در برنامه توسعه سازمان ملل فقر به معنای عدم توانایی در تامین معاش و عدم بهره‌مندی ساختاری از استانداردهای زندگی از قبیل آموزش، بهداشت و درمان، استفاده از اوقات فراغت و خدمات عمومی مورد بررسی قرار گرفته است.
نظر به غیرشفاف بودن حکومت در زمینه اعلام آسیب‌های اجتماعی از جمله فقر آمار و اطلاعات قابل اتکایی در این زمینه وجود ندارد. ارقامی که از سوی وزارتخانه‌ها و مسئولان مختلف ارائه می‌شود و در بسیاری از مواقع فقر مطلق را مد نظر دارند و غالبا نیز با یکدیگر در تعارضند.
ساده‌ترین معیار برای اندازه‌گیری خط فقر، ارزش مادی نیازهای اولیه انسان شامل سبد غذایی لباس و مسکن است. بانک جهانی درآمد حدود دو دلار درآمد روزانه را شاخص خط فقر می‌داند.
سید هادی موسوی نیک، مدیرکل وزارت کار در همایش فقرپژوهی گفت برای تعیین خط فقر مطلق، از هزینه سبد غذایی استفاده می‌شود که در سال ۱۳۸۴ توسط دفتر تغذیه وزارت بهداشت تعیین شده و به عنوان سبد مطلوب غذایی برای یک بزرگسال تعریف شده است و حاوی ۲۱۰۰ کیلوکالری در روز است.
بسیاری از خانوارها در ایران با یارانه و یا از طریق مستمری سازمان بهزیستی و کمیته امداد امرار معاش می‌کنند.
نعمت‌الله ترکی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران در مورد فقر مطلق در تهران گفت: «خانوارهای چهار دهک اول در مناطق شهری ۳۳ درصد و در مناطق روستایی ۴۵ درصد درآمد خود را به غذا اختصاص می‌دهند.»
بنا بر یافته‌های پژوهش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره فقر در ایران که نیمه اول سال ۹۷ در ایران را در بر می‌گیرد، حدود ۲۳ تا ۴۰ درصد از جمعیت ایران در سال ۹۷ زیر خطر فقر بوده‌اند. اما این مرکز خط فقر را ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان را در نظر گرفته است. گزارش یادشده اردیبهشت سال جاری منتشر شد.
سیدناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس چند روز پس از انتشار این گزارش با اشاره به آن گفت:
«شاخص‌های مطرح برای محاسبه خط فقر درآمدهای خانواده‌ها است که بر این اساس خانوارهایی که زیر ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان درآمد دارند زیر خط فقر هستند و با این احتساب حدود ۴۰ درصد خانواده‌های ایرانی زیر خط فقر هستند، اما اگر مرکز پژوهش‌ها اعلام کرده که خانواده‌ها با درآمد کمتر از ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان درآمد زیر این خط هستند حدود ۵۵ درصد خانوارها کمتر این رقم درآمد دارند.»
یکی دیگر از شاخص‌هایی که برای گسترش فقر در نظر گرفته می‌شود، گسترش حاشیه‌نشینی است. پیروز حناچی، شهردار تهران چندی پیش رشد سکونت در حاشیه‌های شهر تهران را ۱۸درصد اعلام کرد در حالی که این رشد برای شهر تهران دو درصد است.
بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد که توان پرداخت اجاره خانه در تهران را ندارند به شهرک‌ها و مناطق حاشیه‌ای نقل مکان می‌کنند.
تشکل های مستقل کارگری در ایران خط فقر را برای سال آینده ۹ میلیون تومان ارزیابی کرده اند.
معیار پرداخت یارانه کمک معیشت؛ جمعیت ۶۰ میلیونی فقرا؟
در پی سه برابر شدن بهای بنزین و اعتراضات سراسری نسبت به آن، دولت اعلام کرد با پرداخت یارانه به خانوارهای «آسیب‌پذیر» کمک می‌کند. علی ربیعی سخنگوی دولت متعاقبا اعلام کرد ۱۸ میلیون خانوار شامل ۶۰ میلیون نفر مشول دریافت یارانه معیشتی می‌شوند.
یکی از پرسش‌ها مطرح درباره نحوه توزیع یارانه این است که دولت با چه معیاری ۶۰ میلیون تن از جمعیت ۸۴ میلیونی ایران را نیازمند یارانه کمک معیشت تشخیص داده و با توجه به میزان اندک یارانه کمک معیشت (نفری ۵۵ هزار تومان)، می‌توان نتیجه گرفت که ۶۰ میلیون تن از مردم ایران فقیرند؟
روز دوشنبه ۲۳ دی اسحاق جهانگیری معاون رئیس‌جمهوری آیین‌نامه اجرایی نحوه شناسایی خانوارهای مشمول دریافت کمک حمایت معیشتی را برای اجرا به وزارت کار و سازمان برنامه و بودجه ابلاغ کرد.
بنا بر دستور ابلاغ شده، خانواده‌های یک نفره با درآمد کمتر از چهار میلیون تومان، دو نفره با درآمد کمتر از پنج میلیون تومان، سه نفره کمتر از شش میلیون تومان، چهار نفره کمتر از هفت میلیون تومان و پنج نفر به بالا با درآمد کمتر از ۸ میلیون تومان مشمول طرح می‌شوند. در تخصیص کمک، شاخص‌هایی مانند شغل فرد، سابقه سفر خارجی، در اختیار داشتن واحد مسکونی و خودرو نیز مد نظر قرار می‌گیرند.
اما چه میزان از مردم تهران زیر خط فقر هستند؟ نعمت‌الله ترکی رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران روز ۲۴ آذر اعلام کرد: طبق طرح یارانه بنزین که وزارت رفاه انجام داد، بیش از ۵۱ درصد تهرانی‌ها مشمول یارانه بنزین نشدند. به عبارت دیگر ۴۹ درصد تهرانی‌ها جزو جمعیت ۶۰ میلیونی فقرا هستند.