همه‌پرسی استقلال کردستان عراق مسئله‌ای محلی یا حتی منطقه‌ای نیست. اتفاقی که ۲۵ سپتامبر، پنج روز دیگر در آنجا رخ می‌دهد، به بحث و نقد از چشم‌اندازهای مختلف انجامیده و امید و هراس آفریده است.
گروهی از دانشجویان ترک، کرد و ایرانی در برلین، پایتخت آلمان سه‌شنبه، ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور) سمیناری درباره این موضوع برگزار کردند. این سمینار به ابتکار کارگروه دانشجویی «نقشه‌نگاری استعمار» در بنیاد رُزا لوکزامبورگ، وابسته به حزب چپ آلمان برنامه‌ریزی شده بود.
عباس ولی، نظریه‌پرداز سیاسی و اجتماعی کرد سخنرانی آغازین این سمینار را از طریق اسکایپ انجام داد. پس از او دلبر کوبانی، یکی از مبارزان یگان‌های مدافع زنان (ی‌پ‌ژ) در کردستان سوریه، شیلان علی، از فعالان حوزه زنان در جنبش گوران (تغییر) کردستان عراق، کمال چومانی، روزنامه‌نگار و پژوهشگر انستیتو تحریر، و یاسر گلی، روزنامه‌نگار از کردستان ایران به سخنرانی پرداختند. دو جلسه پرسش و پاسخ در پایان هر بخش از این سمینار برگزار شد.
سمینار «مبارزات کردها و همه‌پرسی استقلال کردستان عراق» با مقدمه مدیر جلسه، شلوه آزاد، پژوهشگر کرد از کردستان عراق آغاز شد و در آن به طرح مسئله و شرح وضعیت پرداخت. در مجموع تمام سخنرانان این سمینار با وجود حمایت از حق کردها برای تعیین حق سرنوشت خود، به نوعی منتقد همه‌پرسی در ۲۵ سپتامبر بودند.
در جلسه چه گذشت؟
عباس ولی این جلسه را با اشاره به بحران «نظام دولتی» در خاورمیانه آغاز کرد. او تشکیل دولت مستقل را به عنوان راه‌حل مسئله کرد در عراق پذیرفت، اما هشدار داد که شرایط امکان این کار تحت حکومت غیردموکراتیک حزب دموکرات کردستان (ک د پ) و فقدان نهادی ضروری وجود ندارد.
پس از ولی، شیلان علی از حزب گوران دو حزب اصلی کردستان عراق، ک د پ و اتحادیه میهنی (پ ی ک) را به نقد کشید و گفت که این دو حزب، به‌خصوص حزب حاکم به دنبال تثبیت قدرت اقتصادی و سیاسی و نظامی خود هستند. او نیز که سال‌ها در بخش زنان اتحادیه میهنی و سپس گوران فعال بوده، مدافع اصل استقلال اما منتقد اجرای آن به عنوان ابزاری سیاسی از سوی دولت مسعود بارزانی بود.
دلبر کوبانی از شمال سوریه آمده بود. چریک‌زنی از «یگان‌های مدافع زنان» (ی پ ژ) که در جنگ با گروه «دولت اسلامی» (داعش) مجروح می‌شود و برای درمان به برلین می‌آید. او بر خودآیینی دموکراتیک و سازماندهی جامعه از پایین به بالا تأکید می‌کرد و می‌گفت که نه دولت‌ـ‌ملت‌های جدید بلکه یک کنفدرالیسم دموکراتیک راه‌حل سرتاسر خاورمیانه است.
کمال چومانی، پژوهشگر موسسه تحریر در امور خاورمیانه و روزنامه‌نگاری از کردستان عراق سخنران بعدی بود که بار دیگر مرکز نقد را متوجه حزب حاکم بر کردستان کرد. به باور چومانی، عراق پس از ۲۰۰۳ فرصتی برای کردستان عراق بوده؛ فرصتی برای هم‌زیستی و خودآیینی در کنار یکدیگر.
یاسر گلی، روزنامه‌نگاری از کردستان ایران سخنانش را با تجربه زیسته‌اش در آن منطقه آغاز کرد. او پس از شرح مبارزات کردهای ایران و سرکوب‌های دولت مرکزی، نهایتاً نقد اصلی را متوجه ناسیونالیسم دانست که به نظر او دیگر هیچ پتانسیل رهایی‌بخشی، حتی برای کردستان عراق و پروژه استقلالش در بر ندارد.
اما جلسه خالی از تنش و مخالفت نبود. پس از آنکه مشخص شد تمام سخنران‌های این رویداد به نوعی منتقد نحوه اجرای همه‌پرسی استقلال کردستان عراق در ۲۵ سپتامبر هستند، عده‌ای به عدم وجود صدای موافق این همه‌پرسی انتقاد کردند. پژوهشگری از کردستان ترکیه اعتراض کرد که نمی‌توان نقد یکجانبه بر ایده دولت را پیش برد و گفت که او نه از دولت‌ـ‌ملت، بلکه دولت حاکم بر سرنوشت یک منطقه سخن می‌گوید. به گفته او، کمون‌های خودآیین بدون وجود دولت‌های دموکراتیک راه‌حل نیستند، زیرا مثلاً ترکیه کمون های خودآیین کردها را با خشونت تخریب کرد و عده‌ای را زنده‌زنده سوزاند، و مجامع بین‌المللی نیز هیچ واکنشی نشان ندادند، زیرا کردهای ترکیه از یک دولت برخوردار نبودند.
او همه‌پرسی استقلال را فرصتی بسیار بزرگ برای کردها پس از ۱۰۰ سال مبارزه توصیف کرد و گفت یک قرن پیش فرصت استقلال و تشکیل دولت همزمان و پس از جنگ جهانی اول از دست رفت؛ این‌بار نباید از دست برود.
سمینار با سخنان دلبر کوبانی تمام شد؛ درست پس از آنکه اعتراض برخی از حامیان همه‌پرسی به انتقادهای سخنرانان فضای جلسه را اندکی به تنش کشید. این تنش اما از ابتدا بود. تنشی واقعی که از همان زمان اعلام همه‌پرسی در میان کردها وجود داشت.
دلبر کوبانی گفت: «کردستان به چهار تکه تقسیم شده. اما حالا بر سر این موضوع انگار به ۱۰ تکه تقسیم شده باشد. اما ما نباید این طور برخورد کنیم. ما باید به دنبال راه‌حلی برای همه مردم کردستان در تمام نقاط آن باشیم. ما باید کنار یکدیگر بیاییم، و بدانیم که نمی‌توانیم رویکرد ناسیونالیستی کرد را در کردستان حفظ کنیم، ما با عرب‌ها، ترکمن‌ها، آشوری‌ها و دیگر اقلیت‌ها زندگی می‌کنیم. ما باید این موضوع را به رسمیت بشناسیم و به دنبال آفریدن بدیلی باشیم. نه فقط بدیلی برای کردستان، بلکه بدیلی برای تمام خاورمیانه.»
هر یک از سخنران‌ها چه گفتند؟
-
عباس ولی: تشکیل دولت راه‌حلِ کردها است، اما شرایط امکان استقلال مهیا نیست
-
شیلان علی: احزاب اصلی کردستان عراق به فکر مردم نیستند
-
دلبر کوبانی: باید به فکر بدیلی برای تمام خاورمیانه بود، نه فقط کردستان
-
کمال چومانی: آغاز صلح‌آمیز همه‌پرسی می‌تواند پایانی غیرصلح‌آمیز داشته باشد
-
یاسر گلی: ناسیونالیسم دیگر ظرفیت رهایی‌بخشی ندارد