دولت عراق در واپسین ماه سال میلادی گذشته پیروزی بر گروه «دولت اسلامی» (داعش) را اعلام کرد. اکنون این گروه با توسل به تاکتیک‌های چریکی، ترور و آدم‌ربایی به صحنه عراق بازگشته است.
مقام‌های نظامی، اطلاعاتی و حکومتی عراق به خبرگزاری «رویترز» گفته‌اند که داعش پس از مرگ رویایش برای استقرار خلافت اسلامی در «عراق و شام»، به حمله‌های ناگهانی و غافل‌گیرکننده برای ضربه‌زدن به دولت مرکزی توسل جسته است.
استحاله در داعش اما چندین ماه پیش از اعلام پیروزی بر این گروه در عراق آغاز شده بود. به گفته مقام‌های اطلاعاتی عراق، داعش پس از تصدیق ناتوانی در حفظ قلمروهای تحت کنترلش به اتخاذ تاکتیک‌های چریکی روی آورد.
شمار ترورها و آدم‌ربایی‌ها در عراق، به‌ویژه در استان‌های کرکوک، دیاله و صلاح‌الدین پس از انتخابات پارلمانی عراق در ماه مه/ اردیبهشت سال جاری رو به افزایش است. این آمار نشانه‌ای از فشار دوباره داعش بر بغداد تعبیر می‌شود؛ گروهی که طی سه سال حکومت وحشت، بر یک‌سوم قلمروی عراق سیطره داشت.
تنها در ماه گذشته ۸۳ مورد آدم‌ربایی، قتل یا هر دو در سه استان مذکور رخ داده است. بیشتر این موارد در بزرگراهی به وقوع پیوسته که بغداد را به کرکوک متصل می‌کند. به گفته هشام الهاشمی، مشاور دولت عراق در زمینه داعش، شمار چنین اتفاق‌هایی در مارس/ فروردین سال جاری سه مورد بود و در مه/ اردیبهشت به ۳۰ مورد رسید.
نیروهای امنیتی عراق در مواجهه با تهدید تازه داعش آمادگی ندارند. در یکی از این موارد، شبه‌نظامیان داعش در لباس مبدل مأموران پلیس سه مرد شیعه را ۱۷ ژوئن در یک ایست بازرسی ربودند. ۱۰ روز بعد جنازه مثله‌شده آنها در حالی که به تله‌های انفجاری بدل شده بودند، پیدا شد.
آشنایان خانوادگی این سه مرد به رویترز گفته‌اند که داعش در تماسی تلفنی خواهان آزادی تمام زندانیان زن سنی در ازای آزادی گروگان‌ها شده بود. به گفته آنها، نیروهای امنیتی عراق نه برای جستجوی گروگان‌ها عملیاتی انجام دادند و نه حتی به ردگیری تماس تلفنی آدم‌ربایان داعشی دست زدند. آنها روایت می‌کنند که چگونه خود بدون دریافت هیچ کمکی از دولت به جستجوی آشنایان ربوده‌شده پرداختند و موفق نشدند. داعش ۱۰ روز پس از تماس تلفنی نخست مرگ آنها را به خانواده اطلاع داد. حتی آن زمان هم نیروهای امنیتی دیاله و صلاح‌الدین از قبول مسئولیت بازگرداندن جنازه این سه مرد شانه خالی کردند.
«داعش دست بالا را دارد»
علی دانی، رئیس شورای استانی دیاله به رویترز می‌گوید که داعش اکنون دست بالا را دارد: «تروریست‌ها در گروه‌های کوچک حرکت می‌کنند و ردگیری آنها دشوار است. کار اطلاعاتی زیادی باید انجام شود.»
احمد کریم، رئیس شورای استانی صلاح‌الدین نیز دراینباره به ناتوانی نیروهای امنیتی اشاره می‌کند:
«موقعیت گیج‌کننده‌ای است و دلیل آن هم آشوب حکمفرما بر نیروهای امنیتی. نیروهای امنیتی استان تنها یک فرماندهی ندارند. این موضوع به تقویت داعش می‌انجامد.»
مقام‌های عراقی به رویترز گفته‌اند که این ناهماهنگی در نیروهای امنیتی مجال بازگشت را برای داعش فراهم آورده است. علاوه بر ناهماهنگی، عوامل دیگری همچون حمایت اندک از دولت مرکزی و فرهنگ عدم مسئولیت‌پذیری به موانعی بر سر راه مبارزه با داعش تبدیل شده است.
شدت‌گرفتن تنش‌های قومی و فرقه‌ای در عراق نیز راه را برای ظهور دوباره داعش باز کرده. نیروهای عراقی و کرد که علیه داعش کنار یکدیگر جنگیدند، اکنون پس از همه‌پرسی استقلال سال گذشته رابطه خوبی ندارند. یک مقام امنیتی کرد دراینباره به رویترز می‌گوید:
«آیا از ما انتظار می‌رود که به دیاله برویم و به آنها [نیروهای دولتی] در پاکسازی آنجا کمک کنیم و باز عقب‌نشینی کنیم؟ کسی به ما در آن مناطق حمله نمی‌کند، نیروهای عراقی هدف حمله هستند. ما دیگر آنجا حضور نداریم. ما را از آنجا بیرون انداختند.»
یک هزار داعشی فعال در عراق وجود دارند
پایگاه اصلی اعضای داعش در منطقه کوهستانی حمرین در شمال شرقی عراق است. این منطقه از مرز با ایران در دیاله آغاز می‌شود، از شمال صلاح‌الدین و جنوب کرکوک می‌گذرد، و در مجاورت بزرگراه اصلی عراق است. مقام‌های عراقی این منطقه را «مثلث مرگ» می‌خوانند.
ارزیابی مقام‌های عراقی از شمار شبه‌نظامیان داعش در عراق اما متفاوت است. هشام الهاشمی شمار آنها را بیش از ۱۰۰۰ تن می‌داند. به گفته او، ۵۰۰ تن در مناطق صحرایی فعالند و بقیه در کوهستان‌ها.
اگرچه داعشی‌ها مسلسل، سلاح‌های ضدتانک و مین در اختیار دارند، اما دیگر از توان نفوذ به شهرها برخوردار نیستند. مقام‌های محلی می‌گویند که سنی‌ها دیگر همچون گذشته حامی این جهادی‌های افراطی نیستند.
تلاش‌های فراوان برای ردگیری و ازپای درآوردن ابوبکر بغدادی، رهبر داعش هنوز به نتیجه نرسیده‌اند. جنگجویان داعش در برخی دیگر کشورهای عربی نیز حضور دارند.
داعش در سوریه هنوز قلمروی ناچیزی در کنترل خود دارد. اعضای این گروه در صحرای سینای مصر نیز فعال هستند هرچند قلمرویی در کنترل خود ندارند و همچون عراق، از روش حملات ناگهانی استفاده می‌کنند.
در لیبی نیز داعش گروه‌های متحرک در صحرا تشکیل داده و در شهرهای شمالی نیز گروهک‌های مخفی دارد.
حالا مقام‌های سنی در عراق هشدار می‌دهند که به کمک دولت مرکزی برای مقابله با داعش نیاز دارند. علی نواف، رئیس قبیله بزرگ «شمر» می‌گوید:
«یا حکومت نیروهای بیشتری را اعزام می‌کند یا پرچم‌های داعش بالا خواهند رفت. اگر همین حالا خلاء نیروهای امنیتی را جبران نکنیم، شهرها دوباره سقوط خواهند کرد.»
ماه گذشته اعضای داعش به یک روستای قبیله شمر ریختند و ۳۰ مرد را ربودند. روز بعد جنازه هشت تن از آنها پیدا شد. ۱۴۰۰ جنگجوی قبیله شمر برای جنگ با داعش آماده شده‌اند، اما برای این کار نیازمند کمک دولت مرکزی هستند.
در همین زمینه