مازیار مهدوی‌فر – در ابتدای قرن بیستم ده درصد مرگ و میر‌های دنیا به علت بیماری‌های قلبی رخ می‌داد، اما در پایان قرن یادشده این آمار به حدود ۲۵ درصد رسید. براساس پیش‌بینی‌های سازمان‌های جهانی بهداشت تا سال ۲۰۲۵، بیماری‌های قلبی، عامل تقریباً نیمی از مرگ و میرهای دنیا خواهد بود.

 
 
در ایران نیز در حال حاضر شایع‌ترین علت مرگ و میر، بیماری‌های قلبی وعروقی است و سوانح و مصدومیت‌ها، سرطان‌ها و تومور‌ها، بیماری‌های تنفسی و عفونی و در نهایت بیماری‌های انگلی به ترتیب رتبه‌های بعدی را اشغال می‌کنند. در ایران، بیماری‌های قلبی‌- عروقی در حال حاضر شامل حدود ۴۰ درصد از علل مرگ و میر می‌شوند، در حالی‌که در کشورهای پیشرفته این درصد بسیار کمتر است. درباره دلایل بروز و زمینه‌ساز این بیماری‌ها، راه‌های پیشگیری و درمان و هم‌چنین وضعیت سیستم‌های اورژانسی بیمارستانی در ایران با دکتر شهریار کسمایی گفت‌وگویی کرده‌ام. از ایشان خواستم دلایل اصلی و زمینه‌ساز بروز بیماری‌های قلبی و عروقی را بیان کند.
 
شهریار کسمایی: دلایل زیادی برای ایجاد بیماری‌های قلبی- عروقی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به عامل سن اشاره کرد. با افزایش سن و ایجاد تصلب شرایین، ریسک بیماری‌های قلبی- عروقی افزایش می‌یابد. سن بالای ۴۵ سال در مردان و سن بالای ۵۵ سال در خانم‌ها به عنوان یک فاکتور زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی- عروقی محسوب می‌شود. سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی زودرس عامل دیگری است که می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد بیماری‌های قلبی- عروقی شود. مصرف سیگار که امروزه رو به افزایش است یکی دیگر از عوامل بسیار مهم و زمینه‌ساز برای بیماری‌های قلبی- ‌عروقی است. سیگار از دو طریق، یعنی افزایش نیاز عضلات قلبی به اکسیژن و انقباض عروق باعث ایجاد بیماری‌های قلبی می‌شود. فشار خون یکی از عوامل مهمی است که باعث ایجاد این بیماری‌ها می‌شود. چربی و کلسترول بالای خون علت دیگری است که می‌توان به آن اشاره کرد.
 
آمار بروز بیماری‌های قلبی عروقی طی سال‌های اخیر در ایران افزایش چشمگیری داشته است. دلیل آن چیست؟
 
سن ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی در کشورهای مختلف دنیا معمولاً در دهه ششم زندگی است، درحالی‌که این سن در ایران، در دهه پنجم است. یعنی اختلافی حدوداً ده ساله میان ایران و کشورهای دیگر وجود دارد. علت اصلی این اختلاف و پایین آمدن سن ابتلا به بیماری‌های قلبی در ایران تغییر شیوه زندگی مردم است. یکی از این تغییرات، رژیم‌های غذایی نامناسب است. امروزه مردم عادت به استفاده از غذاهای آماده و فوری کرده‌اند که اغلب این غذاها پرچرب، کالری‌زا و چاق‌کننده هستند. مردم به بی‌تحرکی و استفاده از وسایل نقلیه عادت کرده‌اند که همین سبب چاقی و افزایش فشار خون می‌شود که از عوامل مهم و زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی‌- عروقی است. اضطراب زیاد و مصرف سیگار هم از دیگر عوامل نشان‌دهنده تغییر شیوه زندگی هستند که سبب‌ساز بروز بیماری‌های قلبی در جوامعی مانند ایران می‌شوند.
 
همچنین آلودگی هوا یکی دیگر از عوامل بروز بیماری‌های قلبی است که حاصل همین تغییرات در شیوه زندگی است. بیماری‌های قلبی در مناطق شهری بسیار بیشتر از مناطق روستایی است. یکی از علل مهم این امر همین آلودگی هوا است.
 
علی‌رغم آمارهای نگران‌کننده راجع به افزایش آمار بیماری‌های قلبی– عروقی در اغلب کشورها و ازجمله ایران، آمارهای موجود در مورد کشورهای پیشرفته حاکی از موفقیت این کشورها در پیشگیری از بیماری‌های یادشده و کاهش درصد بروز آن‌هاست. چرا؟
 
در تمامی مطالعاتی که کاهش درصد بروز این بیماری‌ها را بررسی کرده است علت کاهش بیماری‌های قلبی- عروقی، تغییر شیوه زندگی مردم بوده است. با کاهش مصرف سیگار می‌توان ریسک بیماری‌های قلبی را کم کرد. استفاده از رژیم غذایی مناسب یکی دیگر از عواملی است که در کم کردن ریسک بروز بیماری‌های قلبی موثراست. رژیم غذایی مناسب، رژیمی است که کم‌چرب و کم‌نمک باشد و فیبر زیادی در آن موجود باشد. استفاده از میوه، سبزیجات و سالاد در رژیم غذایی بسیار کمک‌کننده است. کنترل بیماری‌های زمینه‌ای نیز در پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی موثر است. به افرادی که فشار خون و دیابت دارند توصیه می‌شود که بیماری خود را به صورت دوره‌ای و منظم کنترل کنند. ورزش منظم یکی دیگر از عوامل مهم در پیشگیری از بیماری‌های قلبی است.
 
اگر فردی روزانه ۳۰ دقیقه ورزش کند، تا ۳۰ درصد، ریسک بروز بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. تنها با سیگار نکشیدن، مصرف نکردن غذاهای چرب، کنترل چربی و فشار خون این بیماری‌ها تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابند. 
اولین بار در سال ۱۳۴۱پروفسور جواد هیات،نخستین عمل جراحی قلب باز را در ایران انجام داد.
 
از بحث دلایل بروز و پیشگیری که بگذریم به مقوله درمان می‌رسیم. اولین بار در سال ۱۳۴۱ پروفسور جواد هیات،نخستین عمل جراحی قلب باز را در ایران انجام داد. نخستین عمل جراحی پیوند قلب ایران نیز حدود ۲۰ سال پیش توسط دکتر ماندگار انجام شد. سالانه حدود ۳۵ تا ۵۰ هزار مورد جراحی قلب در کشور انجام می‌شود که این تعداد با آمار جراحی‌های انجام شده در کشور بزرگ و پرجمعیت چین برابری می‌کند. براساس آمار وزارت بهداشت، سالانه ۳۰ میلیون نفر به اورژانس ۸۰۰ بیمارستان دولتی مراجعه می‌کنند. این آمار بالا، درصد نارضایتی گسترده‌ای را نیز به همراه دارد. دلایل این نارضایتی‌ها چیست؟ 

 
یکی از علل این نارضایتی‌ها این است که بیشتر اورژانس‌های ما به شیوه سنتی کنترل می‌شوند. در اکثر این مراکز، درمانگاه اورژانسی وجود دارد که توسط پزشک عمومی اورژانس پوشش داده می‌شود. پزشک ییادشده، بیماران را ویزیت می‌کند و اقدامات لازم را برای آن‌ها انجام می‌دهد. با شلوغ شدن و ازدحام در اورژانس، پزشک مجبور است چندین بیمار را به صورت هم‌زمان ویزیت کند که این امر می‌تواند سبب تشخیص‌های نادرست شود. از طرف دیگر پزشک باید برای تشخیص بیماری، آزمایش‌هایی برای فرد بنویسد که به علت کمبود پرسنل به خصوص در شیفت‌های شب، این آزمایش‌ها ممکن است طول بکشد و این روند طولانی از یک طرف سبب از بین رفتن زمان طلایی برای نجات بیمار و از طرف دیگر باعث سرگردانی و افزایش هزینه‌های بیمار می‌شود.
 
با توجه به ساختار موجود، برای ایجاد شرایط درمانی بهتر در سیستم اورژانسی و بیمارستانی کشور و کاهش آمار مرگ و میر بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی– عروقی چه راهکارهایی وجود دارد؟
 
یکی از مهم‌ترین این راهکارها تجهیز بیمارستان‌هاست. به‌روزکردن بیمارستان‌ها تا حد زیادی از مشکلاتی که برای بیماران پیش می‌آید جلوگیری می‌کند. تامین منابع مالی یکی دیگر از این راهکار‌هاست. در حال حاضر، در کشور ما اکثر پزشکانی که در بخش‌های اورژانس در حال خدمت هستند کارانه درمان خود را با تاخیر هفت تا هشت‌ماهه دریافت می‌کنند. این امر به تبع خود باعث نارضایتی این افراد شده است و میل عمومی را برای کارکردن پزشکان در بخش‌های اورژانس و سایر بخش‌های دولتی کم می‌کند. این باعث کمبود پرسنل در بخش‌های اورژانس به‌خصوص در شیفت‌های شب می‌شود که خود سبب ازدحام و سردرگمی بیشتر بیماران و افزایش مرگ و میر است.
 
یکی از راهکارهای دیگر کاهش مرگ و میر بیماران، استفاده از پزشکان متخصص طب اورژانس به جای پزشکان عمومی در اورژانس‌ها است. بسیاری از اورژانس‌های ما به صورت سنتی کنترل می‌شوند و تقریباً تمامی بیماران توسط پزشکان عمومی که اغلب آن‌ها هم‌دوره‌های اورژانس را طی نکرده‌اند ویزیت می‌شوند و در بسیاری موارد، اورژانسی بودن یا نبودن بیمار قابل تشخیص نیست. به‌کارگیری پزشکان متخصص طب اورژانس تا حد زیادی از این مشکلات جلوگیری می‌کند.
 
پژوهشی که توسط چندتن از استادان دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۸۸ انجام شده است نشان می‌دهد که در کلیه کشورهای توسعه‌یافته، سامانه طبقه‌بندی بیماری‌ها به صورت ملی درآمده است تا نیازهای بهداشتی آن‌ها را برای طبقه‌بندی بیماری‌های قلبی- ‌عروقی برآورده کند. به‌منظور بهبود مدیریت و پیشگیری از بیماری‌های قلب و عروق، ایجاد سامانه ملی طبقه‌بندی بیماری‌های قلب و عروق ضروری به نظر می‌رسد. طراحی این سامانه باید با توجه به ساختار اصلی سامانه سازمان بهداشت جهانی و با توجه به اهداف، سیاست‌ها و همین‌طور نیازهای بهداشتی در ایران باشد. این سامانه نه تنها نیازهای اطلاعاتی مربوط به بهداشت و درمان را در راستای پیشگیری از بیماری‌های قلب و عروق برآورده می‌کند، بلکه در تحقیقات پژوهشگران نیز نقش مهمی دارد و در نهایت در ارتقای نظام اطلاعات سلامت کشور موثر است.