مازیار مهدوی‌فر – چندسال پیش وقتی زلزله رودبار و منجیل باعث کشته شدن هزاران تن شد، شاید هیچکس در شهر بم تصور نمی‌کرد روزی او هم دچار چنین مصیبتی شود. روزی هم که شهر بم لرزید شاید هیچ یک از اهالی آذربایجان تصور رخ دادن چنین صحنه‌های وحشتناکی را برای خودش نداشت.

 
 شاید این روزها که مردم اهر، هریس، ورزقان و روستاهای اطراف با سختی‌ها و دشواری‌های پس از زلزله دست و پنجه نرم می‌کنند هم بسیاری از ایرانی‌ها در سرتاسر کشور همانند سال‌های قبل به قول مثل معروف، مرگ را فقط برای همسایه و پیش‌آمد چنین رخدادی را فرسنگ‌ها از خود دور می‌بینند.
 
سال‌هاست متخصصین علم زلزله‌شناسی در مورد وقوع زلزله در شهرهای مختلف ایران و به ویژه تهران هشدار می‌دهند. باید بپذیریم که ایران روی کمربندی از گسل‌های زلزله‌خیز قرار دارد که وقوع هر از گاه زمین‌لرزه‌های شدید در نقاط مختلف آن را ناگزیر ساخته است. چه در مورد زلزله صحبت کنیم چه آن را انکار کنیم، شهر تهران هم دیر یا زود دچار لرزش زمین خواهد شد. متأسفانه هنوز علم بشر به حدی نرسیده است که بتواند زمان و مکان دقیق وقوع زلزله را حدس بزند یا جلوی وقوع آن را بگیرد، اما واقعیت این است که رعایت بعضی از نکات در هنگام زلزله می‌تواند تا حد زیادی از آثار و عواقب جانی این واقعه کم کند. نکاتی که متأسفانه در جامعه ما بسیاری از دانش‌آموختگان نیز از آن بی‌اطلاعند.
 
تفاوتی ندارد اهل کدام شهر هستید یا کجا زندگی می‌کنید. مدرن بودن و قوی بودن فونداسیون ساختمان محل سکونت‌تان هم به تنهایی نمی‌تواند ضامن سلامت و امنیت‌تان باشد. متخصصان علم امداد و اورژانس پس از سال‌ها مطالعه و تجربه در زلزله‌های مختلف در شهرهای مختلف دنیا به مجموعه‌ای از رفتارها رسیده‌اند که رعایت آن‌ها در هنگام وقوع زلزله به ویژه در مناطق شهری و آپارتمان‌نشین مانند شهر تهران می‌تواند جان شهروندان را از آسیب‌های ناشی از وقوع زلزله مصون نگهدارد. لطفاً به این توصیه‌ها توجه کنید و در صورت مواجه شدن با چنین رویدادی آن‌ها را اجرا کنید. فراموش نکنید لرزش زمین در واقعه زلزله، چیزی بیشتر از یک دقیقه طول نمی‌کشد. پس، آگاهی کامل و سرعت عمل در اجرای نکات ایمنی مهم‌ترین نکته برای حفظ جان شما و اطرافیان‌تان در چنین موقعیتی است.
 
در مرحله اول بلافاصله خود را روی زمین پرت کنید. به شکلی که زانوها و کف دستانتان محل تماس شما با سطح زمین باشد. این حالت سبب می‌شود به جای آن‌که با نیروی لرزش زمین به سمتی پرت شوید و آسیب ببینید با کنترل خودتان روی زمین قرار بگیرید. ضمن اینکه در این وضعیت قرارگیری این امکان را خواهید داشت که در صورت لزوم بتوانید باز هم جابه‌جا شوید.
فرض کنیم شما در داخل ساختمان محل زندگی یا محل کارتان هستید. در چنین شرایطی به محض احساس لرزش زمین بایستی یک برنامه سه مرحله‌ای را به سرعت و به ترتیبی که می‌گوییم اجرا کنید. در مرحله اول بلافاصله خود را روی زمین پرت کنید. به شکلی که زانوها و کف دستانتان محل تماس شما با سطح زمین باشد. این حالت سبب می‌شود به جای آن‌که با نیروی لرزش زمین به سمتی پرت شوید و آسیب ببینید با کنترل خودتان روی زمین قرار بگیرید. ضمن اینکه در این وضعیت قرارگیری این امکان را خواهید داشت که در صورت لزوم بتوانید باز هم جابه‌جا شوید.
 
در مرحله دوم دستان‌تان را از عقب روی سر و گردن خودتان قرار دهید و از آن‌ها محافظت کنید. تلاش کنید محل قرارگیریتان را طوری انتخاب کنید که سرپناه محکمی داشته باشید. بهترین مکان قرارگیری می‌تواند زیر یک میز ناهارخوری سنگین یا چیزی مشابه آن باشد. فراموش نکنید اغلب آسیب‌های بدنی ناشی از وقوع زلزله به ویژه در مناطق شهری ناشی از پرتاب شدن اشیای سنگین مانند تلویزیون و کتابخانه به سمت افراد است. اگر بتوانید در زیر میز یا مبلمان سنگینی که فضای خالی دارد جاگیری کنید از چنین حالتی در امان خواهید بود. در این حالت با یک دست خود یکی از پایه‌های میز را بگیرید تا در صورت حرکت میز شما هم همراه آن جابه‌جا شوید و در امان بمانید. در صورت عدم وجود اجسامی مانند میز که بتوانید در زیر آن پناه بگیرید انتخاب بعدی قرار گرفتن در کنار دیوار دور از پنجره یا مبلمان کم‌ارتفاعی است که احتمال سقوط آن کم باشد. این اجسام هم می‌توانند تا حدی به عنوان پناهگاه خوبی برای شما عمل کنند.
 
دستان‌تان را از عقبروی سر و گردن خودتان قرار دهید و از آن‌ها محافظت کنید. تلاش کنید محل قرارگیریتان را طوری انتخاب کنید که سرپناه محکمی داشته باشید. بهترین مکان قرارگیری می‌تواند زیر یک میز ناهارخوری سنگین یا چیزی مشابه آن باشد.
مرحله سوم هم این است که در همان حالت باقی بمانید تا لرزش‌های زمین تمام شود. این روش سه مرحله‌ای که ذکر کردیم در تمام دنیا در شرایط معمولی وقوع زلزله در جوامع شهری مورد قبول و لازم‌الاجرا است و به آن روش Drop-Cover-Hold On می‌گویند.
 
یک حالت استثناء هم در زمان حضور شما در منزل وجود دارد و آن زمانی است که توی تختخواب هستید. اگر در چنین وضعیتی قرار دارید لزومی ندارد از جایتان بلند شوید و خودتان را به میز یا وسیله دیگری برای پناه گرفتن برسانید. اگر بخواهید سه مرحله گفته شده را اجرا کنید ممکن است در صورت پرت کردن خودتان روی زمین دچار آسیب شوید.
 
در چنین شرایطی بهترین کار اینست که در همان تختخواب بمانید وسرتان را با یک بالش بپوشانید تا مرحله دوم یعنی حفاظت را به درستی انجام داده باشید. در این شرایط کمترین میزان خطر، شما را تهدید خواهد کرد.
 
شرایطی که شرح دادیم مربوط به زمانی است که شما در خانه یا محل کارتان و در محیط سربسته حضور دارید.
 
ااگر در شرایطی غیر از این قرار داشته باشید چطور؟ مثلاً ممکن است در خیابان یا جاده در حال رانندگی باشید و یا در ساحل دریا مشغول استراحت باشید. حتی ممکن است در هنگام وقوع زلزله در سالن سینما یا یک استادیوم فوتبال باشید. در مورد این شرایط در برنامه آینده صحبت خواهیم کرد.