تهران – مسکو؛ مردم درباره این رابطه چه می‌گویند؟

در روزهای اخیر روابط دولت‌های ایران و روسیه، یکبار دیگر در مرکز توجه محافل سیاسی و خبری قرار گرفت. دلیل این توجه، سفر پوتین به تهران و دیدار او با رهبر جمهوری اسلامی ایران بود؛ دیداری که از همان ابتدا حاشیه‌ساز شد. از نحوه قرار گرفتن پاها و دست‌های رئیس جمهور روسیه تا حرف‌های مبادله شده، همه دستمایه مردم برای ساختن جوک‌های سیاسی قرار گرفت.

تاکنون تحلیل‌ها و مقاله‌های بسیاری درباره روابط تهران و مسکو در سایت‌ها منتشر شده است اما طبق معمول جایگاه نظرات شهروندان عادی ایران در این زمینه خالی است. در این گزارش سعی شده است نگاه‌‌ها، نظرات و برداشت‌های شهروندان عادی درباره روابط تهران و مسکو بازتاب داده شود.

دو دستی به روسیه چسبیده‌اند

صاحب یک نانوایی که اکنون خود را بازنشسته کرده و صرفا برای گذران وقت در مغازه حاضر می‌شود ضمن مقایسه رهبر جمهوری اسلامی یا یک بچه می‌گوید: «شما هزار تومن بده دست بچه؛ بار اول اگر یک مغازه چیزی را گران‌تر به او بدهد، دفعه دوم نمی‌رود؛ می‌رود از یکجای دیگر می‌خرد. این همه که روسیه کلاه گذاشته سر ایران اگر دور از جان شما یک آدم عقب افتاده صاحب این مملکت بود فهمیده بود باید دندانش را بکشد و بیندازد دور. حالا من نمی‌دانم چه حسابی است این آخوندها دو دستی چسبیده‌اند به روسیه.»

این شهروند در قسمت دیگری از صحبت‌های خود به دیدار پوتین با علی خامنه‌ای اشاره می‌کند: «شما از کسی خوشت نیاید، مجبور باشی، مراعات می‌کنی تا بگذرد. به فرض من از برادر زنم خوشم نمی‌آید. وقتی می‌آید خانه ما، از غذا و پذیرایی کم نمی‌گذاریم که بعدا برود حرف بزند. بهترین غذا و میوه را می‌گذاریم جلویش. این آدم ولی ایرانی‌ها را به حساب نمی‌آورد. به خامنه‌ای قرآن داد. گذاشته بودند داخل یک صندوق قدیمی، انگار طلا و جواهر است. خامنه‌ای ذوق می‌کرد فکر می‌کرد قدیمی است. فردایش گفتند الکی است. دروغ بود. کپی گرفتند به جای اصلی دادند خامنه‌ای. مردم مسخره می‌کنند ولی آدم بهش بر می‌خورد روس‌ها اینجوری رفتار می‌کنند با ایرانی‌ها.»

توقع بی‌جا

یک دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد که سیاست را بعد از هنر، دومین علاقمندی خود بر می‌شمرد درباره روابط ایران و روسیه می‌گوید: «… به نظرم اشتباه است که اینطوری فکر کنیم که بقیه کشورها اخلاق و حقوق ایران را رعایت کنند. طرف حساب ما روسیه باشد، چین‌ یا آمریکا، فرقی ندارد. جدای از کشورهای بزرگ؛ کشورهایی که با هم همسایه هستند یا تجارت می‌کنند، به دنبال سود خودشان هستند. اگر کشوری سرش کلاه می‌رود، یعنی اینکه ضعیف است. مقصر خودش است.»

این دانشجوی هنر معتقد است: «سیاست دکتر مصدق این بود که به جای اینکه به روسیه و بریتانیا امتیاز بدهد، برای مساوی شدن آنها، از امتیاز‌ها کم می‌کرد. به این شیوه می‌گویند موازنه منفی… اگر سفارت آمریکا اشغال نمی‌شد و گروگان‌گیری اتفاق نمی‌افتاد، وضعیت به نفع ما بود. بعضی چیزها را از روسیه می‌گرفتیم و بعضی چیزها را از آمریکا. روسیه چون می‌داند که ایران کسی را ندارد، از وضعیت ما سوءاستفاده می‌کند. در وضعیت کشورهای دیگر، باز رابطه داشتن بهتر است از رابطه نداشتن. اگر ایران با کانادا رابطه داشت، می‌توانستند خاوری را برگردانند. متاسفانه رابطه ایران و کانادا قطع شده و هر کس در ایران اختلاس و دزدی می‌کند به کانادا پناهنده می‌شود… اینها اشتباهات افرادی است که همیشه دنبال دشمن هستند ولی در واقع خودشان دشمن مردم ایران هستند.»

تب اسلحه

در میان نوجوانان، جوانان و میانسالان ایرانی افرادی وجود دارند که به انواع اسلحه و وسایل جنگی، علاقه نشان می‌دهند. مرز دقیق علاقمندی به تکنولوژی خود سلاح‌ها یا علاقمندی به مسلح شدن و تقویت نیروی نظامی ایران در این افراد روشن نیست اما آنها رابطه ایران و روسیه، همچنین رابطه ایران با آمریکا یا دیگر کشورهای صنعتی را از این زاویه نگاه می‌کنند.

یک دانش آموز دبیرستانی می‌گوید: «بابا ایران خیلی بدبخته. هیچی نداره. عرب‌ها از آمریکا می‌خرند، یه جوری بشه ایران از روسیه بخره بعد که با آمریکا مذاکره شد یه کمی هم از آمریکا بخریم. قوی بشیم. خیلی ضایع است اینطوری!»

کارمند یک واحد تولیدی با سنی در حدود ۳۵ الی ۳۸ سال روی صندلی اتوبوس شرکت واحد نشسته است و با دقت مشغول مطالعه مطالب یک گروه تلگرامی است. با اولین تلنگر شروع به صحبت می‌کند و با حرارت از موشک‌های اس-۳۰۰ و هواپیماهای جنگی می‌گوید: «میگن خیلی سیستم خفنیه. چندتا از اینها بخری دیگه هیچ هواپیمایی جرات نمی‌کنه بیاد طرف ایران. دفعه قبلی سر تحریم‌ها ندادند به ایران ولی اینبار فکر کنم بیارند و نصب کنند.»

یک خانم که در زمینه برنامه‌نویسی کامپیوتری مشغول به کار است از ایران با صفت «طفلکی» نام می‌برد: «طفلکی ایران خیلی مظلومه. همه از ما قوی‌ترند! یه همکار دارم دیوونه است. اگر برای زنها ممنوع نبود فکر کنم خلبان هواپیمای جنگی‌ای چیزی می‌شد. با این چترها که طناب بهش وصله، پرواز می‌کنه. تعریف می‌کرد؛ مثل اینکه سیستم یک سری از هواپیماهای روسیه خیلی پیشرفته است. فیلمش را از یوتیوب به ما نشان داد. مثل اینکه قراره به ایران بفروشند…»

یک دانشجوی سال اول دانشگاه غرق در جذابیت‌های تکنولوژیک سلاح‌هایی مانند موشک و هواپیما است و تقریبا در صحبت‌هایش حرفی از ایران در میان نیست. او در حال ستایش سلاح‌های آمریکایی و روسی است. از او می‌پرسم: وقتی اوضاع اقتصادی ایران وخیم است و مشکلاتی از قبلی بیکاری، تورم، رکود اقتصادی، فشارهای مذهبی و نبود آزادی‌های اجتماعی و سیاسی گریبان مردم را گرفته است؛ داشتن سلاح‌های پیشرفته چه کمکی به مردم ایران می‌کند؟ او پاسخ می‌دهد: «ربط داره. تا حالا کشوری دیدید که ارتش قوی داشته باشه ولی وضع اقتصادش ضعیف باشه؟ نمی‌دونم چطوریه ولی وقتی یک کشور چیزهای پیشرفته بخره، بقیه چیزها خود به خود درست میشه.»

نکته قابل توجه در صحبت‌های افرادی که به تسلیحات و تکنولوژی آنها اهمیتی نمی‌دهند آن است که دلیل حمایت مستقیم یا تلویحی آنان از تقویت روابط ایران روسیه به مقابله با داعش، حمایت از ایران در برابر حمله نظامی و تقویت نظامی ایران در برابر کشورهای همسایه، محدود می‌شود و دلایل اقتصادی، علمی، تاریخی، فرهنگی و غیره به عنوان محاسن رابطه با کشور روسیه مطرح نمی‌شود.

داعش، داعش و باز هم داعش

داعش، اسم رمز هم‌نظری و نزدیکی مردم عادی در ایران با نظام جمهوری اسلامی شده است. این همدلی در قالب مصلحت‌اندیشی، در بین منتقدان و مردم ناراضی از حکومت نیز دیده می‌شود. خطر داعش برای ایران و ایرانیان، جدی باشد یا نباشد؛ ایرانیان زیادی در گوشه‌ای از ذهن خود با خطری به نام داعش درگیر هستند. از دل همین احساس خطر، جایگاه روسیه در بین مردم ایران که در سال‌های اخیر همواره توام با خشم و نفرت بوده است، اندکی بهبود یافته است.

خانمی با سنی بیش از چهل سال در حال صحبت پیرامون مضرات قطع رابطه ایران و آمریکا است. در حین صحبت‌هایش موضوع بحث به داعش، سوریه و فرانسه می‌کشد: «خاک بر سرها دیدید چه گندی زدند به پاریس؟» و ادامه می‌دهد: «زیاد با مسیحی‌ها کاری ندارند. سر شیعه ‌ها را می‌برند.» و در قسمت دیگری از گفته‌هایش به خطر داعش برای ایران و نقش روسیه اشاره می‌کند: «خدا پدرشون را بیامرزه. بگذار همون توی سوریه بزنند توی سر و کله هم. تو رو خدا طرف ایران نیان. روسیه خوب می‌کنه بمباران‌شون می‌کنه… بلکه عرضه داشته باشن حداقل این روسیه را برای خودشون نگه دارند. والا این وحشی‌ها بیایند این طرف از دست ایران کاری بر نمیاد تنهایی.»

یک متخصص رادیولوژی می‌گوید که اخبار و مطالب سیاسی را به صورت «جسته و گریخته و نامنظم» پیگیری می‌کند اما او هم از «خطر داعش» می‌گوید: «شاید من اشتباه می‌کنم ولی به کاری که داعش می‌کند، نمی‌شود گفت جنگ. سر می‌برند، آدم آتش می‌زنند، فیلم‌هایش را جایی دیدم. خاطرم نیست کجا، وحشتناک بود.»

او به عدم صداقت جمهوری اسلامی در بیان اخبار صحیح و دقیق به مردم ایران اشاره می‌کند: «حالا چقدر روی حرف اینها و اخبار می‌شود حساب باز کرد معلوم نیست. اینطور که شایعات می‌گوید خیلی به ایران نزدیک هستند.» این متخصص رادیولوژی ضمن مفید دانستن حمله روسیه به داعش می‌گوید: «در عراق هستند، در سوریه هم هستند. حکومت بشار اسد خیلی ضعیف شده است و اگر روسیه کمک نمی‌کرد سوریه را می‌گرفتند. بعدش با خیال راحت حرکت می‌کردند به سمت عراق.» و ادامه می‌دهد: «… کاری که روسیه علیه داعش انجام می‌دهد ضرری برای ما ندارد. چه آمریکا باشد و چه فرانسه؛ از بین رفتن داعش برای ما مهم است!»

یک فروشنده الیاف طبیعی و مصنوعی معتقد است «مسلمان‌ها خودشان با خودشان نمی‌سازند و همدیگر را می‌کشند. پول عربستان بیشتر است و ایران نمی‌تواند حریف آنها بشود. کار خدا را ببین، یک یهودی روس (منظورش پوتین است) جلوی سنی‌ها ایستاده.» و در جای دیگری تصحیح می‌کند: «سنی بودنشان فرق دارد. در اصل وهابی هستند.» این شهروند اضافه می‌کند: «ما شیعه هستیم. باباهای ما شیعه بوده‌اند. تقصیری نداریم که شیعه هستیم. کسی از شیعه نمی‌گوید سنی‌ها را بکشید ولی سنی‌ها دشمنی دارند با شیعه؛ می‌گویند بکشید. چرا آخه؟ بیشتر مسلمان‌ها سنی هستند. روسیه طرف ما باشد به نفع ماست چون آمریکا پشت آنهاست.»

خشم تاریخی

با وجود همراهی نسبی مردم ایران با فعالیت‌های روسیه علیه داعش، اعتماد مردم به این کشور بسیار سست و همراه با بدبینی است. یک خانم آموزگار به مسئله قرارداد ترکمانچای اشاره می‌کند و می‌پرسد: «چطوری کشوری را که چند قسمت از خاک ایران را جدا کرده است ببخشیم؟»

یک مهندس عمران، قرارداد ساخت نیروگاه بوشهر را مصداق بارز بی‌اعتمادی به روسیه می‌داند و می‌گوید: «… پول چند نیروگاه را از ایران گرفتند و یک نیروگاه از رده خارج را بعد ۳۵ سال به ما تحویل دادند. تازه من باور نمی‌کنم این نیروگاه کار کند و من این را که اعلام کرده‌اند کامل شده است و دارد کار می‌کند باور نمی‌کنم.» او ادامه می‌دهد: «اگر قرار باشد برای هر چیزی ده برابر هزینه کنیم و آخرش به ما تحویل ندهند، بهتر نیست برویم همین پول را بدهیم به غربی‌ها و خدمات با کیفیت از آنها بگیریم؟»

یک کارگر قنادی با اشاره به موضوع عدم تحویل سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ می‌گوید: «اگر روسیه و چین یک بیانیه سازمان ملل را برای ما وتو می‌کردند اینقدر تحریم نمی‌شدیم. پول این مملکت را دادند به روسیه و چین که از ایران حمایت کند ولی آنها بیلاخ به ما می‌نشان دادند!»

این بدبینی و دید منفی به روسیه ریشه در حمایت این کشور از نظام حاکم بر ایران نیز دارد. افرادی که به نوعی با سیاست آشنایی دارند معتقدند که حمایت‌های چین و روسیه باعث تقویت نظام حاکم بر ایران شده است و به دلیل آنکه از نظام جمهوری اسلامی نفرت دارند، روسیه و چین را نیز در این نفرت و نارضایتی، شریک و سهیم می‌کنند.

مقصر چه کسی است؟

مدیر یک شرکت کوچک اقتصادی معتقد است که مشکل اصلی، «خاورمیانه است. چند سال است هر روز خبر جنگ و اتفاقات تروریستی در اخبار وجود دارد. کشورهایی مثل آمریکا و روسیه می‌توانند بگویند ما سلاح نمی‌فروشیم به کشورهای خاورمیانه. قوی هستند و حق وتو دارند؛ می‌‌توانند کشورهای دیگر را مجبور کنند آنها هم اسلحه نفروشند. دلیل این همه جنگ مسلما این است که اسلحه زیادی در خاورمیانه وجود دارد و هر مدت یکبار می‌شنویم که یک قرارداد جدید بسته شده است.»

این خانم معتقد است: «من و شما وقتی می‌خواهیم یک خودرو بخریم برایمان مسئله نیست که فروشنده آدم خوبی است یا بد. به قیمت نگاه می‌کنیم و اینکه خودرو خراب نباشد… در مقابل کشورهای دیگر، مسئولان کشور ما اگر تکلیف‌شان با خودشان مشخص باشد بسیاری از مشکلاتی که داریم را نداشتیم. واقعا برنامه لازم است…»

یک راننده وانت معتقد است علی خامنه‌ای مسئول مشکلات سیاست خارجی ایران است. او می‌گوید: «دشمن اصلی ما آمریکا نیست. عربستان و این جور کشورها با ما دشمنی دارند. اینجا یک خری بالای سر همه است که به آمریکا فحش می‌دهد ولی آنجا با آمریکا زد و بند می‌کنند. پدر آمرزیده معلوم است وقتی به آمریکا فحش بدهی، سیخ می‌زند بهت. از لج ایران، داعش درست کردند. مخصوصا درست کردند. اگر با آمریکا خوب بودند کسی داعش درست نمی‌کرد. هر کی با آمریکا خوب باشه، به نفعش است.»

فردی که از میان صحبت‌هایش مشخص می‌شود که مدیر شعبه یکی از بانک‌های خصوصی است در سالن انتظار سینما خطاب به مرد همراهش از لزوم اتحاد استراتژیک ایران و روسیه صحبت می‌کند: «…بله! با ما بد حساب می‌کنند ولی شما حساب بکنید در دوره احمدی‌نژاد، کمک‌های روسیه باعث شد حمله نکنند. اطلاع که دارید نزدیک بود جنگ شروع بشود…» مرد همراه نیز صحبت‌های او را این‌گونه تصدیق می‌کند: «یادمه هر روز می‌گفتند که می‌خواهیم تنگه هرمز را ببندیم.»

یک شهروند بازنشسته و ۷۱ ساله معتقد است مقصر اصلی مشکلات ایران، «خود مردم ایران» هستند. او می‌گوید: «… انگلیسی‌ها بودند. غارت می‌کردند،… دخالت می‌کردند… فیلم دائی‌جان ناپلئون را خودشان ساختند که از سر زبان مردم بیافتند و دیگر کسی نگوید کار انگلیسی‌هاست. واقعیت داشت.کسی نمی‌تواند منکر شود که چه به روز این مملکت آوردند. روس‌ها همچنین… آمریکا همچنین. بنیادش خراب است. چین بی سر و صدا دارد پول پارو می‌کند از این مملکت. کسی صدایش در نمی‌آید.»

او ادامه می‌دهد: «شاه باشد، آخوند باشد، تا این مردم، مردم نشوند، وضع مملکت درست بشو نیست. زمان شاه این مسائل بود، شاه رفت، آخوندها آمدند بدتر شد. قوز بالا قوز شد. خود مردم باید درست بشوند آقا. هرچه صبر بکنی، آدم بهتر نمی‌آید. حکومت باید از مردم بترسد، برعکس‌اش باشد، حکومت پشت حکومت، به قول معروف، گوساله می‌آید و گاو می‌رود.»

در همین زمینه

پوتین: خط اعتباری ۵ میلیارد دلاری به ایران می‌دهیم

تمجید خامنه‌ای از سیاست مسکو در منطقه و سوریه

روابط تهران-مسکو: هم‌افزایی موقت یا اتحاد استراتژیک؟