اعتراضات ضد دولتی مردم عراق، به گروهی نوید انقلاب می‌دهد و گروهی دیگر را از خطر افزایش ناآرامی‌ها می‌هراساند. برای دومین بار در کم‌تر از یک ماه، طرفداران مقتدی صدر در صحنه مطالبات سیاسی و تظاهرات علیه حیدر العبادی ظاهر شدند. این حضور، گمانه‌زنی در مورد بازگشت مقتدی صدر به کنشگری سیاسی در عراق را تقویت می‌کند. اما این روحانی شیعه که مدتی در انزوا بود ادعا می‌کند که نقش چندانی در این «شورش خودجوش» نداشته است.
ورود هزاران معترض به منطقه‌‌ای که برای وزارت‌خانه‌ها، پارلمان و دولت عراق حریم امنی است، شرایط را برای دولت عبادی سخت‌تر از پیش می‌کند. او اکنون باید در سه جبهه بر اوضاع مسلط شود: مبارزه با داعش، اصلاحات در دولت و مواجهه با معترضانی که زیر سایه مقتدی صدر هر روز خشمگین‌تر از دیروزند.
عبادی و عراق ناآرام
روی کارآمدن عبادی چندان به مذاق مقامات تهران خوش نیامد، اما شرایط سختی که او باید سامان می‌داد فرصت مناسبی برای یارگیری‌های ایران فراهم کرد. عبادی از یک سو با وجود ارتشی ضعیف باید خود را آماده نبرد با گروه‌های اسلام‌گرا به ویژه داعش در غرب، مرکز و جنوب شرقی عراق می‌ساخت. از سویی دیگر باید کابینه‌ای را هدایت می‌کرد که طی یک دهه از فسادهای مالی و سیاسی سرشار شده بود و از همه مهم‌تر خیل مردمی که نه تنها امنیت خود را از دست داده‌اند؛ بلکه زیر فشارهای اقتصادی کمر خم کرده‌اند.
اولین گام عبادی برای انجام اصلاحات در دولت، حذف نوری المالکی، نخست وزیر پیشین عراق و یکی از مهره‌های مورد اعتماد جمهوری اسلامی بود. گرچه عبادی مستندات کافی در دست داشت که نوری المالکی را برای اختلاس نزدیک به ۵۰۰ میلیارد دلار در ۸ سال ( از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴) به دست عدالت بسپارد، اما تنها توانست او را از سمت‌های دولتی دور نگه دارد. برخی از تحلیلگران عراقی بر این باورند که عدم جدیت عبادی در پیشبرد اصلاحات، به وابستگی دولت او به پشتیبانی جمهوری اسلامی در حوزه نظامی و اقتصادی مرتبط است.
عراق برای امن کردن مرزهای خود که به نجات اقتصادی این کشور کمک می‌کند، به کمک‌های ایران در رویارویی با داعش نیاز دارد. حضور نیروهای سپاه قدس در استان الانبار توانست مرز عراق را با اردن پس از ماه‌ها به آرامش و ثبات برساند.
صفیه السهیل، سفیر عراق در اردن، روز شنبه ۲۱ مه اعلام کرد که مرز عراق و اردن طی دو هفته آینده باز خواهد شد. این مرز راه ورود نزدیک به یک میلیارد و ۱۶ میلیون دلار کالا و سلاح از اردن به عراق بود.
از دیگر سو حضور شبه نظامیان شیعی در جنوب و شرق عراق که زیر نظر سپاه قدس ایران تعلیم دیده‌اند، موجب عقب‌نشینی چشمگیر داعش شد. از استان دیاله تا بصره، شاهراه اقتصاد نفتی عراق، ایران توانسته است محدوده امنی برای خود و دولت عبادی بسازد.
بازگشت مقتدی صدر با پشتوانه مستعضعفان
پیش از اولین جرقه‌های اعتراضات نیروهای مقتدی صدر در آوریل سال جاری، گروه‌های مختلف مردم ناراضی چند بار پشت منطقه سبز بغداد تجمع کرده بودند. اکثر جمعیت معترضان را کارگران و اقلیت شیعی تشکیل می‌دادند. آنها در نا آرامی‌های ۱۳ سال گذشته عراق بیش‌ترین فشارها را تحمل کرده‌اند و برای هر رهبر مقتدری پتانسیل مناسبی برای نقش‌آفرینی در صحنه اعتراضات دارند.
این جمعیت کثیر به رهبری آیت‌الله سیستانی، مرجع تقلید شیعیان عراق، پیش‌تر دست به اعتراضاتی زد که عبادی را در سال گذشته وادار به انجام اولین اصلاحات کرد؛ اصلاحاتی که مطلوب مقامات جمهوری اسلامی نبود. آنچه این جمعیت ناراضی بدان اعتراض دارد، فقر و عدم وجود امکانات اولیه چون برق و آب آشامیدنی نیست، بلکه آنها مقصر اصلی را هژمونی گسترده جمهوری اسلامی در عراق می‌دانند.
مقتدی صدر پس از چند سال دوری خودخواسته از صحنه سیاسی عراق، این بار با پرچم ناسیونالیسم ضد ایران وارد صحنه شد و توانست تا حد قابل توجهی اعتماد این جمعیت ناراضی را به خود جلب کند. با توجه به این که روابط ایران و صدر در سال‌های گذشته اوج و فرودهای بسیاری را شاهد بوده، بازگشت دوباره او، واکنش‌های تند مقامات ایران را به همراه داشت. علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌المللی رهبری جمهوری اسلامی ایران، اعتراضاتی را که طرفداران مقتدی صدر سازمان دادند «اخلال‌گری در امنیت» و در جهت «برهم زدن معادلات» در عراق دانست و گفت که ایران در مقابل صدر خواهد ایستاد.
مقتدی صدر در روزهای آغازین حضور نیروهای آمریکایی و هم‌پیمانانش در عراق همسو با جمهوری اسلامی ایران، گروه شبه نظامی «جیش‌المهدی» را سازمان داده بود. این بار، اما او با «سرایا السلام» یا همان تیپ نظامی صلح به میدان آمده است و تلاش دارد با سمت و سو دادن به اعتراضات مردمی در جهت شفاف سازی سیاست‌های دولت و ایجاد اصلاحات ریشه‌ای اعتماد مردم را به دست آورد.
اختلاف صدر با ایران تا چه حد جدی است؟
برای بسیاری از تحلیلگران عربی اختلاف امروز صدر با مقامات ایران قابل توجیه نیست. صدر که به «روحانی تنهای شیعه» معروف است به باور مراجع شیعی نجف شایستگی‌های فقهی را ندارد. تنها شاهدان فقاهت مقتدی صدر مقامات ایرانی هستند که ادعا می‌کنند او طی سال‌های زندگی در ایران، درس‌های خارج از فقه را به پایان برده است. او به یک باره در سال ۲۰۱۴ از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرد و روابط پر فراز و فرودش با ایران به تاریکی گرایید.
تحلیلگران عراقی معتقدند که دلیل اصلی کنار کشیدن مقتدی صدر از سیاست، قطع شدن کمک‌های مالی و تسلیحاتی ایران برای حفظ جیش‌المهدی بود. مقتدی صدر طی این سال‌ها نشان داده بیش از آنکه یک روحانی شیعی باشد، یک رهبر معترض عراقی است و حضور گسترده جمهوری اسلامی در عراق را زمانی که خود در حاشیه است تحمل نمی‌کند.
اما تحلیلگران سیاسی این روزها به تیره بودن روابط صدر با ایران با دیده تردید می‌نگرند. جوئل وینگ، تحلیلگر مسائل عراق، روابط صدر با تهران را «شیزوفرنیک» می‌خواند. تنها چند روز پس از اولین حضور دوباره صدر در اعتراضات ماه آوریل، او به دعوت سیدحسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، به این کشور سفر کرد. روزنامه الحیات امارات، پس از این دیدار اعلام کرد که صدر برای دیدار با قاسم سلیمانی به تهران سفر کرده است.
گرچه مقامات ایران چندین بار این خبر را تکذیب کردند اما دفتر مقتدی صدر دو عکس از دیدار او با مقامات ایران منتشر کرد. پس از چندی حکیم زمیلی، یکی از نمایندگان جنبش صدر در عراق اعلام کرد که این عکس‌ها مربوط به سال ۲۰۱۱ است و جنبش صدر هیچ نقشی در اعتراضات ماه آوریل نداشته است.
طرفداران مقتدی صدر در اعتراضات ماه مه برخلاف ماه آوریل دیگر شعارهای ضد جمهوری اسلامی ایران سر ندادند و تمرکز آنها بر مطالبه‌ای بود که مقتدی صدر بارها پیشنهاد داده است: اصلاحات ریشه‌ای در دولت و انتخاب وزرای جدید از فهرست پیشنهادی او.
به هر روی، در چنین روزهایی که کابینه عبادی خود را آماده تغییراتی جدید می‌کند، بازگشت صدر به صحنه سیاسی نمی‌تواند از سر ماجراجویی‌های انقلابی باشد. صدر بهتر از هر کس می‌داند که در صحنه سیاسی عراق، قدرتمندترین حریف او نه عبادی، بلکه جمهوری اسلامی ایران با تمام عوامل آن است.
واقعآ برای مردم مظلوم عراق متاسفم که کشورشان را مشتی مزذور و ملای دست نشانده ایران مانند ( نوری المالکی ) فاسد اقتصادی و همین ( مقتدی صدر ) و دیگر جیره خواران نظام پوسیده اسلامیک ایران ، اشغال کرده و فقط در پی غارت و چپاول ثروت ملت عراق هستند و بس .
بهنام / 22 May 2016