بر اساس گزارش سالانه سازمان عفو بین‌الملل درباره اعدام، ۵۱ درصد اعدام‌های جهان در سال ۲۰۱۷ (به استثنای اعدام‌های به اجرا گذاشته شده در چین) در ایران انجام شده است. از این رو ضروری‌ست برای جلب توجه مخاطب فارسی‌زبان به این حجم از اعدام‌ها و جریان‌سازی برای مبارزه با اعدام، به روز ۱۰ اکتبر /۱۸ مهر که به عنوان روز جهانی مبارزه با اعدام نامگذاری شده، توجهی ویژه کرد.

اجرای یک حکم اعدام در ملاء عام در ایران

دهم اکتبر بنابر تقویم سازمان ملل متحد روز جهانی مبارزه با اعدام است. قطعنامه‌های جهانی برای توقف مجازات اعدام به عنوان اولین قدم در راه لغو کامل این مجازات غیرانسانی، اولین بار در سال ۲۰۰۷ و دومین بار در سال ۲۰۰۸ در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسیدند.

بان کی مون، دبیرکل وقت سازمان ملل در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۰ گزارشی از آخرین تحولات مربوط به توقف و لغو اعدام در کشورهای مختلف را به مجمع عمومی این سازمان ارائه کرد. در این قطعنامه‌ها بر توقف مجازات اعدام تاکید و گفته شد مجرم، به اعتبار انسان بودن، دارای حق حیات و بسیاری حقوق دیگر است و قانونگذار و سیستم قانونگذاری حق ندارد به صرف مجرم بودن و ارتکاب جرم این حقوق را از فرد سلب کند.

قوه قضاییه جمهوری اسلامی اما در حالی هنوز بر منطق «چشم در برابر چشم» و «کشتن به خاطر عبرت دیگران» اصرار دارد که با این رویکرد، ایران در صدر فهرست «جلادترین حکومت‌ها» قرار گرفته و از میان ۹۹۳ (حدود هزار) اعدامی که سال گذشته در ۲۳ کشور جهان ثبت شده، دست‌کم ۵۰۷ مورد در ایران رخ داده است.

اعدام همچنان و با وجود اعتراض‌هایی که به آن می‌شود، به عنوان «مجازاتی بی‌بازگشت» در جمهوری اسلامی به کار گرفته می‌شود و گوش شنوایی برای شنیدن اعتراض‌ها و پیشبرد روند لغو آن وجود ندارد. در مقابل، شمار کشورهای لغو کننده مجازات اعدام یا کشورهایی که تصمیم گرفته‌اند این مجازات را اجرا نکنند، با اضافه شدن گینه و مغولستان در حال حاضر به ۱۴۲ کشور رسیده است.

رها بحرینی، حقوقدان و پژوهشگر سازمان عفو بین‌الملل در امور ایران، ۲۳ فروردین امسال در گفت‌و‌گو با زمانه ضمن ابراز تاسف از شمار بالای اعدام‌شدگان در ایران در سال ۲۰۱۷ گفت:

«این خیلی دردناک است که ایران تا این حد از پیشرفت‌هایی که در حوزه اعدام در سطح جهان صورت می‌گیرد، عقب افتاده. این در حالی است که گزارش سالانه عفو بین‌الملل با اشاره به روند جهانی کاهش اعدام و تحولات مثبتی که به‌خصوص در منطقه جنوب صحرای آفریقا اتفاق افتاده، در کل تصویر مثبت و امیدوارکننده‌ای از وضعیت اعدام در جهان نشان می‌دهد و در واقع به وضوح نشان می‌دهد اکثر کشورهای جهان دارند این مجازات را کنار می‌‌گذارند و به تاریخ می‌سپارند.»

با وجود این دست‌کم ۲۱ هزار و ۹۱۹ نفر در کشورهای مختلف زیر حکم اعدام هستند و به همین دلیل ادامه تلاش‌ها برای لغو مجازات اعدام در سراسر جهان از اهمیتی ویژه برخوردار است.

به بهانه روز جهانی مبارزه با اعدام، مجموعه‌ای از تازه‌ترین مطالب منتشر شده در زمانه درباره اعدام و مبارزه با اعدام در پرونده‌ای گردآمده‌اند که پیش روی شماست:

روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام

مهرانگیز کار- به نظر می‌رسد اینکه انسان یک بار به دنیا می‌آید و حق حیات مهم‌ترین داشته‌ اوست، زیربنای فلسفی تغییر دیدگاه به اعدام است. متقاعد کردن کثیری از مردم به لغو اعدام اما موکول به برخورداری از رسانه‌های آزاد است.

معین خزائلی- مجازات اعدام با آنچه به عنوان «تنبیه و تنبه» شناخته می‌شود در تناقض مطلق است چرا که تنبه اساسا امری جاری و ساری است که در طول زمان رخ داده و بروز نتایج آن منوط به آینده است.

زمانه از چند حقوقدان و مدافع حقوق بشر خواسته تا در یک یا چند جمله به کسانی پاسخ دهند که همچنان اعدام را توجیه می‌کنند، آن را اقدام درستی می‌دانند و بر اجرای آن اصرار دارند.

محمود صباحی- من وقتی سخنانِ رهبر کاتولیک‌هایِ جهان در مخالفت با اعدام را شنیدم چندان هم خوشحال نشدم بل با خود گفتم: آیا این سخن‌ها را قرن‌ها پیش‌تر اندیش‌ورزان نگفته بودند؟

جدای از غیر انسانی و غیر عقلانی بودن قسامه، نگاهی کوتاه به قوانین موضوعه مدون در این زمینه در ایران نشان می‌دهد علاوه بر وجود مسلمات منطقی فراوان علیه این قاعده قضایی، قانون قسامه در حقیقت به مانند قانونی متناقض‌، تضادهایی جدی با برخی آموزه‌های فقهی، اصول اولیه حقوقی و نیز قوانین موضوعه دیگر دارد.

مهرانگیز کار- آیا اعدام در ملاء عام باعث نمی‌شود بخش‌هایی از جامعه که از این گونه اعدام‌ها باخبر و متاثر می‌شوند، حکومت را زیر فشار بگذارند تا به حق حیات احترام بگذارد و متوجه باشد که مردم نسبت به اعدام بیش از آن حساسند که بتواند مجازات اعدام را به دلخواه صادر و اجرا کند؟

علی کلائی- دلیل حذف اعدام از آموزه‌های کلیسای کاتولیک چیست و آیا امکان دارد روزی دستگاه رسمی دینی در اسلام -چه شیعیان و چه اهل سنت- بپذیرند که مجازات اعدام از آموزه‌های دینی‌شان حذف شود؟ آیا میان مساله قصاص و اعدام در متن مقدس اسلامی تفاوتی هست و با توجه به وجود قصاص در متن مقدس، امکان حذف اعدام و مجازات‌هایی شبیه به آن وجود دارد؟ عبدالکریم سروش، محسن کدیور و حسن یوسفی اشکوری به این سوال‌ها پاسخ داده‌اند.

معین خزائلی- با وجود پتانسیل بالای بی‌عدالتی در اصل قسامه و همچنین احتمال بالای خطا در آن و نیز انتقادات و اعتراضات شدید بسیاری از وکلا و فعالان حقوق بشر، چرا دستگاه قضایی ایران همچنان اصرار به اجرای آن دارد؟

امین درودگر- قتل‌ حکومتی بهمن ورمزیار یک نمونه‌ سرشت‌نما در میان اعدام‌های اخیر بود. این قتل حکومتی پرسش مهمی در برابر ما قرار می‌دهد: مجازات اعدام چه کارکردی در جمهوری اسلامی دارد؟

معین خزائلی- لغو مجازات اعدام در جوامعی که این مجازات را به شکلی گسترده و برای مدتی طولانی اِعمال کرده و آن را تبدیل به عرفی جدا نشدنی از نظام کیفری خود کرده‌اند، اقدامی دشوار بوده و ترس از خلاء کیفری حاصل از لغو این مجازات، در عمل سبب مقاومت نظام‌های قضایی کشورها برای حذف این مجازات غیر‌انسانی شده است. اما کشورهای لغو کننده مجازات مرگ چگونه توانسته‌اند به این مهم دست یابند و این قانون کیفری ضد انسانی را از جوامع خود بزدایند؟

قانونگذاران ایرانی همراه مقامات قضایی این کشور علاوه بر اصرار بر ادامه روند اعدام زندانیان به عنوان مجازاتی قانونی بر اساس قوانین داخلی خود، نسبت به هر گونه تلاش برای تغییر این رویه مقاومت کرده و با فعالیت‌های کنشگران و فعالان مخالف اعدام نیز برخوردی قهری و عمدتا خشونت‌آمیز می‌کنند.

برای مبارزه با اعدام چه باید کرد؟ زمانه برای پرداختن جدی‌تر به این موضوع سراغ کسانی رفته که به «مساله اعدام» فکر می‌کنند. آنان به این سوالات پاسخ داده‌اند که در مورد اعدام چه فکر می‌کنند، بر چه مبنایی به این نظر رسیده‌اند و ….

مجموعه‌ای از گفت‌و‌گوها با عنوان «اعدام فکر و فکر به اعدام» با این ایده آماده شده که فکر به اعدام در ادامه مقابله با اعدام فکر رشد می‌کند و ثمر می‌دهد؛ یعنی پیامد خواست آزادی، آزادی اندیشه و بیان و در نهایت دفاع از حق زندگی است.

در مورد “اعدام” چه فکر می‌کنید؟ بر چه مبنایی به این نظر رسیده‌اید؟ − مجموعه‌ای از گفت‌وگوها با این گونه پرسش‌ها، مجموعه‌ای به قصد هم‌اندیشی.

  • در همین زمینه
اعدام نوجوانان: ضرورت توجه افکار عمومی و قانون به سن مسئولیت کیفری
حقوق بشر زیر سایه اعدام‌ها و منشور فراموش شده حقوق شهروندی