ایران در هفته گذشته شاهد رویدادهایی بود که از میدان فردوسی تهران و راسته صرافها گرفته تا سواحل جنوب و آبهای خلیج فارس را شامل می‌شد. در این هفته بازار ارز تهران دستخوش نوسانی بی‌سابقه شد، محمود احمدی نژاد به کمیسیون امنیت ملی مجلس احضار شد، خانواده هاشمی رفسنجانی تحت فشار شدیدتری قرار گرفت , قدرت‌های اروپایی درباره زمان‌بندی تحریم نفت ایران به بحث نشستند.
آماری نگران کننده از اعدام‌های غیرقانونی در زندان وکیل آباد مشهد منتشر شد و ایران و ایالات متحده تنشهای خود را در منطقه خلیج فارس شدت بخشیدند و یک ناو هواپیمابر آمریکایی را تهدید کردند. “نبض سیاست” نگاهی خبری- تحلیلی به این رویدادها کرده است.
تردید اروپا برای تحریم نفت ایران
دیپلمات‌های ارشد اتحادیه اروپا روز چهارشنبه (۱۴ دی) خبر از دست‌یابی کشورهای عضو این اتحادیه برای اعمال تحریم خرید نفت از ایران دادند. آن‌ها اعلام کردند که تا انتهای ماه ژانویه (مال جاری میلادی) طرح نهایی تحریم نفت ایران را تدوین خواهند کرد.
ایالات متحده بلافاصله از تصمیم کشورهای اروپایی برای تشدید فشار‌ها علیه جمهوری اسلامی تقدیر کرد و “ویکتوریا نولند”، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، از آن به عنوان یک خبر خوب یاد کرد. با این حال روز جمعه (۱۶ دی) منابع مطلع در اتحادیه اروپا به رسانه‌ها گفتند که آغاز ممنوعیت خرید نفت ایران توسط کشورهای این اتحادیه ممکن است چند ماه طول بکشد.
آغاز ممنوعیت خرید نفت ایران توسط کشورهای اتحادیه اروپا ممکن است چند ماه طول بکشد این خبر برای مقام‌های جمهوری اسلامی یک خبر خوب به حساب می‌آید. آن‌ها دستکم در آینده کوتاه مدت، مشتری‌های خود را در اروپا حفظ خواهند کرد
چون بعضی از این کشور‌ها برای آماده کردن اقتصاد خود برای این ممنوعیت نیازمند زمان هستند. حالا این خبر برای مقام‌های جمهوری اسلامی یک خبر خوب به حساب می‌آید. آن‌ها دستکم در آینده کوتاه مدت، مشتری‌های خود را در اروپا حفظ خواهند کرد و در تبلیغات رسانه‌ای نیز می‌توانند این مساله را برجسته کنند که غرب نیازمند نفت ایران است و نمی‌تواند از آن چشم بپوشد.
دوباره انتخابات، دوباره هاشمی
خانواده اکبر هاشمی رفسنجانی هفته سختی را پشت سر گذاشت. در ابتدای هفته، پایگاه اینترنتی وی به اتهام انتشار “مصادیق مجرمانه” فیلتر شد.
غلامحسین محسنی اژه‌ای سخنگوی قوه قضاییه در تشریح دلایل این اقدام گفت که کارگروه بررسی مصادیق جرایم اینترنتی، موارد خلاف را در سایت هاشمی رفسنجانی بررسی کرده و تذکر داده و چون این موارد از سایت برداشته نشده، در نهایت اقدام به فیلتر آن کرده است.
یک روز پس از این اظهارات، اقدام قضایی دیگری درباره خانواده هاشمی انجام گرفت و دادگاه انقلاب تهران روز سه شنبه (۱۳ دی) رای به محکومیت فائزه هاشمی داد. بر اساس رای دادگاه، فائزه هاشمی به جرم “تبلیغ علیه نظام” از طریق مصاحبه با سایت اینترنتی “روزآنلاین” به شش ماه حبس تعزیری و پنج سال محرومیت از فعالیت‌های سیاسی و رسانه‌ای محکوم شده است.
هاشمی در آن مصاحبه، به شدت از نقض آزادی‌ها و حقوق بشر در ایران، مدیریت اقتصادی این کشور و وضعیت روابط آن با سایر کشور‌ها انتقاد کرده بود. فشار‌ها علیه خانواده هاشمی رفسنجانی به این هم ختم نشد و رسانه‌های حامی حکومت به انتشار اخباری هماهنگ درباره نفش‌آفرینی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام در انتخابات پیش روی مجلس شورای اسلامی دست زدند. دفتر هاشمی رفسنجانی روز پنجشنبه (۱۵ دی) طی اطلاعیه هرگونه جهت‌گیری و حمایت وی از کاندیداهای مجلس نهم را تکذیب کرد.
انتظار می‌رود که در هفته‌های منتهی به برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی فشار‌ها علیه هاشمی رفسنجانی بازهم بیشتر شود. تئوریسین‌های حکومت در دو انتخابات گذشته از حربه هاشمی‌هراسی برای بسیج اجتماعی نیرو‌هایشان استفاده کرده‌اند و به نظر می‌رسد که اکنون آنان قصد تکرار این تاکتیک را دارند.
نوبت به احمدی‌نژاد رسید
کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی سرانجام “محمود احمدی‌نژاد” رییس دولت دهم را احضار کرد. او طبق قانون موظف است که برای پاسخ به سوالات اعضای مجلس به این کمیسیون برود. این نخستین بار در جمهوری اسلامی است که طرح سوال از رییس قوه مجریه در مجلس کلید می‌خورد.
مجلس تحت تصدی محافظه کاران طرح سوال از یک رییس دولت محافظه کار را به اجرا گذاشته است. طرح سوال از احمدی‌نژاد محصول تلاش گروهی از محافظه کاران منتقد است که می‌گویند احمدی‌نژاد از آرمان‌های اصولی جمهوری اسلامی کناره گرفته است
اهمیت ماجرا بیشتر در این است که مجلس تحت تصدی محافظه کاران طرح سوال از یک رییس دولت محافظه کار را به اجرا گذاشته است. طرح سوال از احمدی‌نژاد محصول تلاش گروهی از محافظه کاران منتقد است که می‌گویند احمدی‌نژاد از آرمان‌های اصولی جمهوری اسلامی کناره گرفته است.
نمایندگان مجلس از احمدی‌نژاد خواسته‌اند که سه شنبه این هفته یعنی (۲۰ دی) در کمیسیون امنیت ملی حاضر شود اما این تاریخ با زمان سفر رییس دولت به آمریکای لاتین تداخل دارد.
انتظار می‌رود که مجلس در هفته جاری زمان دیگری را جایگزین تاریخ قبلی کند اما مساله اساسی‌تر این است که آیا اعضای کمیسیون امنیت ملی با پاسخ‌های احمدی‌نژاد متقاعد خواهند شد؟ آن‌ها اگر متقاعد نشوند باید طبق قانون موضوع را در صحن علنی به بحث بگذارند. امری که می‌تواند شکاف سیاسی میان محافظه کاران را باز هم بیشتر کند.
هشدارهای بی‌ثمر
ایران در ابتدای هفته گذشته برای یک ناو هواپیمابر آمریکایی خط و نشان کشید و به این کشور هشدار داد که ناو “جان سی استنیس” را برای همیشه از منطقه خلیج فارس خارج کند. این هشدار نه فقط پاسخ رد ایالات متحده را به همراه داشت بلکه مقام‌های کاخ سفید از هشدار ایران به عنوان نشانه‌ای از ضعف این کشور یاد کردند.
مقام‌های تهران در تهدیدی دیگر به کشورهای غربی هشدار دادند که اگر تحریم خرید نفت از ایران را به اجرا بگذارند، باید در انتظار بسته شدن تنگه هرمز توسط نیروی دریایی جمهوری اسلامی باشند.
نجات ۱۳ ملوان ایرانی توسط از دست دزدان دریایی در دریای عرب توسط نیروهای نشان می‌داد که خلاف تنشهای شدید در روابط تهران-واشنگتن هنوز دریچه‌های کوچکی برای همکاری بر اساس قواعد و عرف بین المللی بازمانده است
بر اساس برخی تخمین‌ها نزدیک به ۴۰ درصد نفت دنیا از تنگه هرمز عبور می‌کند و اخلال در این آبراه می‌تواند نوسانهای شدیدی در بهای نفت ایجاد کند.
این تهدید ایران نیز با واکنش سریع ایالات متحده و نیروی دریایی بریتانیا روبرو شد و مقام‌های هر دو کشور تاکید کردند که اجازه چنین اقدامی را به جمهوری اسلامی نخواهند داد. روز جمعه در بحبوحه این تنشهای فزاینده خبر نجات ۱۳ ملوان ایرانی توسط از دست دزدان دریایی در دریای عرب توسط نیروهای آمریکایی به رسانه‌ها رسید.
خبری که نشان می‌داد خلاف تنشهای شدید در روابط تهران-واشنگتن هنوز دریچه‌های کوچکی برای همکاری بر اساس قواعد و عرف بین المللی بازمانده است.
پرواز دلار در آسمان تهران
ریال در آتش می‌سوزد و دلار در بازار ارز ایران بال درآورده و هر روز به نقطه‌ای بالا‌تر صعود می‌کند. آشکار شدن تاثیر تحریم‌های غرب زمینه‌ساز نوسانی بی‌سابقه در بازار ارز بوده است. دوشنبه هفته گذشته قیمت دلار در بازار تهران به رقم بی‌سابقه ۱۸۰۵ تومان رسید و ریال ارزش خود را نزدیک ۱۲ درصد از دست داد.
در دو روز بعد مقام‌های بانک مرکزی با بهره‌گیری از کمک نهادهای امنیتی و فشار به صرافی‌ها سعی در پایین آوردن قیمت در مرز ۱۴۰۰ تومان داشتند اما این هم تلاش ناکامی بود چرا که افزایش تقاضا در بازار، باعث خرید و فروش دلار با قیمتی حدود ۱۶۳۰ تومان شد.
مقام‌های بانک مرکزی گرچه هیچ برنامه مدونی برای ایجاد ثبات در بازار ارز ارایه نداده‌اند اما تاثیر تحریم‌ها بر افزایش قیمت ارزهای خارجی را نیز منکر می‌شوند. آن‌ها مدعی‌اند که افزایش قیمت‌ها ناشی از سودجویی صرافان است و ارتباطی با تحریم‌ها ندارد.
این ادعایی است که حتی در میان مقام‌های رسمی هم چندان خریداری ندارد. چنان که برخی از نمایندگان مجلس نیز آن را رد کرده و به تاثیر تحریم‌ها بر افزایش ارز انگشت تاکید گذاشته‌اند.
مقام‌های بانک مرکزی گرچه هیچ برنامه مدونی برای ایجاد ثبات در بازار ارز ارایه نداده‌اند اما تاثیر تحریم‌ها بر افزایش قیمت ارزهای خارجی را نیز منکر می‌شوند. آن‌ها مدعی‌اند که افزایش قیمت‌ها ناشی از سودجویی صرافان است و ارتباطی با تحریم‌ها ندارد
کار‌شناسان اقتصادی هشدار می‌دهند که با تداوم نوسان در بازار ارز ایران، ریسک سرمایه گذاری به سرعت و با شدت افزایش خواهد یافت و تورم ناشی از آن نیز اثرات ویرانگری بر اقتصاد شکننده ایران بر جای خواهد گذاشت.
راز سربه مهر اعدام‌ها
انتشار گزارشی در هفته گذشته پیرامون اعدام مخفیانه بیش از ۱۰۰ نفر در زندان وکیل آباد مشهد به افزاش نگرانی‌های حقوق بشری درباره ایران منجر شده است.
کمپین بین المللی حقوق بشر در ایران، که گزارش اعدام‌ها را منتشر کرده است در بیانیه خود آورده که “تعداد اعدام‌های مخفیانه در زندان وکیل آباد مشهد در فاصله بین تابستان ۸۸ تا آخر تابستان ۹۰، حدود ۵۵۰ تن بوده است که این کمپین توانسته به شکل مستند، مشخصات بیش از یکصد تن را ثبت کند.”
این گزارش همچنین به مواردی از اعدام‌های مخفیانه دیگر در زندان‌های بیرجند، قرل حصار کرج، کارون، اهواز، تایباد، ارومیه و قم اشاره کرده است.
مفهوم اعدام مخفیانه به این معناست که حکم اعدام بدون حضور و اطلاع وکلا و خانواده اعدام شدگان اجرا می‌شود و آن‌ها تا یک یا چند روز بعد از اجرای حکم، از اعدام زندانیشان مطلع نمی‌شوند و حتی خود زندانیان اعدام شده نیز تا چند ساعت قبل از اجرای حکم اعدام از آن بی‌خبرند.
انتشار این گزارش در شرایطی است که ایران طی سال گذشته میلادی زیر نورافکن‌های حقوق بشری سازمان ملل متحد و سایر مجامع بین المللی مرتبط با حقوق بشر قرار داشت و بابت نقض قواعد جهان‌شمول حقوق بشری مشمول تحریم‌های متعددی شد.
انتظار می‌رود که گزارش تازه درباره اعدام‌های مخفیانه به تشدید نگرانی‌ها درباره ایران بیانجامد و حساسیت جهانی را نسبت به روندهای قضایی جمهوری اسلامی افزایش دهد. امری که احتمالا می‌توان بازتاب آن را در گزارش دو ماه آینده “احمد شهید” نماینده ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران مشاهده کرد.