مراکز حوزویِ زیر نظر رهبری و بودجه آن‌ها

دیگر از آن حجره‌های نمور و تاریک مدرسه فیضیه، خان، دارالشفاء و آن حوض بزرگ که طلاب صبح‌های زمستان، یخش را می‌شکستند و با آب سرد وضو می‌گرفتند خبری نیست. تنها یک خاطره نوستالوژیک از آن‌ها مانده است. امروزه مدارس علمیه ایران به پیشرفته‌ترین وسایل رفاهی و آموزشی مجهزند و تجهیزات و امکانات حوزه‌ علمیه قم، هیچ از دانشگاه‌های مدرن کم ندارند. حجره‌های طلاب حوزه هم آن ازدحام و کمبودهای خوابگاه‌های دانشجویی دانشگاه‌های ایران را ندارند و از امکانات رفاهی بیشتری برخوردارند. اشتغال و معیشت پس از تحصیل طلاب نیز مانند دانشجویان در ابهام نیست و آن‌ها با فرصت‌های شغلی بسیاری رو به رو هستند و مشکل آن‌ها بیشتر در «انتخاب» شغل است است نه پیدا کردن‌اش.

در کنار مدارس علمیه، «مؤسسات اقماری حوزه علمیه قم» برای تحصیل طلاب در رشته‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی تأسیس شده‌اند که نظام آموزشی آنها با نظام کهن حوزه علمیه متفاوت است. برخی از این مؤسسات امکان سفرهای علمی خارج از کشور برای طلاب فراهم کرده‌اند و برخی از اساتید نامدار خارجی بهره می‌گیرند. این تغییرات هزینه مالی و غیرمالی بسیاری داشته است؛ هزینه‌ای که بنابر آمار و ارقام، چشمگیر است و سنگینی آن بیشتر بر دوش بودجه عمومی کشور و مردم ایران بوده است.

موضوع کمک مالی دولتی به حوزه علمیه، در سال‌های اخیر، قدری چالشی شده است؛ ولی از پشتیبانی مستقیم آیت الله خامنه‌ای برخوردار است. او می‌گوید: «مسائلی در این مجموعه‌ها[حوزه علمیه] وجود دارد که جز با کمک بیت المال، حل آنها ممکن نیست.» دخالت‌های مالی و غیرمالی آیت الله خامنه‌ای و دفتر او در حوزه علمیه و انتخاب و عزل و نصب‌های مدیران حوزه به دست او، سال‌ها است که مشهود است و برخی معتقدند که استقلال چند صد ساله حوزه علمیه شیعه از حکومت‌ها به صورتی جدی مخدوش شده. این در حالی است که آیت الله خامنه‌ای رابطه حوزه علمیه با خود و نظام اسلامی را «همکاری و حمایت» حوزه از نظام اسلامی می‌خواند و مخلّ استقلال حوزه به شمار نمی‌آورد. او چندی پیش در دیدار با گروهی از طلاب حوزه علمیه قم گفت: «عده‌ای می‌خواهند به نام استقلال، رابطه حوزه‌ها را با نظام قطع کنند اما واضح است که وابستگی غیر از حمایت و همکاری است و می‌توان در عین استقلال، به همکاری متقابل نیز پرداخت.»

این روزها که بحث بودجه‌ سال ۹۵ کشور داغ و در حال تصویب است، در میان بودجه فرهنگی، باز هم نام حوزه علمیه و مراکز وابسته با آن خودنمایی می‌کند. بیشتر بودجه دولتی به حوزه علمیه در قالب ردیف بودجه فرهنگی پرداخت می‌شود. بر اساس بودجه ۹۵، دولت پیشنهاد کرده است که نزدیک ۴۰۲ میلیارد تومان به مرکز خدمات حوزه علمیه پرداخت کند. (رک. این جدول و این مقاله) این تنها ردیفی نیست که به حوزه علمیه اختصاص یافته بلکه مبالغی دیگر ذیل نام‌ها و عناوین دیگر به مراکز دیگر حوزه علمیه تخصیص داده شده. برخی از این مراکز هرچند به صورت ظاهر مستقل معرفی می‌شوند، ولی بخش‌های مختلف این نهاد مذهبی‌اند و همگی زیر نظر آیت الله خامنه‌ای اداره می‌شوند و از زیر نظارت و مدیریت دولتی بیرون‌اند وعزل و نصب‌های آن‌ها با حکم و امضای آیت الله خامنه‌ای صورت می‌گیرد. ردیف بودجه دولتی تنها منبع پشتیبانی مالی مراکز حوزوی نیست بلکه درآمد حاصل از وجوهات شرعی، موقوفات، یاری جامعه مؤمنین (مانند بازاریان متدین) و کمک‌های مالی آیت الله خامنه‌ای را نیز – که منابع، میزان و چگونگی آن هیچگاه اعلام نمی‌شود – باید بر آن افزود. برخی از این مراکز عبارتند از:

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

بودجه: بیش از ۱۰۲ میلیارد تومان.این دفتر که مجموعه‌ای بزرگ از مؤسسات و مراکز تبلیغی، آموزشی و پژوهشی حوزوی و موقوفات است، سال ۵۸ در قم تاسیس شد. پس از کودتای نوژه در سال ۱۳۶۱ و خلع مرجعیت از آیت الله سید کاظم شریعتمداری اموال دارالتبلیغ اسلامی متعلق به او نیز با تنفیذ آیت الله خمینی، مصادره و به دفتر تبلیغات واگذار گشت و از آن پس، هر ساله بر دارایی‌ها و متعلقات این دفتر افزوده شد.

امروزه، این دفتر، مراکز بزرگ و پرهزینه‌ای را زیر نظر دارد که مدیران و کارکنان آن، عمدتا از روحانیان حوزه علمیه‌اند. تشکیلات دفتر از چهار معاونت، پنج اداره کل، شش مؤسسه و مرکز وابسته سامان یافته است. دانشگاه باقرالعلوم (ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مرکز ملی پاسخ‌گویی به سؤال‌های دینی، مؤسسه بوستان کتاب و صندوق قرض‌الحسنه از زیرمجموعه‌های دفترند که هر یک تشکیلات و واحدهای خرد و کلان بسیاری را درذیل خود دارند. به عنوان مثال، بوستان کتاب، دارای چند زیرمجموعه از جمله انتشارات و چاپخانه‌ای بزرگ و پیشرفته است که میلیاردها تومان برای راه‌اندازی و نگهداری آن هزینه شده است. بیش از بیست نشریه در قالب دوهفته‌نامه، ماهنامه، دوماهنامه و فصلنامه و غیره در دفتر تبلیغات منتشر می‌شود که غالبا درآمدزایی ندارند و با بودجه عمومی کشور اداره می‌شوند. بخشی از مدارک دانشگاهی اهالی حوزه علمیه که اعتبار آن به تصویب دولت و مجلس رسیده، در مراکز آموزشی زیرمجموعه دفتر تبلیغات صادر می‌گردد. اخذ مدرک تحصیلی، در این مرکز، مانند دیگر مراکز آموزشی حوزوی، بدون طی مراحلی که داوطلبان غیرروحانی برای اخذ مدرک و ورود به دانشگاه‌های دولتی طی می‌کنند، صورت می‌گیرد. دفتر تبلیغات، برخی اعضای روحانی خود را به عضویت هیئت علمی درآورده که طبق هماهنگی با دولت و مجلس، حقوق و مزایا و اعتبار یکسانی با اعضای هیئت علمی دانشگاه دارند. ریاست و هیئت امنای این دفتر را آیت الله خامنه‌ای به صورت مستقیم منصوب می‌کند. (نک. این لینک) بنابر اساسنامه دفتر، بودجه آن باید از طریق سهم امام، موقوفات، نذورات و تعاون و همیاری مردم تامین شود و در صورت کمبود از دولت کمک بگیرد. موضع‌گیری‌های سیاسی و مذهبی دفتر تبلیغات و مراکز وابسته به آن، مطابق با منویات آیت الله خامنه‌ای است و روحانیانی که در موسم تبلیغ از سوی معاونت تبلیغ دفتر تبلیغات به نقاط مختلف کشور اعزام می‌شوند، غالبا مواضع او را تبلیغ می‌کنند. هم اکنون احمد واعظی (برادر محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت روحانی)رییس دفتر تبلیغات است که پیش از آن، معاون آموزشی صادق لاریجانی در قوه قضائیه ایران بود.

شورای عالی حوزه‌های علمیه

بودجه: بیش از ۳۵۱ میلیارد تومان. بنابر اساسنامه‌ای که در ۱۳۷۴ تصویب شده، این شورا تشکیلاتی است با سرپرستی هفت روحانی که سياست‌گذاری و برنامه‌ريزی کلان در بخشهای مختلف حوزه علميه قم و ساير حوزه‌هايی را که از امکانات و خدمات حوزه علميه قم استفاده می‌کنند، بر عهده دارند. اعضای شورا به پیشنهاد جامعه مدرسین و تصویب رهبری و مراجع تقلید، به آن راه می‌یابند. (نک. این لینک). هم اکنون یکی از اعضای برجسته این شورا، احمد خاتمی امام جمعه موقت تهران و عضو مجلس خبرگان رهبری است.

بالاترین مدیر حوزه علمیه که ظاهرا به رای اعضای این شورا از میان خود آنها انتخاب می‌شود، هم اکنون سید هاشم حسینی بوشهری است. او نیز عضو مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه موقت قم است و در اظهارات خود در مقام مدیر حوزه علمیه، همواره نشان داده است مطیع رهبری نظام اسلامی است. حسینی چند ماه پیش از پروژه نفوذ نام برد؛ اصطلاحی که طراح و مبدع آن، با این مفهوم جدید، آیت الله خامنه است و در اظهاراتی گفت: «دشمنان پس از فتنه و جنگ نرم، پروژه نفوذ را کلید زده‌اند.»

شورای برنامه‌ریزی مدیریت حوزه‌های علمیه خراسان

بودجه: ۸۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان. این شورا پیش از این، با حکم آیت الله واعظ طبسی و زیر نظر مستقیم او اداره می‌شد و تا اواخر سال گذشته، اداره کلیه مدارس علمیه موجود در سه استان خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی را بر عهده داشت.

واعظ طبسی در زمان حیات آیت الله خمینی، به مقام نمایندگی ولی فقیه در استان، تولیت آستان قدس و ریاست حوزه علمیه خراسان منصوب شد. در سال ۱۳۶۲ش. «هیئت بررسی حوزه علمیه خراسان» را برای ساماندهی به امور روحانیان استان خراسان تشکیل داد که بعدها «مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان» (با عضویت برخی مدرسان حوزوی و کادر اداری) نامیده شد و مراد از «شورای برنامه‌ریزی مدیریت حوزه‌های علمیه خراسان» هیئتی مرکب از چند روحانی منصوب او است که مرکز مدیریت حوزه خراسان زیر نظر آن فعالیت می‌کرد. هم اکنون در سه استان یاد شده، نزدیک پنجاه مدرسه علمیه وجود دارد که غالبا بعد از انقلاب اسلامی تاسیس شده‌اند. حوزه علمیه خراسان نیز برای طلاب مدرک تحصیلی مشابه مدارج تحصیلی دانشگاهی صادر می‌کند و جدا از ردیف بودجه دولتی، از درآمدهای آستان قدس رضوی نیز بهره‌مند است. در دوره واعظ طبسی، کلیه مدارس و حوزه‌های علمیه خراسان زیر نظر شورای برنامه‌ریزی و مدیریت او اداره می‌گشت و حوزه علمیه خراسان، به لحاظ تشکیلات اداری و مدیریت و حتی پاره‌ای از نظرات و گرایش‌های سیاسی، مستقل از حوزه علمیه قم بود. استقلال حوزه علمیه مشهد تا حدودی وامدار برخورداری آن از منابع مالی مستقل (برآمده از آستان قدس رضوی) و مهمتر از آن، تمایل و نظر شخصی آیت الله واعظ طبسی ارزیابی می‌شود. در دوره واعظ طبسی، حوزه علمیه مشهد از شورای برنامه‌ریزی و مدیر اجرایی (اکبر فرجام) برخوردار بود که همگی به حکم او (در مقام ریاست و مدیر عالی حوزه علمیه خراسان) منصوب گشته بودند. با مرگ واعظ طبسی، آیت الله خامنه‌ای بی‌درنگ دست به تغییرات مهمی در این حوزه زد و مدیریت حوزه علمیه مشهد را دگرگون ساخت. تعیین تشکیلاتی جدید مانند شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم، برای این حوزه خبر از عزم راسخ او در ختم وضعیت پیشین و ایجاد دگرگونی ساختاری می‌دهد؛ به خصوص آن که نام هیچ یک از مدیران پیشین، در میان منصوب‌شدگان فعلی جدید نیست و در عوض، کسانی مانند سید ابراهیم رئیسی شاگرد او و دادستان کشور و احمد علم الهدی امام جمعه هوادار و تندرو مشهد جایگاهی مهم را در تشکیلات جدید به دست آورده‌اند. (درباره حوزه علمیه خراسان نک: مقاله «حوزه علمیه خراسان در دوره واعظ طبسی و پس از او».)

مرکز خدمات حوزه‌های علمیه

بودجه: بیش از ۴۰۲ میلیارد تومان. مرکز خدمات حوزه‌های علمیه در سال ۱۳۷۰ به دستور آیت الله خامنه‌ای با هدف ارائه خدمات رفاهی به روحانیان و خانواده‌های آن‌ها بنیان گذاشته شد. این مرکز، از تاسیسات، ساختمان‌ها و تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری قابل توجهی بهره می‌برد و در همه استان‌ها (و در برخی استان‌ها، چند) شعبه دارد و زیر نظر آیت الله خامنه‌ای و دفتر او فعالیت می‌کند. هفت نفر عضو هیئت مدیره به پیشنهاد دفتر رهبری و امضای آیت الله خامنه‌ای منصوب می‌شوند.

مرکز خدمات همچون یک وزارتخانه مستقل (که البته دولت هیچ تسلطی بر آن ندارد)، از چند اداره، اداره کل و معاونت تشکیل شده و بودجه دولتی آن از برخی وازرتخانه‌های دولتی بیشتر است و به احتمال، افزون بر بودجه دولتی، از منابعی دیگری نیز تامین مالی می‌شود. برخی از ادارات و بخش‌های وابسته به مرکز خدمات عبارتند از: موسسه مسکن، معاونت سلامت و امور بیمه، معاونت منابع انسانی و مالی، اداره امور مجلس و دولت و اداره کل حراست.

مرکز خدمات حوزه برای ارائه خدمات رفاهی به روحانیان، از فروشگاه‌های زنجیره‌ای، باشگاه‌های ورزشی و حتی شهرک‌های مسکونی و تفریحی برخوردار است. رییس این مرکز سید حسن ربانی است که پیش از آن ریاست دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم را در اختیار داشت. این مرکز، هر ساله، بخش مهمی از کل بودجه فرهنگی کشور را خرج امور رفاهی روحانیان می‌کند. خدمات برخی دفاتر و مراکزی که در سال‌های اخیر به همت مرکز خدمات تأسیس شده‌اند، با انتقاداتی رو به رو گشته‌اند. منتقدان معتقدند که ارائه این گونه خدمات، با اصل ساده‌زیستی در تضاد است. برای مثال، دو سال پیش، این مرکز در اقدامی عجیب، دفتری را با عنوان «دفتر ارائه تسهیلات سفر به طلاب و روحانیان» دایر کرد که هدف آن، در فاز اول فعالیت، تهیه بلیط سفرهای زمینی، هوائی و ریلی برای مسافرت‌های داخل و خارج از کشور و در فازهای بعدی، برگزاری تورهای زیارتی و سیاحتی، رزرو هتل و اماکن اقامتی در داخل و خارج از کشور و همچنین رزرو اردوگاه و برگزاری اردوهای مختلف است.

مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

بودجه: ۲۸ میلیارد تومان. ریاست مؤسسه امام خمینی با آیت الله مصباح یزدی است ولی به گفته روابط عمومی آن، این مؤسسه تحت نظارت عالیه آیت الله خامنه‌ای قرار دارد. شهرت این مؤسسه بیشتر از آن رو است که مواضع سیاسی ریاست آن و و برخی معاونان و نزدیکان او در سال‌های اخیر جنجال‌برانگیز بوده‌ است. آیت الله مصباح، یکی از ضلع‌های «مثلث جیم» بود که در انتخابات اخیر، هدف رأی سلبی مردم قرار گرفت و از راه یافتن به مجلس خبرگان بازماند. همچنین، این مؤسسه از مهمترین مراکزی است که وظیفه اقناع نظری و توجیه فکری مردم ایران در مسیر ولایت‌پذیری آیت الله خامنه‌ای و تئوریزاسیون قرائتی تند از تشیع و انقلاب اسلامی را بر عهده دارد. دوره‌های عقیدتی ـ سیاسی مشهور ولایت و بصیرت، که بسیجیان، طلاب، کارمندان، دانشجویان و برخی صنف‌های دیگر بالاجبار باید در آن شرکت کنند، از ابداعات این مؤسسه است. مؤسسه امام خمینی در تعریف طرح ولایت، آورده است که «بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، دشمنان حیات مادی خویش را در خطر دیدند و درصدد تضعیف و ایجاد انحراف در باورهای نسل جوان برآمدند» و طرح ولایت یکی از راه‌کارهای مقابله با این تهاجم است. مدیریت آموزش‏های آزاد مؤسسه تاکنون دوره‏های طرح ولایت دانشجویی، طرح ولایت دبیران، طرح ولایت ویژه نخبگان، طرح ولایت طلاب، طرح بصیرت، طرح طلیعه ولایت، طرح حکمت، طرح معرفت، طرح سلمان، طرح حجاب و عفاف، دوره‏های مستقل و… را در مناطق مختلف کشور برگزار کرده است. بسیاری از مقامات نظام اسلامی ایران، با شرکت در دوره‌های این مؤسسه مدرک دکتری دریافت‌ کرده‌اند. فرزندان آیت الله مصباح، عضو هیئت علمی این مؤسسه‌‌اند و اعضای هیئت علمی مؤسسه مانند اعضای دیگر مؤسسات اقماری حوزه، از حقوق، مزایا و امکانات دانشگاه‌های معتبر ایران برخوردارند. مؤسسه هم اکنون بیست مجله در رشته‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی منتشر می‌کند که از آن میان، ده مجله دارای درجه علمی ـ پژوهشی است و چهار مجله درجه علمی ـ ترویجی دارند. بسیاری از این مجلات در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد و با کمک دولت او توانستند در مدتی کوتاه به این درجات نایل آیند و هم اکنون، غالبا برای انتشار مقالات اعضای هیئت علمی خود مؤسسه و ارتقای درجه دانشگاهی آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه خواهران

بودجه: بیش از ۲۰۲ میلیارد تومان. از دهه چهل شمسی در قم و برخی شهرها چند مدرسه علمیه به صورت محدود برای تحصیل طلاب زن فعالیت می‌کردند. در ۱۳۶۳ به دستور آیت الله خمینی مرکزی با نام جامعة الزهرا در قم تاسیس شد و سپس شورای عالی حوزه‌های علمیّه در سال ۱۳۷۵ تصمیم گرفت تا سامان‌دهی امور ستادی مدارس علمیّه زنان در سراسر کشور را به نهادی مستقل بسپارد و مرکز «مدیریّت حوزه‌های علمیّه خواهران» را بدین منظور تاسیس کرد و سرانجام به پیشنهاد شورای‌عالی حوزه‌های علمیّه و تصویب آیت الله خامنه‌ای، «شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های عملیه خواهران» به وجود آمد. این شورا مراکز متعددی را زیر نظر دارد که مدارس علمیه زنان کل کشور و نیز جامعة الزهرا (با زیرمجموعه‌هایی همچون دبیرستان و دانشکده هدی) در شمار آن‌ها هستند.

اعضای شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های علمیه خواهران، از سوی شورای عالی حوزه‌های علمیّه به آیت الله خامنه‌ای، معرفی و پس از تأیید او، منصوب می‌شوند. در میان اعضای فعلی شورا، نام مصطفی پورمحمدی وزیر دادگستری دولت روحانی و از مسئولان وزارت اطلاعات و قوه قضاییه پیشین دیده می‌شود. ۶۰ هزار طلبه زن در ۴۷۰ حوزه علمیه کشور مشغول به تحصیل‌اند و تا کنون ۷۰ هزار نفر فارغ التحصیل شده‌اند که در نقاط مختلف کشور مشغول به کارند. فارغ التحصیلان، مدارک معتبر دانشگاهی می‌گیرند. ریاست این شورا هم اکنون بر عهده مرتضی مقتدایی است که سابقه قضاوت در دادگاه‌های انقلاب اسلامی، عضویت و سخنگویی شورای عالی قضایی، ریاست دیوان عالی کشور، ریاست دادسرای دیوان عالی و دادستانی کل کشور، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضویت در شورای عالی حوزه علمیه قم و نمایندگی مجلس خبرگان رهبری در دوره دوم و سوم از استان اصفهان را در کارنامه خود دارد.

جامعة المصطفی العالمیه

بودجه: بیش از ۲۵۶ میلیارد تومان. نهادی حوزوی با مدیریت روحانیان حوزه علمیه قم، برای آموزش و تربیت طلاب غیرایرانی است که در سال ۱۳۸۶ با تلفیق «سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور» و «مرکز جهانی علوم اسلامی» (هر دو از زیرمجموعه‌های حوزه علمیه قم) به دستور آیت الله خامنه‌ای تشکیل شد و در ۶۰ کشور ۱۷۰ واحد تابعه فعال دارد. تا سال ۱۳۹۴ بالغ بر ۵۰ هزار نفر با ۱۲۲ ملیت در این مرکز آموزش دیده و ۲۵ هزار نفر فارغ‌التحصیل شده‌اند. جامعة المصطفی، زیر نظر دفتر رهبری اداره می‌شود. بنابر گفته مدیران جامعة المصطفی العالميه، این مرکز با بيش از ۳۵۰۰ عضو هيئت علمی و استاد تمام وقت و پاره وقت در ۱۵۰ گروه علمی و نیز پيشرفته‌ترين ابزار و فنآوری آموزشی، در پنج مقطع از کاردانی تا دکتری و اجتهاد به دانش آموختگان مدرك رسمی مورد تأييد مراكز و سازمان‌های علمی بين‌المللي جهان اعطا می‌کند. جامعة المصطفي اخبار، رويدادها، گزارش فعاليت‌ها، آخرين دستاوردها و مواضع خود را به وسیله پایگاه خبری المصطفی، نشريه خبری سفيران نور، بيش از ۱۰۰ سايت رسمی به زبان‌های گوناگون و حضور در نمايشگاه‌های بين المللی منتشر می‌کند. این مرکز، ۴۰۰۰ سايت و وبلاگ و ۳۰۰ نشريه فرهنگی در بيش از ۴۰ زبان زنده دنيا راه انداخته است.

مأموریت اصلی این دانشگاه چنان که در اساس‌نامه آن آمده، «ترویج اسلام ناب محمدی» (اسلام به قرائت جمهوری اسلامی) در دیگر کشورها به خصوص کشورهای اسلامی و استقرار فرهنگ اسلام و تجديد حيات تمدن اسلامي و بسط علوم اسلامي در گستره جهاني است. گزارش‌هایی از رابطه نزدیک این تشکیلات با ناراضیان شیعه دیگر کشورها در دست است. شیخ زکزاکی که اخیرا در ماجرای کشتار شیعیان در نیجریه زخمی شد و به شهرت رسید، رابطه و همکاری نزدیک با جامعة المصطفی دارد و آخرین بار در سفر سال گذشته‌اش به ایران در این مرکز حضور یافت و با ریاست آن دیدار و گفت و گو و از کمک‌های جامعة المصطفی به شیعیان نیجریه تشکر کرد. شمار شیعیان در سال‌های اخیر در نیجریه به شدت رو به افزایش است. گفته می‌شود بیش از صد نفر طلبه نیجریه‌ای در شعبه اصلی جامعة المصطفی در قم و ۷۵۰ نفر در شعبه‌های این مرکز در نیجریه مشغول به تحصیل علوم دینی شیعه‌اند. جامعة المصطفی پنج نمایندگی در چهار ایالت این کشور دارد. طلاب بحرینی شیعه نیز غالبا در قم و جامعة المصطفی مشغول به تحصیل‌اند و رسانه‌ها و سایت‌هایاین مرکز، گردهمایی‌های سیاسی آن‌ها علیه دولت بحرین را پوشش خبری می‌دهند. ظاهرا برخی گردهمایی‌های طلاب بحرینی ضد دولت بحرین نیز از سوی این جامعة المصطفی سازماندهی می‌شود. ریاست جامعة المصطفی هم اکنون با علیرضا اعرافی است که مسئولیت‌های مختلف در حوزه علمیه قم از جمله مديریت گروه علوم تربيتی مؤسسه امام خمینی متعلق به آیت الله مصباح یزدی را در کارنامه خود دارد.

---

در همین زمینه

بودجه فرهنگی کشور به چه اشخاص و نهادهایی داده می‌شود؟