جمهوری اسلامی با افزایش تبادلات اقتصادی با سوریه حمایت از دولت بشار اسد را ادامه خواهد داد. این در حالی است که فشارهای جهانی بر دولت وی به موازات تداوم خشونت‌ها علیه مردم معترض و گروههای مخالف در سوریه افزایش یافته است.
 
ایران اما سیاست حمایت از این دولت را در پیش گرفته و در جهت خلاف انتظار افکار عمومی برای توقف کشتار معترضین و مقابله سخت با مخالفان در سوریه حرکت می‌کند.
 
مجلس شورای اسلامی ایران در جلسه سه شنبه لایحه‌ای را به تصویب رساند که بر اساس آن تجارت آزاد میان این کشور با سوریه مورد تایید نمایندگان قرار گرفت. این لایحه با ۱۴۲ رای موافق، ۴ رای مخالف و ۹ رای ممتنع به تصویب رسید. همزمان با تصویب این لایحه خبرگزاری مهر از برگزاری نشست همکاری اقتصادی ایران و سوریه در دمشق خبر داد.
 
دولت سوریه پس از آغاز اعتراضات مردم این کشور رفته رفته با مشکلات اقتصادی مواجه شد. در خرداد ماه امسال روزنامه فایننشال تایمز گزارش داد که دولت سوریه با کاهش درآمدهای مالی مواجه شده و دست به دامن کمک‌های خارجی شده است تا از فروپاشی اقتصادی خود جلوگیری کند. در این مقطع بود که جمهوری اسلامی دست به کار شد تا به متحد خود کمک کند. مدتی پیش در همین زمینه خبرگزاری العربیه به نقل از روزنامه فرانسوی “لز کو” به کمک شش میلیارد دلاری ایران به سوریه که برای کمک به اقتصاد این کشور صورت گرفت، اشاره داشت.
 
پاسخ دندان شکن با تجارت بی‌آب و نان
 
در واقع عرصه تحولات سوریه از نگاه جمهوری اسلامی صحنه رویارویی با غرب بویژه ایالات متحده و اسرائیل است. تا پیش از این دولت ایران تا جایی که می‌توانست سعی بر آن داشت به صورت پنهانی و در خفا نقش پشتوانه‌ای برای هم پیمانان منظقه‌ای خود را بازی کند.
 
در این زمینه در سه دهه گذشته رسانه‌های رسمی و غیر رسمی بار‌ها اخباری از ارسال محموله‌های نظامی و یا حمایت‌های اقتصادی که قرار بوده در اختیار گروه‌ها و دولت‌های نزدیک به جمهوری اسلامی در خاورمیانه قرار گیرد، منتشر ساخته‌اند. در چند سال اخیر و به طور مشخص از سال ۸۴ به این سو که سیاست خارجی ایران روندی تهاجمی به خود گرفت جمهوری اسلامی به اقداماتی روی آورد که چه در ظاهری نمادین و چه در حوزه عملیاتی به روحیه رویارویی هواداران و مسئولان حکومتی ایران با غرب نمود عینی بخشد. از آن جمله در سال ۸۴ بودجه‌ای برای “کشف و خنثی کردن توطئه‌ها و دخالت‌های آمریکا در امور داخلی ایران” در نظر گرفته شد و در بودجه ۸۹ نیز ۲۰ هزار میلیارد تومان برای مقابله با ایالات متحده به تصویب رسید.
 
نمایندگان مجلس هیچ‌گاه درباره محل هزینه این مبالغ و اینکه چه نهاد‌ها و گروه‌هایی از این بودجه برخوردار خواهند شد توضیحی ندادند اما این تصمیمات در زمره نخستین گام‌های جمهوری اسلامی در آشکار کردن اختصاص منابع مالی برای مواجهه با “دشمنان” خود بود

نمایندگان مجلس هیچ‌گاه درباره محل هزینه این مبالغ و اینکه چه نهاد‌ها و گروه‌هایی از این بودجه برخوردار خواهند شد توضیحی ندادند اما این تصمیمات در زمره نخستین گام‌های جمهوری اسلامی در آشکار کردن اختصاص منابع مالی برای مواجهه با “دشمنان” خود بود. هر چند در بیشتر موارد تامین مالی دولت‌ها و گروه‌های سیاسی و نظامی نزدیک به حکومت ایران نفع اقتصادی برای این کشور در بر ندارد اما به نظر می‌رسد تقویت هم پیمانان و جبهه “مخالف غرب” فارغ از انتفاع اقتصادی به لحاظ سیاسی و راهبردی برای ایران حائز اهمیت است.
 
این منافع راهبردی در مورد سوریه نیز از حساسیتی دو چندان برخوردار شده اند. طرفه آن­که باور به پیوستگی سرانجام تحولات سوریه با آینده جمهوری اسلامی طرفداران قابل توجهی دارد و این نوع نگاه تا حدی نزد سیاستگذاران در ایران نیز وجود دارد.
 
علاء الدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس که در دفاع از لایحه تجارت آزاد میان ایران و سوریه نطق می‌کرد از انگیزه نمایندگان برای تصویب این لایحه به منظور مواجهه غیر مستقیم با واشنگتن پرده برداشته و گفته است: “آمریکا با استفاده از هم پیمانان اروپایی و منطقه‌ای خود میلیارد‌ها دلار برای تغییر ساختار سیاسی حاکم بر سوریه سرمایه گذاری می‌کند و شبکه‌های عربی منطقه مثل العربیه نیز در همین راستا اقدام به پخش سریال‌ها و فیلمهای هدف دار در این رابطه می‌کنند.“
 
در حال حاضر تفسیر آیت الله خامنه‌ای مبنی بر اینکه “ماهیت حوادث سوریه با ماهیت حوادث دیگر کشورهای منطقه متفاوت است” و همچنین مواضع دستگاه دیپلماسی ایران درباره اعتراضات در سوریه بیانگر حساسیت آینده این تحولات نزد مسئولان جمهوری اسلامی است.
 
به همین خاطر است که می‌توان علاقه حکومت ایران برای رسانه‌ای کردن بخشی از حمایت‌های خود از دولت سوریه را بیش از پیش متوجه شد. در همین راستا بروجردی در ادامه نطق خود در دفاع از لایحه تجارت آزاد ایران و سوریه با بیان اینکه این کشور سال‌ها در کنار گروه‌های جهادی در مقابل اسرائیل ایستادگی کرده است، گفت: “تجارت آزاد یکی از محورهایی است که می‌تواند هدف جمهوری اسلامی در حمایت از سوریه را محقق کند… با تصویب این لایحه پاسخی دندان ‌شکن و قاطع به آمریکا و هم پیمانانش می‌دهیم”.
 
احمدی‌نژاد می‌گوید: “هیچکس نباید در امور سوریه دخالت کند”. اما اتحادیه اروپا سپاه قدس ایران را به دلیل همکاری در “سرکوب معترضان” در سوریه تحریم کرد

این اقدام مجلس پس از آن صورت گرفت که در اوایل آذرماه موضوع خرید نفت خام سوریه از سوی ایران برای حمایت از این کشور در برابر تحریم کشورهای غربی مطرح شد. این اخبار اگر چه از سوی احمد قلعه بانی، معاون وزیر نفت تکذیب شد اما انعکاس گسترده خبر خرید نفت سوریه در رسانه‌های اصولگرا نشان می‌داد که این تکذیبیه آنقدر‌ها قوت ندارد.
 
براساس گزارش رویترز، مجموعه‌ای وابسته به جمهوری اسلامی یک محموله نفت به وزن ۸۰ هزار تن معادل ۵۸۶ هزار و ۴۰۰ بشکه از سوریه خریداری کرد. این اخبار در حالی منتشر شدند که پیش از آن “سفیان العلاو” وزیر نفت سوریه گفته بود “تحریم‌های اخیر آمریکا و اروپا باعث شد میزان تولید نفت خام این کشور ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش یابد”.
 
در شهریورماه امسال نیز حضور وزیر انرژی دولت اسد در ایران همزمان با اعمال محدودیت های جامعه جهانی در خرید نفت خام از سوریه حکایت از تلاش‌های جمهوری اسلامی برای حل مشکلات و مسائل دولت هم پیمانش داشت. در زمان حضور وزیر انرژی دولت اسد در تهران موضوع خط لوله گاز ایران – عراق – سوریه و گذر از بحران نفتی سوریه در پی اعمال تحریم‌ها از سوی غرب مطرح شده بودند.
 
ستاد سازندگی سوریه در تهران
 
حمایت‌های اقتصادی ایران از سوریه منحصر به این اخبار نبود چه آنکه با کمبود بنزین و گازوئیل در این کشور و در پی آن مشکل فقدان سوخت لازم برای تانک‌های نیروهای نظامی سوریه، جمهوری اسلامی وظیفه تامین سوخت آن‌ها را بر عهده گرفت. علاوه بر این چندی پیش فارس گزارش داد که ایران قرار است ۵۰ هزار واحد مسکونی در قالب “مسکن مهر” در سوریه احداث کند.
 
از اظهارات مسئولان جمهوری اسلامی اینطور برمی‌آید که تصورشان بر این است که بایستی “دشمن” را در نقاط دیگر درگیر نگاه دارند و سوریه از این مناطق خواهد بود

 این خبرگزاری که از جمله مهم‌ترین رسانه‌های حکومتی در ایران محسوب می‌شود چند هفته‌ای می‌شود که صفحه ویژه‌ای با عنوان «تحولات سوریه» با مضمون حمایت از دولت اسد و حمله به مخالفان و منتقدان وی راه اندازی کرده است. یکی از مطالب این صفحه به صورت اختصاصی به ایستادگی تهران و دمشق در کنار یکدیگر در مقابل تحریم‌ها و “توطئه­های آمریکا” پرداخته است.
 
دخالت؛ بی اسلحه یا با اسلحه!؟
 
پشتیباتی جمهوری اسلامی از دولت سوریه در شرایطی صورت می‌گیرد که محمود احمدی‌نژاد می‌گوید: “هیچکس نباید در امور سوریه دخالت کند”. او که معتقد است دخالت خارجی کار در سوریه را “بد‌تر” خواهد کرد در گفت‌و‌گو با شبکه خبری سی ان ان، پیشنهاد داده بود: “کسی (به سوریه) اسلحه نفرستد. کسی دخالت نکند و بهتر است همه به (برقراری) تفاهم (در سوریه) کمک کنیم.” به‌رغم اظهارات احمدی‌نژاد اما اتحادیه اروپا سپاه قدس ایران را به دلیل همکاری در “سرکوب معترضان” در سوریه تحریم کرد که این امر به نوعی نشان دهنده تعاملات نظامی جمهوری اسلامی با دولت اسد برای به عقب راندن مخالفانش است.
 
نظیر موضع رئیس دولت ایران بار‌ها از سوی رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت امور خارجه بیان شده اما همانطور که محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران می‌گوید «دولت بشار اسد به همراه گروه حماس و حزب الله لبنان خط قرمز جمهوری اسلامی در منظقه محسوب می‌شوند» چرا که به گفته وی آن‌ها در “خط مقدم اسلام عیله اسرائیل” قرار گرفته‌اند. بدین ترتیب حکومت ایران ترجیح می دهد تا حد توان و به قیمت از دست رفتن جان مردم معترض در سوریه، دولت متحدش در منطقه را سرپا نگه دارد.
 
محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران می‌گوید «دولت بشار اسد به همراه گروه حماس و حزب الله لبنان خط قرمز جمهوری اسلامی در منظقه محسوب می‌شوند» چرا که به گفته وی آن‌ها در “خط مقدم اسلام عیله اسرائیل” قرار گرفته‌اند

اوضاع بازار و اقتصاد دو کشور بیانگر آن است که با افزایش تعاملات اقتصادی و تجاری ایران و سوریه بیش از هر چیز منافع سیاسی در اولویت قرار گرفته‌اند. کشور سوریه مشخصا کالای قابل توجهی برای صادرات به ایران در اختیار ندارد و تنها فروش نفت و صنعت گردشگری از اساسی‌ترین منابع درآمدی سوریه هستند.

گذشته از این دولت این کشور بدلیل آن­که خود تحت تحریم جامعه جهانی قرار گرفته نمی‌تواند برای دور زدن تحریم‌ها به جمهوری اسلامی کمک چندانی کند. با این وجود دولت ایران با حمایت‌ها اقتصادی از بشار اسد سعی دارد از ناتوان شدن دولت وی در برابر مخالفان جلوگیری کرده و یا آنرا به تعویق بی‌اندازد. رفتار جمهوری اسلامی در قبال تحولات سوریه را می توان تلاشی در جهت استراتژی بلند مدت مقامات بلندپایه نظام در مقابل کشورهایی که از سوی آنها “دشمن” قلمداد می شوند تفسیر کرد.

از اظهارات مسئولان جمهوری اسلامی اینطور برمی‌آید که تصورشان بر این است که بایستی “دشمن” را در نقاط دیگر درگیر نگاه دارند و سوریه از این مناطق خواهد بود. حکومت ایران علاقه ای به سقوط اسد ندارد و برای جلوگیری از وقوع آن در میان گزینه هایی که در اختیار دارد حمایت از وی را برگزیده است.