از جزیره هرمز و برخی دیگر از جزایر جنوبی ایران مقدار زیادی خاک حاصلخیز یا «خاک شیرین» به کشورهای حاشیه خلیج فارس قاچاق می‌شود. از سال ۱۳۹۰ به این‌سو قاچاق خاک به یک معضل زیست‌محیطی در ایران بدل شده. قاچاقچیان خاک شناسایی نشده‌اند و آمار دقیقی از میزان قاچاق خاک وجود ندارد. تخمین زده می‌شود که تنها در سال ۱۳۹۰ دست‌کم معادل ۲۱۵ هزار تن انواع خاک مرغوب، به خصوص «بنتونیت» به کشورهای عربی قاچاق شده است. سازمان محیط زیست نگرانی‌اش را با سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران و وزارت جهادکشاورزی در میان گذاشته.
معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست به خبرگزاری‌های داخلی ایران گفته است:
«خاک بسیار ارزشمند است و قاچاق آن یک تهدید محسوب می‌شود، از این رو لایحه حفاظت از خاک را هر چه زود‌تر به مجلس ارائه خواهیم کرد.»
لایحه حفاظت از خاک فعلا در سازمان محیط زیست در دست بررسی‌ست.
در سال ۱۳۹۰ هم قانون قرنطینه‌ای گیاهی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. بر اساس این قانون هرگونه جابه‌جایی گیاهان به همراه خاک و هرگونه نقل و انتقال خاک و نمونه‌های گیاهی به سایر کشورها ممنوع است و مادامی که از سوی سازمان حفظ نباتات و وزارت جهاد کشاورزی موافقت‌نامه‌ای امضاء نشود، خاک ایران قابل صدور به سایر کشورها نیست. با این‌حال «خاک شیرین» همچنان قاچاق می‌شود.
بازار پرسود «خاک شیرین»
معلوم نیست کدام نهاد مسئول رسیدگی به قاچاق خاک مرغوب از ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس است. رئیس سازمان محیط زیست می‌گوید سازمان منابع طبیعی و جهاد سازندگی مسئول‌اند، مگر آنکه خاک مناطق حفاظت‌شده قاچاق شود که در این‌صورت سازمان محیط زیست پیگیری می‌کند.
کشورهای حاشیه خلیج فارس مایل‌اند فضاهای سبز ایجاد کنند، اما جنس خاکشان ماسه‌ای و آهکی‌ست. به همین جهت خریدار خاک مرغوب از سایر کشورها، از جمله از ایران‌اند. این بازار، زمینه قاچاق خاک در ایران را فراهم کرده است.
علاوه بر جزیره هرمز، خاک مرغوب استان‌های مازندران، خراسان و آذربایجان نیز قاچاق می‌شود. در پرتو کمبود منابع آب در ایران برای رونق بخشیدن به کشاورزی، قاچاق خاک خاصلخیز رونق بیشتری پیدا کرده.
نخستین بار در سال ۱۳۹۲ در جریان زمین‌لرزه دشتی در بوشهر خبرنگاران ایرانی که برای پوشش این واقعه به بوشهر سفر کرده بودند، تصادفاً با کامبون‌های خاک قاچاق مواجه شدند و قاچاق خاک ابعاد رسانه‌‌ای پیدا کرد.
از آن زمان تاکنون خاک به دو روش قاچاق می‌شود:
- در قالب بسته‌‌های خاک «پیت» که مواد آلی سرشار دارد، سبک است و مرغوب‌ترین نوع خاک در ایران به شمار می‌آید.
- در پوشش صادرات قانونی گل و گیاه، به این شکل که گلدان بزرگی را پر از خاک می‌کنند و با یک‌گل کم‌ارزش به خارج می‌فرستند.
روزنامه ایران در سال ۱۳۹۲ خبر داده بود که محمد جواد آسایش، سفیر ایران در قطر از صادرات خاک بستر رودخانه بهمن‌شیر به قطر استقبال کرده است. اما این موضوع در رسانه‌ها بازتاب گسترده پیدا کرد و جهاد سازندگی خبر را تکذیب کرد. گفته شد که خاکی که از لایروبی رودخانه عجب‌شیر به جای مانده، به قطر صادر می‌شود.
ایران جزو کشورهای مرتفع جهان است و به همین دلیل خاکش فرسایش‌پذیر است. ۳۰۰ تا ۷۰۰ سال تشکیل یک سانتی‌متر خاک حاصلخیز به درازا می‌کشد.
بیشتر بخوانید: