يوکيا آمانو، مديرکل آژانس بين‌المللی انرژی اتمی در جدیدترین گزارش خود که روز جمعه دوم سپتامبر (۱۱ شهريور ۱۳۹۰) در اختيار ۳۵ عضو شورای حکام این مرکز قرار داد، تاکید کرد آژانس به‌طور «فزاينده»، نگران فعاليت‌های احتمالی نظامی و پنهانی اتمی در ايران است که توسط نهادهای زيرمجموعه ارگان‌های نظامی ايران صورت می‌گیرد.
 
در گفت‌وگو با رضا تقی‏زاده، کارشناس سیاسی در گلاسکو از او پرسیده‌ام: تحلیل و ارزیابی شما در زمینه موضع‌گیری اخیر مدیر کل آژانس بین‏المللی انرژی اتمی، در خصوص وضعیت پرونده هسته‏ای ایران و نگرانی‌های این نهاد بین‌المللی در این زمینه چیست؟
 
 
رضا تقی‏زاده: گزارش تازه آقای آمانو، دبیر کل آژانس بین‏المللی انرژی هسته‏ای، یک‏بار دیگر نگرانی‏های جامعه جهانی را از پی‏گیری هدف‏های نظامی برنامه اتمی ایران منعکس می‏کند.
 
تفاوت این گزارش با گزارش‏های قبلی، جدی‏تر شدن نگرانی‏های آژانس بين‌المللی انرژی اتمی و صحبت‏ کردن با قاطعیت و روشنی بیشتر نسبت به پی‏گیری این برنامه‏هاست.
 
در این گزارش اشاره می‏شود که ایران برای نصب کلاهک اتمی در دماغه موشک‏های بالستیک، آزمایش‏هایی را انجام داده است. البته در مورد به‏کارگیری و آزمایش چاشنی اتمی هم نشانه‏هایی در این گزارش دیده می‏شود.
 
واکنش‏های اولیه ایران نسبت به این گزارش، مانند گذشته، واکنش‏های احتیاط‌‏آمیز و مثبتی بوده است. طبق معمول، آقای علی‌اصغر سلطانیه، سفیر ایران در آژانس، اولین واکنش ایران را منعکس و ادعا کرده که این گزارش حرکتی به جلو است. او ولی اشاره‏ نکرده است که آیا این حرکت به جلو در جهت نزدیک‏تر کردن و یا نزدیک‏تر شدن به نقطه‏نظرهای ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده، یا در جهت پیشبرد برنامه‏های اتمی ایران.
 
ایران همیشه متهم بوده به این‏که در گفت‏وگوهای احتمالی با آژانس بین‌المللی اتمی یا جامعه جهانی، به دنبال خریدن وقت است و حالا به‏نظر می‏رسد که این خرید وقت همچنان در جهت پیشبرد بخشی از برنامه‏های مشکوک اتمی ایران صورت می‏گیرد. جامعه جهانی هم در جهت رسیدن به توافق با ایران برای قطع این فعالیت‏ها، به نتیجه‏ای نمی‏رسد. چنان‏که گزارش آمانو حاکی است که تا این لحظه به نتیجه مطلوب نرسیده‏اند.
 
آیا در این گزارش مستندات و مشاهدات بازرس‌های آژانس بین‌المللی انرژِی اتمی از نزدیک شدن ایران به فعالیت‏های نظامی هسته‏ای هم ارائه شده است یا خیر؟
 
نه. این درست همان نکته‏ای است که آژانس در آن ابهام دارد. این گزارش تقریباً شش‌روز بعد از خاتمه بازدید یک گروه از نمایندگان آژانس، به ریاست هرمن ناکارتس که رئیس پادمان‏ها و معاون آقای آمانو است، تهیه شده، ولی مراکزی که گروه اعزامی آژانس در ایران مورد بازدید قرار داده‏اند، مراکز متعارف مربوط به فعالیت‏های اتمی ایران است. یعنی مرکز فرآوری اورانیوم در اصفهان، تولید آب سنگین در اراک، کارخانه غنی‏سازی اورانیوم در نطنز و با قیدی که هنوز عملیاتی نشده و برای غنی‏سازی با غلظت بالاتر در نظر گرفته شده، در فُردو. حال آن‏که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‏خواهد در مورد فعالیت‏های مربوط به نصب کلاهک هسته‏ای در دماغه موشک اطلاعاتی پیدا کند و اگر ایران واقعاً قصد مذاکره و ارائه اطلاعات در این مورد را داشت، می‌توانست با نماینده آژانس به عنوان شخصی که مسئولیت پادمان‏ها را به عنوان کار حرفه‏ای در اختیار دارد، وارد گفت‏وگو شود. ولی همان‏طور که گفتم، گروه یادشده فقط با انجام یک تور اتمی و توریستی، از مراکزی بازدید کرده‏اند که پیش از این هم مورد بازدید قرار گرفته بودند و آژانس در مورد آن‏ها نه سئوال و ابهامی داشت و نه خواستار ارائه اطلاعات بیشتر از سوی ایران بود.
 
در آن زمینه‌هایی که آژانس خواستار گرفتن اطلاعات بیشتر است، ایران هم‏چنان سکوت کرده  و طی سفر اخیر هیئت نمایندگی آژانس، از مراکزی که مورد درخواست آژانس است، بازدیدی صورت نگرفته است.
 
در روزها و هفته‏های اخیر طرح «گام‏ به‏گام» روسیه مطرح شده و ایران هم به نوعی با آن موافقت کرده است. جایگاه این طرح در بحران هسته‏ای ایران چیست؟ آیا می‏تواند بخشی از این بحران را حل کند؟
 
از سال ۲۰۱۰ به این طرف که گفت‏وگوهای مربوط به مبادله سوخت با اورانیوم غنی‏سازی شده ایران معوق ماند، تماس جدی‏ای بین ایران و جامعه جهانی، گروه ۵+۱ و آژانس بین‏المللی انرژی اتمی صورت نگرفته است.
 
روس‏ها با پیشنهاد طرح گفت‏وگوهای «گام به‏گام»، تلاش می‏کردند پیش از انتشار گزارش فصلی آقای آمانو، مقدماتی را برای انجام گفت‏وگوهای تازه‏ با ایران فراهم کنند. رفتن آقای پاترشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه به تهران و همین‏طور سفر علی‏اکبر صالحی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی به مسکو در میانه ماه اوت، قرار بود زمینه این گفت‏وگوها را فراهم کند.
 
ایران نسبت به انجام این گفت‏وگوها هم ابراز خوشحالی و آمادگی برای همکاری کرد و هم بعد از انجام گفت‏وگوها، نسبت به آن نظر مثبت ارائه کرد، ولی هیچکدام از دو طرف اعلام نکردند در این گفت‏وگوهایی که در تهران و مسکو انجام شده، چه توافقی بین آن‌ها صورت گرفته است. محتوای گزارش آقای آمانو اما نشان می‏دهد که گفت‏وگوهای گام به گام، مانند بقیه گقت‏وگوهایی که جامعه جهانی طی شش سال گذشته با ایران داشتند، در عمل به شکست انجامیده است.
 
آیا امکان دارد گزارش اخیر آقای آمانو زمینه‏ساز موج جدیدی از تحریم‏ها علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل بشود؟
 
انتظار می‏رود در جلسه نمایندگان آژانس که در روزهای آینده پیرامون بررسی گزارش آمانو تشکیل می‏شود، امکان رسیدن به این نتیجه باشد که آیا زمینه تصویب یک قطعنامه تنبیهی تازه یا توبیخی علیه ایران فراهم خواهد شد یا خیر؟ حداقل بیانیه تندی در آژانس، در پاسخ به گزارش آقای آمانو تهیه شود. اگر این بیانیه به صورت قطعنامه دربیاید، شاید بتوانیم این انتظار را داشته باشیم که در جلسه آینده شورای امنیت، در این مورد مذاکره‏ای به عمل بیاید.
 
البته با توجه به متلاطم بودن جو سیاسی منطقه و ناآمادگی روسیه و چین برای همکاری بیشتر، به نظر نمی‏رسد که قطعنامه تازه‏ای از طرف شورای امنیت، ارزش تلاش‏های غرب را برای فراهم کردن مقدمات آن داشته باشد. اما حتی اگر این گزارش به تصویب قطعنامه تازه‏ای در شورای امنیت هم منتهی نشود، به نظر می‏رسد که غرب و جامعه‏ اروپا، به صورت یک‌جانبه، تضییقات مالی بیشتری را متوجه ایران کنند. ایران در وضعیت فعلی، در خطر این است که بانک مرکزی‏اش مورد تحریم مراکز مالی دنیا قرار بگیرد.
 
اگر بانک مرکزی ایران در شمول تحریم‏های حتی یک‏جانبه اروپا و آمریکا قرار بگیرد، مبادلات خارجی ایران، فروش نفت و واردات، بسیار بسیار مشکل‏ساز خواهد شد و دشواری‏هایی که ایران در حال حاضر با آن درگیر است را چندین برابر خواهد کرد.
 
شایعاتی در روزهای اخیر وجود دارد مبنی بر این که نقش سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، در پرونده هسته‏ای کمرنگ شده است. آیا این اخبار را تایید می‏کنید؟
 
نمی‏توان گفت کمرنگ شده، ولی با توجه به احاطه بیشتری که علی‏اکبر صالحی در زمینه برنامه‏‏های اتمی ایران دارد و پیش از این به‌عنوان سفیر ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسئولیت داشته و هم‏چنین به مدت چهارسال ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را بر عهده داشته است و اکنون در منصب وزیر خارجه جمهوری اسلامی قرار دارد، انتظار انجام گفت‏وگوهای دیپلماتیک با سرپرستی صالحی، بیشتر از سابق شده است. در گفت‏وگوهایی که به صورت موازی در تهران و مسکو صورت گرفت، بخش بااهمیت‏تر آن را که آقای صالحی اداره می‏کرد، در مسکو انجام گرفت و هم‏زمان آقای سعید جلیلی با پاترشف، همتای روسی خود در تهران مذاکره کرد. البته این به عنوان کوچک کردن نقش سعید جلیلی نیست. شاید انتقال بخشی از این مسئولیت‏ها، به شکل تکنیکی، از شورای امنیت ملی ایران به وزارت خارجه است.