مجتبا یوسفی‌پور – جرقه‌ی جنجالی‌تزین خبر سینمایی در دو هفته‌ی گذشته در برنامه‌ی سینمایی «هفت» زده شد: «محمدرضا گلزار» ستاره‌ی معروف سینمای ایران با یکی از تهیه‌کنندگان قرارداد یک میلیارد تومانی امضاء کرد.
البته این نخستین بار نبود که رقم قرارداد «گلزار» جنجال به پا می‌کرد. او پیشتر برای سه روز بازی در فیلم «دموکراسی در روز روشن» دستمزد ۹۰ میلیون تومانی دریافت کرده و بدین ترتیب رکورددار بالاترین رقم دستمزد در سینمای ایران شده بود. این‌بار «برادران آقاگلیان» تصمیم گرفته‌اند برای بازی گلزار در دو فیلم سینمایی و چند قسمت از سریال «قهوه‌ی تلخ» به او یک دستمزد افسانه‌ای بپردازند. با درز خبر و بالا گرفتن جنجال، اهالی سینما شروع به اظهار نظر کردند و عقد قراردادهای سنگین به این شکل را به ضرر سینمای ایران دانستند. در نهایت، معاونت سینمایی وزارت ارشاد نیز وارد ماجرا شد و «علیرضا سجادپور» معاونت نظارت و ارزشیابی از دستوری مبنی بر لغو قرارداد و توبیخ طرفین آن، یعنی تهیه‌کننده و بازیگر خبر داد.
اعتراض سینماگران به دخالت دولت
دخالت دولت در این ماجرا به آن ابعاد تازه‌ای داد و واکنش‌هایی را در پی داشت. بسیاری از سینماگران با آنکه از نفس جلوگیری از شکل گرفتن فضای پرداخت دستمزدهای نجومی به ستارگان استقبال کردند، اما بهتر دانستند که دولت از دخالت در امور صنفی بر حذر باشد و کار را به خود سینماگران بسپرد. «احمد طالبی نژاد» منتقد باسابقه‌ی سینما در این زمینه در گفت‌وگو با «خبرآنلاین» گفت: «لغو قراردادی که در مورد دستمزد یک بازیگر اتفاق افتاده کار بسیار درستی است. هر چند من با دخالت‌های این‌چنینی مدیریت دولتی در امور سینما مخالفم.»
«منیژه حکمت» تهیه‌کننده و کارگردان سینما نیز در مخالفت با دخالت دولت گفت: «دولت اجازه‌ی ورود به امور بخش خصوصی را ندارد. اگر مشکلات این‌چنینی به‌وجود آید، باید صنوف به صورت مستقل تصمیم بگیرند. چنین موضوعی کاملاً در انحصار تصمیم‌گیری‌های صنوف است.»
«سیروس تسلیمی» دیگر تهیه‌کننده‌ی سینما هم در این میان خواستار گردهمایی تهیه‌کنندگان سینمایی به‌عنوان یک صنف شد. او گفت: «اقدام آقای سجادپور وابسته به یک بند قانونی نیست. صنف تهیه‌کنندگان باید دور هم بنشینند و در این زمینه و سقف دستمزدها تصمیم‌گیری کنند. اکنون به این دلیل بخش دولتی وارد کار شده که صنف فراگیر تهیه‌کنندگی وجود ندارد.»
انتقادها از دخالت دولت در مسائل صنفی سرانجام پای وزیر ارشاد را نیز به ماجرا کشاند. خبرگزاری «ایسنا» گزارش داد که «محمد حسینی» وزیر ارشاد در حاشیه‌ی جلسه‌ی هیأت دولت در دفاع از دخالت دولت در پاسخ به یکی از خبرنگاران گفت: «دوستان ما نیز بر همین اساس وارد شده‌اند و می‌خواستند مانع از این بشوند که به هنرمندان لطمه وارد شود و در واقع در دفاع از صیانت، حرمت و جایگاه هنرمندان این‌کار را انجام دادند.»
از دستمزد گلزار تا بودجه‌ی «پایان‌نامه»
در این میان «محمد رضا گلزار» نیز که سکوت پیشه کرده بود، بالاخره در گفت‌وگو با «خبرگزاری سینمای ایران» به این مسائل و تنش‌ها واکنش نشان داد و گفت: «آیا وقتی تهیه‌کننده از فروش میلیاردی فیلم‌هایی که من در آن بازی می‌کنم سود می‌برد و با قیمت پانصد میلیون به رسانه‌های تصویری می‌فروشد، نباید به دستمزد بازیگران و سایر عوامل فیلم که در تولید زحمت کشیده‌اند مبلغی اضافه کند؟»
حال با آنکه موضوع این قرارداد میلیاردی به ظاهر منتفی شده است، اما نگرانی‌ها از تکرار چنین قراردادهایی به شکل‌های دیگر ادامه دارد. «فرهاد توحیدی» فیلمنامه‌نویس و رئیس هیأت مدیره‌ی خانه‌ی سینما این نگرانی را این‌گونه بیان می‌کند: «در این میان برخورد چکشی و از بالا با این موضوع نمی‌تواند مشکل اصلی را برطرف کند. اگر چاره‌ای برای این مسئله اندیشیده نشود و قرار باشد همه چیز با بخش‌نامه حل شود، آنگاه شاهد قراردادهای پنهان خواهیم بود.»
اما آخرین فیلمسازی که در این مورد به اظهارنظر پرداخت «بهمن فرمان آرا» کارگردان و تهیه کننده‌ی قدیمی سینماست. او در یادداشت تندی که در روزنامه‌ی «روزگار» منتشر کرد دلیل تمام این جنجال‌ها را حسادت افراد دانست و نوشت: «چندی است که معاونت سینمایی و توابعش وقت خودشان را صرف لغو کردن قرارداد یک میلیاردی “محمد رضا گلزار” کرده‌اند، در حالی که این موضوع اصلاً به این اداره مربوط نیست. چرا وزارت مسکن به خرید و فروش آپارتمان از قرار متری هشت میلیون تومان دخالت نمی‌کند. حسادت گاهی چنان جلو «عقل و منطق» آقایان را می‌گیرد که درک نمی‌کنند اگر کسی حاضر است یک میلیارد بابت دستمزد یک بازیگر بدهد به کسی مربوط نیست.» او در ادامه بر نقطه‌ی حساسی از عملکرد متناقض و حمایت‌های میلیونی معاونت سینمایی از برخی فیلم‌های سفارشی دست گذاشت و افزود: «مگر ما پرسیده‌ایم چرا و از کجا بودجه‌ی فیلم «پایان‌نامه» پرداخت شد؟ مگر شما می‌توانید جلوی مخارج سریال‌ها و فیلم‌های به اصطلاح فاخر را بگیرید؟ آیا فقط زورتان به افرادی می‌رسد که نفس کشیدن‌شان از حسادت، روزی چند بار نفس برخی‌ها را بند می‌آورد؟»
به هر حال، این روزها «محمدرضا گلزار» به دور از این جنجال‌ها به همراه «محمدرضا شریفی‌نیا»، «مهناز افشار»، «حسام نواب صفوی»، «فریبا کوثری» و «نیوشا ضیغمی» با کاروان بیست نفره‌ای از دست‌اندرکاران سینما و تلویزیون برای انجام مراسم حج عمره راهی مکه شده است. حال باید ببینیم بعد از بازگشت آیا «حاج محمد رضا گلزار» پیگیر دستمزد میلیاردی خود می‌شود یا نه؟
در هر حال همچنان بحث‌ها بر سر این موضوع ادامه دارد. در این میان بسیاری این پرسش را مطرح کرده‌اند که در شرایطی که سینمای ایران در آستانه‌ی ورشکستگی قرار دارد و جز تعداد معدودی از فیلم‌ها، باقی حتی از پس برگرداندن هزینه‌ی تولیدشان در نمایش عمومی و فروش بر نمی‌آیند، چگونه تهیه‌کنندگان حاضرند چنین دستمزدهای گزافی بپردازند؟
کیمیا خاتون و مهرجویی
چندسالی است که سینمای ایران به ساختن فیلم‌های پرخرج و با عوامل شناخته‌شده در سینمای جهان روی آورده است. این «بیگ پروداکشن‌ها» که به آنها «فیلم‌های فاخر» می‌گویند، بیشتر فیلم‌هایی هستند که تنها با بودجه‌های خاص دولتی و توسط فیلمسازان وابسته به دولت ساخته می‌شوند. آخرین و بزرگترین تولید از این دست فیلم‌های سینمایی «ملک سلیمان» بود که با پرداخت هزینه‌های گزاف به متخصصان غیرایرانی در خارج از کشور، برای نخستین بار جلوه‌های ویژه‌ی کامپیوتری را وارد سینمای ایران کرد. بعد از «ملک سلیمان» خبر همکاری «مجید مجیدی» با فیلمبردار نام‌آور سینمای ایتالیا و جهان، «ویتوریو استراتو» در پروژه‌ی عظیم «پیامبر اکرم» نگاه‌ها را به خود جلب کرد. این پروژه فیلمی بود که از آن به‌عنوان پرهزینه‌ترین تولید سینمایی جهان اسلام نام برده شد.
اما این هفته وب سایت «کافه سینما» خبر از تولید فیلمی پرهزینه با عوامل بین‌المللی به کارگردانی فیلمسازی ویژه داد. «کافه سینما» از آغاز تولید پروژه‌ی «کیمیای رومی» بر اساس رمان «کیمیا خاتون» نوشته‌ی «سعیده قدس» و به کارگردانی کارگردان معتبر سینمای ایران «داریوش مهرجویی» خبر داد.
بر اساس این خبر، مهرجویی این فیلم را در خارج از ایران (یکی از کشورهای هند و یا ترکیه) و به زبان انگلیسی توسط فیلمبردار شناخته‌ی شده‌ی ایرانی‌الاصل «داریوش خنجی» فیلمبرداری خواهد کرد و «گلشیفته فراهانی» یکی از بازیگران اصلی آن خواهد بود. همچنین گویا مهرجویی در تلاش است بازیگری شناخته‌شده را برای بازی در نقش «شمس تبریزی» بیابد. «کافه سینما» همچنین از رایزنی‌های «مهرجویی» با «جرمی آیرونز» بازیگر سرشناس سینمای هالیوود برای این نقش خبر می‌دهد. اگر این خبر واقعیت داشته باشد، آنگاه تفاوت بسیاری هست میان این پروژه با دیگر پروژه‌های مشابه. مهرجویی با دیگر فیلمسازانی که با حمایت‌های دولتی سکان هدایت پروژه‌های عظیم را بر عهده می گیرند، تفاوت دارد. علاوه بر این در پروژه‌ی «کیمیای رومی» ظاهراً از تهیه‌کننده و سرمایه‌گذاری دولتی خبری نیست. همچنین حضور «گلشیفته فراهانی» در این فیلم، می‌تواند به معنای بازگشت او به سینمای ایران باشد و سرانجام مهم‌ترین نکته این است که «کیمیای رومی» نخستین پروژه‌ای است که به موضوعی غیردینی می‌پردازد و در ابعاد فیلم‌های به‌اصطلاح «فاخر» تولید می‌شود. اتفاقاً به این دلایل دشوار می‌توان باور کرد که پروژه‌ی «کیمیای رومی» تحقق پیدا کند و تماشاگر ایرانی بتواند آن را روی پرده‌ی سینماهای کشورش ببیند. البته تاکنون منبع دیگری این خبر را تأیید نکرده است و در وب سایت معتبر «آی ام دی بی» که معمولاً آخرین اخبار و پروژه‌های در دست تولید فیلمسازان را گزارش می‌کند، نیز خبری درباره‌ی «کیمیای رومی» درج نشده است.
مختارنامه و سیل انتقادها
داوود میرباقری را تماشاگران با مجموعه‌های تلویزیونی موفقی چون «رعنا» و «امام علی» به یاد می‌آورند. این روزها سریال تاریخی «مختارنامه» به کارگردانی او از تلویزیون پخش می‌شود. این سریال که قیام «مختار ثقفی» در خونخواهی کشته‌شدگان «واقعه‌ی کربلا» را دستمایه خود قرار داده است، در ماه‌های گذشته مورد انتقادهای بسیاری قرار گرفته است.
عمده‌ترین ایرادی که منتقدان از این سریال گرفته‌اند، تحریف تاریخ در جهت قهرمان‌سازی از شخصیت «مختار» است. مهم‌ترین مثالی که از این تحریف تاریخی آورده می‌شود، چگونگی به تصویرکشیدن صحنه‌ی مرگ خواهرزاده‌ی نوجوان «مختار» یعنی فرزند «عمرسعد» است. در سریال، «خواهر مختار» دچار جنون آنی شده و با برکشیدن شمشیر از نیام یکی از یاران «مختار»، در برابر چشمان همه و قبل از آنکه «مختار» و یا کس دیگری بتواند واکنشی نشان دهد، فرزند خود را به قتل می‌رساند. چنین اتفاقی در هیچ یک از منابع تاریخی گزارش نشده است، بلکه برعکس عمده‌ی منابع تاریخی که سازندگان سریال ادعا دارند بر اساس آنها سریال را ساخته‌اند، بر این نکته تأکید دارند که مختار خود فرزند نوجوان «عمرسعد» را به قتل می‌رساند. این تحریف تاریخی حتی صدای بسیاری از کارشناسان اسلامی را نیز درآورده است، چنانکه «حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه» عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با «خبرگزاری مهر» گفت: «شاید عوامل ساخت این سریال خواسته‌اند مختار را تطهیر کنند، چون قصاص قبل از جنایت توجیه ندارد. هرچند بر اساس روایات تاریخی پسر عمرسعد مختار را تهدید می‌کند (…) روایات تاریخی ما ناظر بر کشته شدن عمرسعد توسط مختار است.»
البته ظاهراً سازندگان سریال در جهت تلطیف چهره‌ی خشن و خونریز مختار چنین تغییری در سریال داده‌اند. با این‌همه باز هم کسانی چون «محمود دولت‌آبادی»، نویسنده‌ی نامدار، از خشونت جاری در این سریال انتقاد کرده‌اند. دولت‌آبادی در گفتگویی با «سال‌نامه‌ی شرق» گفت: «گاهی سریال “مختار نامه” را می‌‌بینم كه به‌نظرم بسیار خشن است و با روحیه مسالمت‌آمیز جامعه‌ی امروز ما مغایرت دارد.»
اما آخرین نظر انتقادی را هفته‌ی گذشته «ناصرتقوایی» کارگردان سرشناس و آفریننده‌ی مجموعه‌ی تلویزیونی به‌یادماندنی «دایی جان ناپلئون» در نشستی در اصفهان ابراز کرد. او با اشاره به طنز بودن «تعزیه‌ی مختار» و وجود نسخه‌های نمایشی متعدد از این واقعه گفت: «باید پرسید مختارنامه چقدر از این نمایش‌ها كمك گرفته است. پاسخ یك كلام است، هیچ. متأسفانه این مجموعه ناسازی و ناهمخوانی بسیاری دارد (…) شاید اگر این مجموعه از روی نقاشی‌های كشیده شده از روی تعزیه‌ها ساخته می‌شد، نتیجه بهتر بود.»
مجموعه‌ی تلویزیونی «مختارنامه» از پروژه‌های پرخرج تلویزیون است که حدود ده سال تولید آن طول کشیده است.
همچنین زمزمه‌هایی از تصمیم مسئولان سینمایی مبنی بر عرضه کردن این مجموعه در بازار سینمایی جشنواره‌ی فیلم کن امسال به گوش می‌رسد. بسیاری از دست اندرکاران سینما اعتقاد دارند این مجموعه بخت چندانی برای ورود به بازارهای جهانی ندارد. مجموعه هر چند از نظر تکنیکی حرکتی رو به جلو در مجموعه‌سازی در تلویزیون ایران محسوب می‌شود، اما از نظر محتوا و ساختار، حتی بعید است بتواند توجه کشورهای مسلمان منطقه را که بیشتر سنی‌مذهب هستند، جلب کند.
عکس‌ها:
از بالا به پائین– محمد رضا گلزار، علیرضا سجادپور، بهمن فرمان‌آرا، سعیده قدس، داریوش مهرجویی و گلشیفته فراهانی، داود میرباقری، مختارنامه