بهداد بردبار – ایده شکل‌گیری پادکست برای نخستین بار در سال ۲۰۰۰ میلادی مطرح شد و به عنوان یک روش وبلاگ‌نویسی توسعه یافت و این روش را به سمت و سوی تازه‌ای پیش برد. تا جایی که سال ۲۰۰۴ را می‌توان سال توسعه پادکست در جهان نامید.
طی این جریان حتی بنگاه‌های خبری از جمله “بی‌بی سی” نیز به تأسیس پادکست دست زدند و این رسانه تا جایی محبوبیت پیدا کرد که برخی از شرکت‌های بزرگ از جمله سونی از نظر تکنولوژیکی به حمایت از توسعه آن پرداختند.
در این مدت پادکست‌های متعددی نیز به زبان فارسی راه‌اندازی شده‌اند. اما جای خالی پادکست تخصصی شعر در تمام این سال‌ها خالی بود تا اینکه نخستین پادکست شعر فارسی در سال ۲۰۱۰ راه‌اندازی شد و پس از آن در سال ۲۰۱۱ نیز شاهد شکل‌گیری دومین پادکستی بودیم که به صورت اختصاصی به ارائه شعر فارسی می‌پرداخت.
“سرایه”، نخستین پادکست شعر فارسی بود که توانست بر اساس ایده تلفیق شعر و تکنولوژی در فروردین ۱۳۸۹ راه‌اندازی شود. یک سال بعد، عرصه شعر فارسی صاحب پادکست دیگری شد به نام “شعروفون”. این در حالی بود که پیش از شکل‌گیری این دو پادکست، سایت‌های ادبی فارسی نیز کم و بیش در کنار تولید محتوای مکتوب به ارائه محتوای صوتی نیز می‌پرداختند.
با این‌همه دور جدید فعالیت این رسانه‌های مدرن توانست با اتکاء بر امکانات موجود در شبکه‌های اجتماعی مجازی به شناخته شدن و گسترش آن‌ها کمک کند. توسعه این رسانه در بین مخاطبان شعر فارسی تا جایی بود که به گفته پریا کشفی، پدیدآورنده پادکست “سرایه” تا به حال بسیاری از مخاطبان فارسی‌زبان از کشورهای مختلف دنیا به استفاده از این رسانه توجه و علاقه نشان داده‌اند. او در یکی از مصاحبه‌هایش با نشریه الکترونیکی “نواک” گفته بود: “مخاطب‌های ما تنها از ایران نیستند بلکه فارسی‌زبانان از سراسر دنیا به پادکست ما دسترسی پیدا می‌کنند و با ما تماس داشته‌اند. به ویژه فارسی‌زبانانی از کشورهایی مثل افعانستان، تاجیکستان، آذربایجان و حتی هند. شعرهای خوبی هم از شاعران فارسی‌سرای این کشور‌ها به دست ما رسیده که به‌تدریج در برنامه‌های پادکست قرار می‌گیرد.”
پریا کشفی، شاعر، نویسنده و دانشجوی دکترای کامپیو‌تر در دانشگاه چالمرز سوئد. او به همراهی محسن نصرتی‌نیا، نخستین پادکست شعر و ادبیات ایران و جهان را در فروردین ۱۳۸۹بنیاد نهاد.
به نظر می‌رسد پادکست از پتانسیل بالایی برای نشر آثار ادبی برخوردار باشد. بر همین اساس کشفی معتقد است این رسانه بی‌شک جایگاه خود را در میان مخاطبان شعر فارسی نیز خواهد یافت.
همان‌گونه که استفاده از کتاب‌های صوتی و پادکست در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان رواج دارد و مردم با بهره‌گیری از ابزارهای کوچک از جمله موبایل به این رسانه دسترسی پیدا می‌کنند. این اتفاق پیچیده‌ای نیست. کافی‌ست شما حتی یک موبایل یا یک کامپیو‌تر داشته باشید تا با استفاده از نرم افزاری مثل “آیتیونز” به شنیدن این رادیوهای اینترنتی اقدام کنید. حتی مخاطبانی که در ایران هم زندگی می‌کنند با وجود دسترسی به اینترنت با سرعت پایین می‌توانند از حجم پایین برنامه‌ها برای دانلود استفاده کنند. این مسأله‌ای‌ست که به گفته کشفی در طراحی و ارائه برنامه از طریق پادکست “سرایه” هم مورد توجه قرار گرفته.
پادکست؛ بر‌ترین واژه سال
پادکست بنابر تعریف، نوعی رسانه متکی بر مشارکت مخاطب به شمار می‌رود و همچون وبلاگ که نمادی از تقویت نقش خبرنگار- شهروندی است، پادکست نیز به عنوان یکی از مظاهر گسترش این نقش شناخته می‌شود. چرا که این رسانه هم حاصل تلاش خودجوش افرادی است که پیش از این فقط نقش مخاطب رسانه‌ها را بر عهده داشتند اما با توسعه تکنولوژی و در دسترس بودن امکانات مختلف می‌توانند خود به تولید محتوای رسانه‌ای بپردازند. این تولید محتوا از عکاسی و فیلمبرداری رخدادهای مختلف و آپلود آن‌ها در اینترنت گرفته تا راه‌اندازی وبلاگ و تأسیس رادیوی اینترنتی را شامل می‌شود و از نقش فعال مخاطب در بر عهده گرفتن نقش تازه تولیدکننده خبر، گزارش، مقاله و دیگر محتواهای رسانه‌ای حکایت دارد. اما اهمیت پادکست به گفته کشفی در شرایط فعلی بیش از هر رسانه دیگری که توسط مخاطب راه اندازی و اداره می‌شود، قابل تأمل است. او در این‌باره می‌گوید: “دنیای امروز دنیای سرعت است و زمان‌های محدود. شما در نظر بگیرید که چطور طی سال‌های گذشته، کتاب‌های چاپی جای خودشان را به کتاب‌های الکترونیکی دادند و حتی یک قدم بعد‌تر از آن، چطور کتاب‌های صوتی دارند همه‌گیر می‌شوند در دنیا. این‌ها به نظر من همه بر اساس این ویژگی روزگار ماست. روزگاری که آدمی با زمان محدودش در زندگی شتابزده روزمره، برای برطرف کردن نیاز‌هایش ملزم است ابزارهای تازه‌ای به کار بگیرد.”
به اعتقاد او یکی از دلایل اصلی محبوب شدن فن آوری‌های صوتی این است که مخاطب می‌تواند به این وسیله از زمان‌های مختلف خود بهترین بهره را ببرد. می‌تواند زمانی که توی اتوبوس سرپا ایستاده، هدفونش را توی گوش بگذارد و از روی گوشی “موبایل” و یا “ام پی تی پلیر” یا “آی پاد” به برنامه‌های صوتی گوش دهد. می‌تواند هنگام پیاده‌روی و ورزش و دوچرخه‌سواری و رانندگی که مطالعه امکان‌پذیر نیست، شنونده مطالب دلخواهش باشد. شاید زمانی این بازه‌ها تنها با موسیقی پر می‌شد، اما امروزه با وجود انواع کتاب‌های صوتی، و پادکست‌های آموزشی و فرهنگی، مردم طیف وسیعی برای انتخاب دارند. اهمیت این مسأله تا جایی است که واژه‌نامه جدید آمریکایی آکسفورد چندی پیش واژه پادکست را بر‌ترین واژه سال نامید و در سال ۲۰۰۴ نیز کاخ سفید تعدادی از سخنرانی‌های جرج بوش را به صورت پادکست آماده کرد و بر روی وبگاه رئیس جمهور امریکا قرار داد.
با این‌حال آنچه که حتی از توسعه پادکست نیز پیشی می‌گیرد، پیشرفت شتاب آلود تکنولوژی است که بر اثر زمان اتفاق می‌افتد و بعید نیست حادثه‌ها را به گونه‌ای رقم بزند که تا چندی دیگر رسانه دیگری به جای رادیوی اینترنتی به جذب مخاطبان بپردازد و آن‌ها را وادارد با خلاقیت‌های دیگری به تولید محتوا در قالب رسانه‌ای دیگر دست بزنند. در این میان شاید هنوز زود باشد به ارزیابی عملکرد و پیش‌بینی وضعیت پادکست‌های شعر فارسی در سال‌های آینده بپردازیم. چرا که هر دوی این رادیوهای اینترنتی تازه آغاز به کار کرده‌اند و در آغاز راه هستند. از سوی دیگر تعداد پادکست‌های شعر فارسی به قدری انگشت‌شمار است که هنوز بسیاری از مخاطبان شعر از وجود این رسانه‌ها به طور کامل مطلع نیستند. با این وجود نمی‌توان ظرفیت بالای پادکست را برای ارائه محتوای مرتبط با شعر فارسی نادیده گرفت همانطور که نمی‌توان از پتانسیل این رسانه در عرصه تولید محتوای رسانه‌ای در دوران فعلی در هر زمینه‌ای سخن نگفت.
در همین زمینه:
خسته نباشید خانم پریا کشفی ! تلاش شما در جهت گسترش شعر معاصر ایران و جهان ؛ ستودنی ست. با توجه به اینکه خیلی ها فرصت مطالعه ی شعر ندارند و ساعت های زیادی را هم در ماشین ها یا اتوبوس ها و قطارها می گذرانند؛ وجود پادکست باعث می شود با بسیاری شاعران و نویسندگان آشنا بشویم. پیشنهاد می کنم در آینده ای نه چندان دور ؛ داستان های کوتاه هم بخوانید. البته مسلما این پروژه ی عظیم که شما یکنفره بار سنگینش را برعهده گرفته اید و بدون چشمداشت مادی زحمت ارائه ی آن را برعهده گرفته اید ؛ احتیاج به کمک دیگر گویندگان هم دارد. برای شما و جناب محسن نصرتی نیا آرزوی بهترین ها را دارم.
سهراب رحیمی / 22 October 2011