پانته‌آ بهرامی-  دوشنبه، ساعت هشت و پانزده دقیقه‏ی صبح ششم اوت ۱۹۴۵، انفجار مهیبی بر آسمان شهر هیروشیما خط پایانی بر جنگ جهانی دوم کشید. گرچه بمباران اتمی هیروشیما اولین تجربه‏ی بشر از بمب اتم نبود، اما برای نخستین بار در تاریخ تمدن بر فراز شهری با مناطق مسکونی بمب اتم افکنده شده بود.

تأثیرات انفجار اتمی بر روی انسان‌ها

بر اثر موج انفجار و حرارت، از ۲۴۵ هزار ساکنان شهر هیروشیما، نزدیک به ۱۰۰هزار نفر یا درجا مردند و یا در لحظه‏ی انفجار جراحت‏های مرگ‏بار برداشتند. دست‏کم ۱۰هزار نفر از این زخمی‏ها که هنوز می‏توانستند گام بردارند، راهی بیمارستان اصلی شهر شدند. اما این بیمارستان در وضعیتی نبود که بتواند از عهده هجوم مصدومان این نخستین فاجعه اتمی در جهان برآید. از ۱۵۰ پزشکی که آن زمان در شهر هیروشیما زندگی می‌کردند، ۶۵ نفر درجا مرده و دیگران زخمی شده بودند. 

آنان که درجا نمردند، خیلی زود به بستر بیماری افتادند، دچار تهوع و سردردهای شدید و اسهال شدند. آنگاه در وهله‏ دوم که ۱۰ تا ۱۵ روز پس از انفجار بمب آغاز شد، موی مصدومان شروع به ریزش کرد. سپس اسهال و تبی عارض شد که گاه تا ۴۲درجه هم می‏رسید. عوارض بمباران اتمی بر دستگاه تولید مثل زنان و مردان اثری پایدار برجا گذاشت. مردان عقیم شدند و زنان باردار سقط جنین کردند. تمام زنانی که در سنین بارداری بودند، دریافتند که دوره‏ی قاعدگی ماهانه‏ آن‏ها متوقف شده است.

نمایشگاه عکس هیروشیما

در نمایشگاه هیروشیما که هم‏اکنون در مرکز جهانی عکس نیویورک برقرار است، ۶۲ عکس توسط ارین بارنت، طراح نمایشگاه انتخاب شده‏ است. در کاتالوگ نمایشگاه ۲۵۰ عکس از هیروشیما و در آرشیو این مرکز، حدود ۷۰۰ عکس وجود دارد.

انتخاب این عکس‏ها بر اساس دو معیار انجام گرفته است: یکی تأثیر بمب اتمی بر روی موادی مانند چوب، آهن، فولاد و بتون و دیگری تأثیر بمب بر روی فاصله‏ ساختمان‏ها و اشیاء از نقطه‏ی انفجار. در این معنا که در این عکس‏ها  تأثیر بمب روی فاصله‏ی ۸۰۰ تا ۸۰۰۰ پایی از نقطه‏ انفجار بر روی ساختمان‏ها بررسی شده است.
 

پس از پرتاب بمب اتمی، ترومن رئیس جمهور وقت آمریکا هیأتی ۱۱۵۰ نفره را به ژاپن فرستاد که تأثیر و وسعت خسارات بمب اتمی را بررسی کنند. دو معیاری که بر آن عکس‌های نمایشگاه را برگزیدند، دقیقاً همان معیارهایی است که هیأت اعزامی به هیروشیما تأثیر و وسعت خسارات بمب اتمی را بر مبنای آن بررسی کرد.

عدم حضور انسان

از ارین بانرت، طراح نمایشگاه در مورد عدم توجه انتخاب عکس‏ها به انسان‏ها پرسیدم:  

ارین بارت – این عکس‏ها فقط در مورد ساختمان‏هاست. نمایشگاه‌های دیگری در آمریکا وجود دارند که عکس‏هایشان بر روی ویرانی و خسارت انسانی و شهروندان متمرکز است. گاهی در عکس‏ها سربازی و یا افسری در پشت صحنه دیده می‏شود، ولی کار آن‏ها متمرکز بر ساختمان‏هاست و این علت تمرکز عکس‏ها روی بناها و اشیاء است و نه انسان‏ها.

در دوران جنگ، آلمان درصدد ساختن بمب اتم بود، ولی هنوز موفق به تحقق آن نشده بود. ژاپنی‏ها نیز چنین خواستی داشتند. با وجود دانش بالای آن‏ها، صنایع ژاپن امکان دست‏یابی به بمب اتم را میسر نمی‏کرد. علاوه بر آن، بسیاری از صنایع ژاپن بر اثر بمباران متفقین فلج شده بود.

۲۴ ژوئن ۱۹۴۵ میلادی، هری ترومن، رییس جمهور وقت آمریکا دستور داد تا در اولین فرصت، پس از سوم اوت که وضعیت هوا اجازه دهد، بمباران اتمی انجام شود. روز ۲۶ ژوئیه به ژاپن هشدار داده شد که اگر تسلیم نشود، ویرانی عظیمی در انتظار آن‏هاست. اما سخنی از بمب اتمی به میان نیامد. برخی از بزرگان ژاپن درخواست صلح کردند، ولی روز ۲۸ ژوییه، نخست وزیر ژاپن تهدید آمریکا را غیرقابل قبول اعلام کرد.
 

حمله‏ اتمی به هیروشیما کاملاً برای ژاپن نامنتظره بود. ژاپنی‏ها از این‏که آمریکایی‏ها به بمب اتمی دست یافته‏اند، بی‏خبر بودند. از سوی دیگر، وقتی رادارهای ژاپنی ورود تنها سه هواپیما را به منطقه نشان دادند، پنداشته می‏شد که این پروازها از نوع شناسایی هستند. زیرا بمباران مناطق با تعداد انبوهی بمب‏افکن مرسوم بود.
 

در منطقه‏ی زیرمرکز انفجار دما تا چندهزار درجه‏ی سانتی‏گراد افزایش یافت. پس از انفجار، سایه‏ یک انسان روی پله‏های ساختمان بانکی در فاصله‏ی ۲۰۰متری مرکز انفجار باقی مانده بود و به این ترتیب، فردی روی پله‏ها افتاده و خاکستر شده بود و پله‏های زیر بدن او سالم مانده بودند.
 

انفجار بمب در شعاع ۴/۴ مایلی همه چیز را سوزاند و نابود کرد و ۶۰ هزار ساختمان از ۹۰هزار ساختمان، یا بخشی از آن‌ها و یا کلاً خسارت دیدند.
 

در اثر انفجار بمب اتمی بر هیروشیما، تا پایان سال ۱۹۴۵، حدود ۱۴۵هزار نفر از بین رفتند. پنج روز زمان لازم بود تا یک واحد از ارتش ژاپن، اجساد را از خیابان‏ها جمع‏آوری کند.
 

میزان این همه خسارت، از درون عکس‏های گرفته شده از هیروشیما پیدا نبود. با این حال، عکس‏های هیروشیما، از سوی دولت آمریکا تا مدت‏ها محرمانه اعلام شده بود و در دسترس عموم قرار نداشت.

آزادسازی عکس‌های هیروشیما از طبقه‌بندی محرمانه

ارین بارنت، طراح نمایشگاه هیروشیما درباره‌ چگونگی خارج شدن عکس‌ها از طبقه‌بندی محرمانه می‌گوید: 

ارین بارنت- عکس‏ها از سال ۱۹۵۱ از طبقه‌بندی محرمانه خارج شده‌اند. آرشیو ملی آمریکا اکنون ۱۱۰۰ عکس دارد که شامل کلیه‏ی عکس‏های این دوران است. پس از این‏که آمریکا دومین بمب را بر روی ناکازاکی انداخت، دولت آمریکا عکس‏ها را محرمانه اعلام کرد. زیرا دولت آمریکا نمی‏خواست در داخل کشور و در ورای مرزها، میزان ویرانی‏ها و وسعت آن آشکار

شود. با پایان جنگ، نمی‏خواستند جشن پایان جنگ با ویرانی و نابودی انسانی‏ای که برجا گذاشته، آشکار شود و فکر می‌‏کنم می‏خواستند مردم به این دو موضوع تا جایی که امکان دارد، جدا از هم نگاه کنند.

در هیأت ۱۱۵۰ نفری آمریکا، متشکل از ارتش و غیرنظامیان که ترومن پس از بمباران، برای بررسی میزان خسارت و نابودی به منطقه فرستاد، عکاسانی نیز وجود داشتند.
یکی از این عکس‏ها مربوط به دیواری از یک مدرسه است. مدرسه‏ای که بقیه‏ دیوارهایش از بین رفته و هم شاگردان و هم معلمان درجا نابوده شده‏اند. از کل این مدرسه‏ زیبا، تنها یک دیوار که نشانه‏ حیات آن بود، باقی‏مانده است.
 

ارین بارنت در مورد عکاسان می‏گوید:
 

ارین بارنت – ما اسامی این عکاس‏ها را داریم و آن‏ها بخشی از هیأت فرستاده شده توسط ترومن به هیروشیما بودند. آن‏ها هفت نفر بودند و ۱۱۰۰ عکس گرفتند. مسئولیت آن‏ها را افسری به نام رابرت کروزه‏بی که افسر اجرایی پروژه بود، بر عهده داشت. او تا سال ۱۹۶۷ زنده بود.
 

او با این‏که در آن دوران در منطقه بود، مشکل سلامتی نداشت و در اثر آتش‌سوزی در خانه‌اش درگذشت.

میزان حرارتی که از انفجار بمب حاصل شده بود، از حرارت داخل خورشید بیشتر بود. با این‏که تمرکز نمایشگاه بر روی ساختمان‏هاست، ولی تصاویر تکان‏دهنده‏ای وجود دارد که از عمق این فاجعه‏ی انسانی نشان دارد.

رد خطوط پیکر انسانی

ارین بارنت، طراح نمایشگاه، در مورد یکی از این عکس‏ها می‏گوید:
 

ارین بانرت- در تصویر روی پل، شما شاهد اثر یک سایه با دو اثر پا هستید، درواقع نقش خطوط اندام انسانی. بر اثر حرارت، همه چیز سوخته، خاکستر و در آنی نابود شده است و فقط اثر پا و نقش خطوط پیکر این فرد، بر روی زمین به‏جا مانده است. این تصویر از عکس‏های نادری است که نمایانگر پیکر انسانی است.
 

عکس‏های دیگری هم هستند که از خطوط کت پسربچه‏ای نشان دارند که وقتی شعله‏های آتش حمله‏ور شدند، پیکرش سوخته است. این عکس یکی دیگر از نشانه‏های پیکر انسان در نمایشگاه است.
 

ارین بارنت از عکس دیگری سخن می‏گوید که نشان‌دهنده‌ی عمق انفجار و ابعاد خسارت در محیط اطراف، ساختمان‏‌ها و بناهاست:
 

ارین بارنت – این یک پله‏ی فولادی در یک کتابخانه در هیروشیما است. به‏نظر پله‏ای مدرن نمی‏آید، ولی بیشتر پله‏ای است که پیچ خورده است. این پله‏ها از فولاد بوده‏اند و علاوه بر حرارت انفجار، سوختن کتاب‏ها موجب حرارت بیشتری شده است. تا آن‏جا که موجب درهم فشردن و پیچیدن وسط پله‏های فولادی شده است.
 

اگر دقت کنیم، می‌توانیم داستانی را که عکس‌ها روایت می‌کنند، کشف کنیم. بسیار مناطق زیبایی بوده‏اند که از آن‌ها فقط ویرانی و نابودی باقی مانده است.

در شرایطی که تنها ۶۶ سال از این فاجعه‏ی تلخ انسانی می‏گذرد، هنوز برخی از کشورها بر داشتن بمب اتمی اصرار می‏ورزند. بدون آن‏که بر عواقب چنین ویرانی‏ای آگاه باشند.
 

از طراح نمایشگاه پرسیدم که تأثیر چنین نمایشگاهی بر خود او چه بوده است؟ ارین بانرت در پاسخ گفت:
ارین بارت – نگاه کردن به این عکس‏ها واقعاً مشکل است. با این‏که اثری از انسان‏ها در آن نیست، تصور این‏که وقتی نابودی و ویرانگری بر ساختمان‏ها و بناها این‏قدر وسیع است، بر سر انسان‏ها چه آمده است، سخت است. این واقعاً آدم را اذیت می‏کند.
 

من نسبت به این موضوع بی‏توجه نبودم، ولی پس از این نمایشگاه، میزان خسارت، ویرانی و عمق فاجعه برایم بیشتر آشکار شد. متأسفانه هر دو بار استفاده از بمب اتمی، توسط دولت کشور من، یعنی آمریکا انجام شد.
 

مهم این است که مردم واقعاً به عمق فاجعه و ویرانی پی ببرند. این بمب بسیار کوچک‏تر از بمب‏هایی اتمی‏ای بوده که اکنون قدرت‌های اتمی در جهان در اختیار دارند. با دیدن این عکس‏ها، واقعاً برای من ویرانی و نابودی‏ای که بمب‏های اتمی قوی‏تر امروزی می‏توانند به‏بار بیاورند، غیرقابل تصور است.
 

ایمیل گزارشگر:

 [email protected]