ناتالی والشوور – “مرد ویتروویَن” (Vitruvian Man)، نام طرحی از یک مرد قالب‌شده در یک دایره و یک مربع است که لئوناردو داوینچی آن را به پیروی از اعتقاد اومانیستی‌اش مبنی بر وجود نوعی رابطه الهی مابین فرم بدن انسان و جهان هستی، ترسیم کرده است. این طرح به لطف زیبایی چشمگیر و قدرت نمادینش، از معروف‌ترین طراحی‌های جهان است، اما طبق یک پژوهش تازه، مرد ویترووین که قدمت ترسیم‌اش به سال ۱۴۹۰ میلادی بازمی‌گردد، احتمالاً نسخه‌ای کپی‌شده از نقاشی قدیمی‌تر توسط دوست لئوناردو است.
طرحی دیگر از این مرد، آن‌هم بر اساس نسبت‌های الهی- که به رغم شباهت ظاهری‌اش به مسیح، فرم و ترکیب مرد ویترووین لئوناردو را به ذهن بیننده متبادر میکند- مدت‌هاست که در میان نسخه‌های خطی از یادرفته شهر فرارای ایتالیا پیدا شده است. هردوی این طرح‌ها، برگرفته از نقل قولی مربوط به ۱۵۰۰ سال پیشتر، از ویترووینوس، معمار برجسته رومی است که در آن اظهار میکند بدن انسان کاملاً درون یک مربع (که سمبل جهان ناسوت است) و یک دایره (یا سمبل جهان لاهوت) قالب می‌شود. این، یک تعبیر هندسی از اعتقادی کهن است که می‌گوید: “انسان، جهانی کوچک است”؛ مینیاتوری دربرگیرنده همه هستی. لئوناردو به همراه دیگر اندیشمندان معاصرش، این پنداشت مغرورانه را طی عهد رنسانس ایتالیا بازآفرینی کردند.
کلودیو اسگاربی (Claudio Sgarbi) که یک مورخ معماری و اهل ایتالیاست، در سال ۱۹۸۶ میلادی موفق به کشف نسخه ناشناخته مرد ویترووین شد. او هم‌اکنون معتقد است این نسخه، توسط جیاکومو آندره دو فرارا (Giacomo Andrea de Ferrara)، معمار ایتالیایی عهد رنسانس، متخصص سبک ویترووینوس و از دوستان نزدیک لئوناردو داوینچی ترسیم شده است. از این گذشته وی مدعی است که هر چند این دو هنرمند احتمالاً از کارهای همدیگر خبر می‌گرفته‌اند، اما این آندره جیاکومو بوده که نخستین بار طرح مرد ویترووین را روی کاغذ پیاده کرده است. براساس اعلام مجله اسمیتسونی، قرار است اسگاربی مدارکش را تا پایان زمستان امسال، در قالب چندین رساله دانشگاهی ارائه دهد.
شواهد اصلی از این قرارند: در دست‌نوشته‌های لئوناردو، او به “ویترووینوس جیاکومو آندره اشاره کرده که ظاهراً ارجاع مستقیمی به طرح پیدا شده در فراراست. ثانیاً در ماه ژوئیه ۱۴۹۰- یعنی همان سالی که هر دو هنرمند اقدام به طراحی مرد ویترووین خود کردند- لئوناردو شامی را مهمان جیاکومو آندره بوده است. متخصصین بر این باورند که وی اطلاعاتی راجع به ویترووینوس را حین ملاقات‌شان، از جیاکومو آندره کسب کرده است و لذا هردوشان برداشتی مشابه از اظهارات ویترووینوس را به طرح درآورده‌اند. با این‌همه، لئوناردو این کار را به بهترین نحو انجام داده، ولی طرح جیاکومو آندره پر از گرته‌های اشتباه و اصلاحات فراوان است. اگرچنانچه لئوناردو پیش از وی این طرح را کشیده بود و جیاکومو آندره هم از روی همان طرح کپی‌برداری می‌کرد، الزاماً این خطاها رخ نمی‌داد.
سایر دانشگاهیان، مدارک یادشده را قانع‌کننده می‌دانند. ایندرا مک‌ایون (Indra McEwen)، مورخ معمای دانشگاه کونکوردیا که نوشته‌های زیادی راجع به آثار ویترووینوس منتشر کرده است، در این‌زمینه می‌گوید: “اگر بخواهم خلاصه بگویم، مدارک اسگاربی برایم جالب و اغواکننده‌اند، اما من ترجیح می‌دهم پیرو دیدگاهی باشم که می‌گوید جیاکومو آندره و لئوناردو با هم کار می‌کرده‌اند، نه اینکه لئوناردو کارهایش را به تقلید از آثار آندره پیش ببرد.”به عبارت دیگر، شاید این دو هنرمند رنسانسی، به جای اینکه رقیب هم بوده باشند، در همدستی با هم اقدام به تجسم‌بخشی یک اعتقاد زیبا و باستانی زده‌اند. مک‌ایون می‌افزاید: “چندان علاقه‌ای به یافتن طراح اصلی این نقاشی ندارم. فکر نکنم مسائلی که در زمانه ما مورد توجه قرار می‌گیرد، در عهد لئوناردو هم مهم بوده باشند.”
پاتریس لو فلوخ پریگنت (Patrice Le Floch-Prigent) آناتومیست دانشگاه ورسای فرانسه که به بررسی صحت اندام‌شناختی طرح معروف لئوناردو پرداخته است، تصریح میکند که منبع هردوی این نقاشی‌ها، گفته‌های ویترووینوس بوده است. افزون بر این، صرف نظر از تقدم و تأخر این دو طرح، کار لئوناردو تکمله‌ای بر کار جیاکومو آندره است. مک‌ایون می‌گوید: “لئوناردو با درک کالبدشناختی‌اش، به مراتب از یک طراح ساده متبحرتر بوده است.” علاوه بر این، طرح او بیشتر به متن اصلی ویتروویوس وفادار مانده است. مک‌ایون می‌افزاید: “ویترووینوس، هیچ اشاره‌ای به این نکرده که انسان می‌تواند همزمان درون یک دایره و یک مربع جای بگیرد. او تنها به این نکته اشاره کرده که وقتی یک نفر به پشت دراز بکشد و دستان و پاهایش را کشیده نگه دارد، می‌توان او را درون یک دایره جا داد. ضمناً این را هم گفته که قد وی، هم‌اندازه با راستای دستان کشیده‌اش است، انگار که درون یک مربع قالب شده باشد.”
در طرح جیاکومو آندره اما دست‌ها و پاها تنها در یک حالت که همزمان درون یک دایره و یک مربع قالب شده‌اند، نشان داده شده است، حال‌آنکه “لئوناردو هر دو توصیف ویترووینوس را با تغییر وضعیت دستان و پاهای مرد، به تجسم درآورده است. باید بگویم همین باعث شده تا طرح او، تقریبی بهتر از توصیفات ویترووینوس را نسبت به طرح تحت‌الفظی جیاکومو آندره، به دست بدهد”.
با این‌همه، یک چیز مسلم است و آن‌هم اینکه مرد ویترووینی که بهتر کار شده، آوازه جهانی یافته است، حال‌آنکه طرح ساده‌ترش، هرچند هم اصلی بوده باشد، برای پنج قرن متمادی در یک کتابخانه خاک می‌خورد. شاید این را بتوان ناشی از سرنوشت کاملاً متفاوت لئوناردو و جیاکومو آندره دانست. وقتی در سال ۱۴۹۹ میلادی، ارتش فرانسه شهر میلان را به تسخیر خود درآورد، لئوناردو برای حفظ جانش از شهر گریخت و رفت تا به چهره‌ای جهانی بدل شود، اما جیاکومو آندره در میلان ماند و به دار آویخته و بعد مثله شد تا برای همیشه به دست فراموشی سپرده شود.
منبع: Scientific American
در همین زمینه:
توضیحات تصاویر:
۱- مرد ویترووین، اثر لئوناردو داوینچی
۲- مرد ویترووین، اثر جیاکومو آندره دو فرارا