شورای حقوق بشر سازمان ملل نامزدهای تصدی پست گزارش‌گری ویژه حقوق بشر ایران را معرفی کرد. جانشین احمد شهید در نشست ماه سپتامبر این شورا معرفی خواهد شد. از عاصمه جهانگیر، وکیل و فعال حقوق بشر پاکستانی به عنوان جدی‌ترین گزینه یاد می‌شود. 

اسما جهانگیر
عاصمه جهانگیر

سایت رسمی شورای حقوق بشر سازمان ملل نام هشت نفر را به عنوان نامزدهای پنجمین دوره انتخاب گزارش‌گر ویژه در ایران اعلام کرده است.

به این ترتیب ماموریت احمد شهید، گزارش‌گری که از سال ۲۰۱۱ تا‌کنون این سمت را بر عهده داشت به پایان می‌رسد.

نامزد‌هایی نهایی معرفی شده برای گزارش‌گری ویژه حقوق بشر ایران از کشورهای سودان، ترکیه، بلژیک، آمریکا، پاکستان، هند و مجارستان هستند. برای اولین بار نام یک فعال سیاسی و حقوق بشر ایرانی هم در میان نامزدها به چشم می‌خورد: روزبه فراهانی‌پور، مقیم آمریکا.

شادی صدر، حقوقدان و فعال حقوق بشر، در صفحه فیس‌بوک خود از عاصمه جهانگیر به عنوان جدی‌ترین گزینه جانشینی احمد شهید نام برده است.

عاصمه جهانگیر در سال‌های گذشته گزارش‌گر ویژه آزادی عقیده و مذهب و همچنین گزارش‌گر ویژه اعدام‌های فراقضایی بوده و در هر دو سمت بارها از نقض حقوق بشر در ایران انتقاد کرده است.

شادی صدر: یاکین ارتورک، استاد دانشگاه ترکیه‌ای و گزارش‌گر سابق خشونت علیه زنان و محمد عبدالسلام بابیکر، استاد حقوق دانشگاه خارطوم سودان، کاندیداهای بعدی این سمت هستند. معمولا رییس شورای حقوق بشر همان نفر اول را به عنوان گزارش‌گر ویژه انتخاب می‌کند، مگر این‌که دلیل خیلی خاص دیگری وجود داشته باشد. بنابراین به نظر می‌رسد تا یک ماه دیگر، عاصمه جهانگیر به عنوان گزارش‌گر ویژه سازمان ملل برای وضعیت حقوق بشر ایران جایگزین احمد شهید خواهد شد.

این تغییر اما در شرایطی انجام خواهد شد که مقام‌ها و رسانه‌های حکومتی در ایران جابه‌جایی زودتر از موعد احمد شهید، گزارش‌گر ویژه فعلی در امور ایران را متاثر از «بی‌طرف نبودن» او و «ناتوانی در جلب اطمینان و اعتماد جمهوری اسلامی ایران» دانسته‌اند.

این در حالی‌ست که احمد شهید به عنوان کاندیدای گزارش‌گری ویژه آزادی مذهب و عقیده معرفی شده است که درباره انتخاب او به این سمت نیز در نشست ماه سپتامبر تصمیم‌گیری می‌شود.

کاظم غریب‌آبادی، معاون ستاد حقوق بشر قوه قضاییه ایران، بیستم تیر ماه به خبرگزاری میزان گفته بود: «احمد شهید در طول پنج سال فعالیت خود به عنوان گزارش‌گر ویژه نتوانست خود را به عنوان یک شخصیت حرفه‌ای، مستقل و بی‌طرف معرفی کند و همچنین قادر به جلب اطمینان و اعتماد جمهوری اسلامی ایران نشد. از این رو در این مدت دستاورد و توفیق خاصی برای ارائه به شورای حقوق بشر نداشت.»

ایران خود را ملزم به پذیرش مأموریت احمد شهید ندانست

غریب‌آبادی موارد توفیق احمد شهید را هم بر اساس خواست جمهوری اسلامی دانسته و گفته بود: «اگر {احمد شهید} در برخی گزارش‌ها هم از توفیق در ماموریت خود صحبت کرده است، در واقع همان مواردی‌ست که ما همواره از پیشرفت‌های حقوق بشری در ایران در چارچوب موازین دینی اسلامی و مبانی قانونی از آن‌ها یاد می‌کنیم و او فقط تحت برخی شرایط، مجبور به انعکاس گوشه‌ای از آن‌ها شده است.»

این مقام قوه قضاییه ایران اما خود اذعان کرده که احمدشهید در سمت جدید می‌تواند تا شش سال دیگر در راس یکی از مسئولیت‌های حقوق بشری بین‌المللی بماند.

کاظم غریب‌آبادی: جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ یک برنامه و سیاست منسجم و هدفمند در حوزه حقوق بشر، شامل تعامل سازنده و منطقی با سایر مکانیسم‌های حقوق بشری و پاسخگویی به ادعاها و اتهامات وارده، موجب گردید تا ضمن ایجاد تغییرات محتوایی در برخی مواضع و گزارش‌های گزارش‌گر ویژه، هر سال از مشروعیت گزارش‌گر نیز کاسته شود؛ به گونه ای که میزان آرای مثبت به قطع‌نامه ماموریت گزارش‌گر در شورای ۴۷ نفره حقوق بشر از ۲۲ در سال ۲۰۱۱ به ۲۰ در سال ۲۰۱۶ کاهش و میزان آرای منفی نیز از هفت در سال ۲۰۱۱ به ۱۵ در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت.

این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که احمد شهید در تمامی گزارش‌های خود به عنوان گزارش‌گر ویژه از نقض حقوق بشر افراد و گروه‌های مختلف در ایران به شدت انتقاد کرده است.

اعدام‌های گسترده، نقض حقوق بشر اقوام و اقلیت‌ها، زنان و …، تهدید روزنامه‌نگاران و تحدید آزادی بیان، برخورد با فعالان صنفی و مدنی و … مسائل مورد توجه احمد شهید بوده‌اند. جمهوری اسلامی اما همواره این گزارش‌ها را سیاسی خوانده و وضعیت حقوق بشر در ایران را با توجه به معیارهای اسلامی، بدون اشکال معرفی کرده است و در پاسخ به انتقادها و گزارش‌ها، به انتقاد از وضعیت حقوق بشر در غرب پرداخته است.

در برخی موارد هم نوک پیکان حمله‌های جهوری اسلامی به سوی متحدان غرب در منطقه از جمله عربستان سعودی بوده است، با این توجیه که چرا از وضعیت حقوق بشر در این کشورها انتقاد نمی‌شود و برای آن‌ها گزارش‌گر ویژه تعیین نمی‌شود.

از زمان ماموریت احمد شهید برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران، تهران از پذیرش او خودداری کرده است؛ با این فرض که انتخاب گزارش‌گر ویژه حقوق بشر در امور ایران موضوعی سیاسی است و انتقادی به وضعیت حقوق بشر در ایران وارد نیست.

به این ترتیب خواسته احمد شهید در طول پنج سال گذشته برای سفر به ایران رد شد.

گزارش‌گر ویژه حقوق بشر ایران همواره علاقه‌مند بود تا با سفر به ایران از نزدیک در جریان وضعیت حقوق بشر در ایران قرار بگیرد و به جای استفاده از منابع دست دوم، گزارش‌های خود را به شکلی مستقیم تهیه کند.

بحث حقوق بشر در ایران یکی از چالش‌های جدی و اساسی جمهوری اسلامی و غرب است که در مذاکرات ایران و ۱+۵ هم گفت‌و‌گوهایی درباره آن انجام شده است.

این در حالی‌ست که جمهوری اسلامی ورود غرب به موضوع حقوق بشر در ایران را مغایر با روح مذاکرات هسته‌ای دانسته بود و از گفت‌و‌گو در این‌باره خودداری کرده بود: محمدجواد لاریجانی: با اروپایی‌ها درباره حقوق بشر هم مذاکره کرده‌ایم

گرچه محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در سفر به کشورهای اسکاندوینای اعلام کرد که ایران حاضر به مذاکره درباره حقوق بشر است اما رهبر جمهوری اسلامی و طرفدارانش هر گونه مذاکره در این مورد را رد کرده و غرب را متهم به نقض حقوق بشر شهروندان خود و سایر کشورها می‌کنند.

در همین زمینه: دفاع ظریف در پارلمان اروپا از وضعیت حقوق بشر در ایران