نماینده آمریکا در سازمان ملل خواهان بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از «تمام زوایای ممکن» برای تأیید وفاداری ایران به محدودیت‌های توافق هستهای شد. یک نماینده عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی این خواسته را انجام‌نشدنی دانست. مقام‌های ایران پیش از این بارها احتمال اعطای مجوز برای بازدید از مراکز نظامی را مردود دانسته‌اند.
نیکی هیلی جمعه، ۲۵ اوت در کنفرانسی مطبوعاتی پس از بازگشت از وین و ملاقات با مقام‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: «من اعتماد زیادی به آژانس دارم، اما آنها با کشوری سروکار دارند که تاریخچه آشکاری در دروغ‌گفتن و دنبال‌کردن برنامه‌های هستهای مخفیانه‌اش دارد. ما آژانس را تشویق می‌کنیم که از تمام قدرت قانونی تحت اختیار خود استفاده کند و تمام زوایای ممکن بررسی پیروی ایران از توافق هستهای را راستی‌آزمایی کند.»
او خواستار دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به مراکز نظامی ایران شده است.
دولت آمریکا، اتحادیه اروپا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا کنون وفاداری ایران به توافق هستهای را تأیید کرده‌اند. ولی واشنگتن تأکید دارد که تهران «روح برجام» را نقض کرده‌است.
-
بیشتر بخوانید: ترامپ: ایران به روح برجام پایبند نیست
مقام‌های ایران اما بارها پیش از این نسبت به درخواست بازدید از مراکز نظامی هشدار داده‌اند. محمدابراهیم رضایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در واکنش به سخنان نیکی هالی گفت که «نه‌تنها ایران اجازه بازرسی از تأسیسات هستهای خود را به آمریکاییها نمی‌دهد، بلکه آمریکاییها نیز مجوزهای قانونی لازم برای این امر را ندارند.»
فرستاده آمریکا به سازمان ملل می‌گوید در برجام تفکیکی بین مراکز نظامی و غیرنظامی صورت نگرفته و بازرسان باید از حق دسترسی به این اماکن برخوردار باشند.
علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز پیش از این گفته بود «بازرسان بر اساس پروتکل الحاقی می‌توانند از مناطق اطراف مراکز غیرهسته‌ای نمونه‌برداری کنند.»
بر اساس پروتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح هستهای که ایران در تفاهم اتمی لوزان اجرای داوطلبانه آن را پذیرفت، بازرسان آژانس انرژی اتمی هر زمان که لازم بدانند، می‌توانند از تاسیسات هستهای ایران به صورت سرزده بازرسی کنند.
پیش به سوی نقض برجام؟
ایران و شش قدرت گروه ۱+۵ پس از سال‌ها مذاکره «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) را برای محدودکردن برنامه هستهای ایران در ازای رفع تحریم‌ها از این کشور امضا کردند. ولی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده مخالف برجام است و بنابر گزارش‌ها، به دنبال راهی برای خروج از آن.
سناتور باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنا و حامی اصلی قانون تحریم‌های ایران گفته بود که آمریکا به جای لغو یکجانبه برجام باید اجرای سخت‌گیرانه آن را پی بگیرد. کورکر نیز از منتقدان برجام است.
-
بیشتر بخوانید: ترامپ خواهان متهم‌کردن ایران به نقض برجام است
او پیشنهاد داد که بازدید از مناطق نظامی ایران یکی از سختگیری‌ها در اجرای برجام باشد.
به گفته کورکر، اگر ایران با پیشنهاد بازدید از مناطق نظامی مخالفت کند، آنگاه مقصر فروپاشی برجام این کشور خواهد بود، و نه آمریکا.
رضایی نیز مدعی شد که «آمریکاییها می‌خواهند شرایطی را در فضای بین‌المللی فراهم کنند که ایران برجام را نقض کند»، اگرچه افزود که به باور او برجام همین حالا نیز نقض شده است و کارایی ندارد.
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه تأکید کرده‌اند که ایران آغازگر نقض برجام نخواهد بود.
ظریف پیش از سفر نیکی هالی به وین برای بازدید با مقام‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نامه‌ای فرستاده‌بود و در آن نسبت به نقض برجام از سوی آمریکا و نیت این کشور از مذاکره فرستاده‌اش با آژانس هشدار داده بود.
نمایندگی دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در بیانیه‌ای که جمعه ۳ شهریور/ ۲۵ اوت انتشار داد، می‌گوید اهداف سفر نیکی هیلی به وین با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت درباره نقش آژانس برای حفظ اطلاعات حساسی که از مراکز هستهای ایران در اختیار دارد در تعارض است.
-
بیشتر بخوانید: نگرانی ایران از عدم «امانت‌داری» آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
آیا ایران با بازدید از مراکز نظامی موافقت خواهد کرد؟
علی خامنه‌ای، رهبر ایران همزمان با مذاکرات هستهای این کشور با گروه ۱+۵ در سال ۲۰۱۵ گفته بود که «اجازه نمی دهیم از هیچیک از مراکز نظامی هیچگونه بازرسی از سوی بیگانگان انجام شود». علی اکبر ولایتی، مشاور او در امور بین‌الملل ماه پیش دوباره بر این موضع تأکید کرد.
-
بیشتر بخوانید: ولایتی: «آمریکا حق بازدید از مراکز نظامی ایران را ندارد»
در زمان مذاکرات هستهای بحث بازرسی از مراکز نظامی برخی از نمایندگان اصول‌گرای منتقد دولت و فرماندهان نظامی ایران را نیز به واکنش واداشت. حسین سلامی، جانشین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فروردین ۱۳۹۴ در هشداری شدیداللحن گفته بود که تهران جواب بازدید از مراکز نظامی ایران را «با سرب داغ» خواهد داد.
اما عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه و از اعضای ارشد تیم مذاکره‌کننده در آن زمان گفته بود که «در چارچوب پروتکل الحاقی… راه‌هایی به مراکزی که آژانس ممکن است مدعی شود که در آن فعالیت‌های غیرقانونی وجود دارد پیش‌بینی شده.»