چه کسی نسل‌کشی کرده است؟

فرشاد محمدی – به دنبال تصویب لایحه قانون مجازات “انکار نسل‌کشی ارامنه” در پارلمان فرانسه، تنش میان ترکیه و فرانسه بالا گرفته و روابط دیپلماتیک میان این دو کشور به حالت تعلیق درآمده است.

 

پارلمان فرانسه روز پنجشنبه ۲۲ دسامبر لایحه‌ای را تصویب کرده است که بر اساس آن “انکار نسل‌کشی ارامنه” در زمان جنگ جهانی اول “یک سال زندان و ۴۵ هزار یورو” جریمه در پی خواهد داشت.

 

در واکنش به این اقدام فرانسه، رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، این‌‌بار فرانسه را متهم کرد که پس از جنگ جهانی دوم در الجزایر مرتکب “نسل‌کشی” شده است. اردوغان گفت: “فرانسه از سال ۱۹۴۵ حدود پانزده درصد مردم الجزایر را از بین برده است و این یک نسل‌کشی است.”

 

نخست‌وزیر ترکیه با اشاره به درگیری‌های میان فرانسه و الجزایری‌های استعمارزده در سال ۱۹۴۵ میلادی گفت: “آن‌هایی که به دنبال شناسایی نسل‌کشی هستند، بهتر است نگاهی به تاریخ کثیف و خون‌آلود خود بیندازند.”

 

بر مبنای اسناد تاریخی نیروهای فرانسوی در جریان درگیری‌های الجزاير به اعدام‌های گسترده و انتقام‌جویی دسته‌جمعی پرداخته‌اند. آنها برای جلوگیری ازهر بررسی در مورد این جنایات، محل انباشت پیکر‌ها را کنده‌اند و جسد‌ها را در کوره‌های آهک سوزاندند. در جریان این درگیری‌ها ۲۵۰ هزار الجزایری کشته شدند. نخست‌وزیر ترکیه همچنین اشاره‌ای به نسل‌کشی ۱۹۹۴ در رواندا و نقش فرانسه در این کشتار داشته است.

 

دولت ترکیه این لایحه را “توهین به تاریخ خود” تلقی کرده و در اعتراض به آن سفیر خود را از پاریس فرا خوانده و به همکاری نظامی خود با فرانسه پایان داده.است

 

خبرگزاری رویترز به نقل از نخست‌وزیر ترکیه خبر داد که مجوز هواپیماهای نظامی فرانسه برای فرود در محدوده مرزی ترکیه و نیز مجوز ناوهای جنگی فرانسه برای لنگرانداختن در محدوده آب‌های قلمرو ترکیه لغو می‌شود. با واکنش شدید ترکیه، روابط دیپلماتیک میان دو کشور در عمل قطع شده است. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه گفته که “زخم‌های سخت و التیام‌ناپذیر در روابط دو کشور پدید آمده است”.

 

نخست‌وزیر ترکیه هشدار داده است که “بر اثر این اقدام خصمانه روابط دو کشور به شدت آسیب می‌بیند”. او تهدید کرده است که اگر لایحه به تصویب برسد و به شکل قانونی در آید، ترکیه به سوی تحریم کامل فرانسه پیش خواهد رفت. اردوغان با خشم افزوده است: “دوست و دشمن باید بدانند ما به تاریخ گذشته خود افتخار می‌کنیم و می‌کوشیم ابهامات را برطرف کنیم.”

 

نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور دست راستی فرانسه، با اعتقاد به اینکه “قتل عام ارمنی‌ها یک واقعیت تاریخی است”، کشتار ارمنی‌ها در دوران عثمانی را “نسل‌کشی” خوانده و خواستار آن شده است که این کشور “در تاریخ معاصر خود را بازنگری کند”.

اما منتقدان نیکلا سارکوزی، این اقدام را انتخاباتی و درجهت جلب آرای ۵۰۰ هزار ارمنی‌تبار مقیم فرانسه در انتخابات آینده قلمداد می‌کنند. اغلب ارمنی‌های فرانسه به خانواده‌هایی تعلق دارند که در دهه دوم قرن بیستم از ترکیه بیرون رانده شده‌اند. این اتهام از سوی دولت محافظه‌کار فرانسه رد شده است. آنها اقدام خود را در “حمایت از حقوق بشر” عنوان کرده‌اند.

 

ژرارد لارشه، از نمایندگان پارلمان فرانسه گفته است که “کار مجلس تصویب قوانینی برای یادآوری رویدادهای تاریخی نیست و این کار بر عهده تاریخ‌نویسان است”. او پیش از این گفته بود که به چنین طرحی رای منفی خواهد داد.

 

گفتنی است در سال ۲۰۰۶ سوسیالیست‌های فرانسه که اکنون در اقلیت هستند، طرحی مشابه را برای تصویب به پارلمان ارائه کردند که آرای لازم را کسب نکرد.

 

پیش از این، ترکیه تهدید کرده بود در صورتی که چنین طرحی در پارلمان فرانسه به تصویب برسد، نه تنها سفیر خود را از پاریس فرامی‌خواند، بلکه با وجود ۱۲ میلیارد یورو مبادلات بازرگانی میان دو کشور، دست به تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور خواهد زد.

 

آلن ژوپه، وزیر امور خارجه فرانسه نیز مخالفت خود را با تصویب قانون مجازات “انکار نسل‌کشی ارامنه” در پارلمان فرانسه اعلام کرده و نسبت به تیره شدن روابط فرانسه با شریک تجاری مهمی مانند ترکیه هشدار داده است. در همین راستا، رسانه‌های فرانسوی‌زبان خبر از آن داده‌اند که در روزهای گذشته دیپلمات‌ها و صاحبان صنایع ترکیه با نمایندگان پارلمان فرانسه تماس‌هایی داشته‌اند و تلاش کرده‌اند از تصویب این قانون در پارلمان فرانسه جلوگیری کنند.

 

عبدالله گل نیز کوشیده است با همتای فرانسوی خود در این زمینه به شکل تلفنی گفت‌وگو کند، اما تلاش او بی‌نتیجه مانده است. با این وجود، ژان لئونتی، وزیر امور اروپایی در کابینه فرانسه، واکنش شدید دولت ترکیه را “ناموجه” خوانده و خواهان “گفت‌وگوی آرام” با ترکیه شده است.

 

“مادرم تمام عمر زاری می‌کرد چراکه تمام اعضای فامیلش قربانی این نسل‌کشی شدند.” این جمله را “شارل آزناوور” خواننده مشهور فرانسوی می‌گوید که یک ارمنی‌ تبار است. در فاصله آوریل ۱۹۱۵ تا ژوئن ۱۹۱۶ دو سوم ارمنی‌های که در ترکیه امروز ساکن بودند، به قتل رسیدند یا از این کشور رانده شدند. چیزی که تاریخ از آن با عنوان “هولوکاست ارامنه” یاد می‌کند.

 

 مطابق برخی برآورد‌ها شمار قربانیان این جنایت به یک میلیون و ۲۰۰ هزارنفر می‌رسد. با این حال، خبرگزاری فرانسه گزارش داد در شهر آنکارا، پایتخت ترکیه، جمعیتی خشمگین در واکنش به این اقدام دولت فرانسه دست به تظاهرات زدند و شعار دادند: “ما نسل‌کشی نکردیم، بلکه از میهن خود دفاع کردیم.”

 

مورخان بر این باورند که میان سال‌های ۱۹۱۵ و ۱۹۱۷ حدود یک و نیم میلیون ارمنی در ترکیه امروز کشته شده‌اند، اما ترکیه شمار قربانیان را تا نیم میلیون کاهش می‌دهد و قتل ارمنی‌ها را نتیجه همکاری آنها با روس‌ها قلمداد و عنوان می‌کند که بسیاری از شهروندان ترک نیز در این درگیری‌ها کشته شده‌اند. با این حال امروز در حدود ۶۰ هزار ارمنی در ترکیه زندگی می‌کنند.

 

بیش از بیست کشور و نهاد بین‌المللی از جمله پارلمان اروپا، پارلمان سوئد، اروگوئه، سنای بلژیک، کنگره آمریکا، مجلس دومای روسیه، مجلس سفلای سوئیس، مجلس عوام کانادا و سنای آرژانتین آنچه را که از آن به عنوان “نسل‌کشی ارامنه” یاد می‌شود، به رسمیت شناخته‌اند.

 

 

 

* توضیح عکس‌ها:

عکس نخست: نیروهای فرانسوی در جریان جنگ الجزایر (۱۹۵۴-۱۹۶۲)

عکس سوم: مقاله‌ای در نیویورک تایمز به تاریخ ۱۵دسامبر ۱۹۱۵ درباره نسل‌کشی ارامنه توسط دولت عثمانی.