انهدام پالمیرا و علت کینه داعش به این شهر باستانی

سازمان ملل با انتشار تصاویر ماهواره‌ای، انهدام معبد بل در شهر باستانی «پالمیرا» در شمال سوریه را تأیید کرد.

[tabby title=” معبد بل پیش از انفجار “]

[tabby title=” معبد بل پس از انفجار “]

[tabbyending]

دوشنبه، یکم سپتامبر خبرگزاری فرانسه به نقل از ساکنان محلی از انفجاری مهیب در معبد بعل در شهر پالمیرا در شمال سوریه خبر داده بود. دیده‌بان حقوق بشر سوریه (مستقر در لندن) نیز خبر تخریب معبد بل را تأیید کرده بود اما ابعاد و جزئیات این ویرانگری فرهنگی هنوز مشخص نشده بود. اکنون از تصاویر ماهواره‌ای که سازمان ملل یک روز پس از این واقعه منتشر کرده، مشخص شده که ستیزه‌جویان داعش معبد بل در محوطه باستانی پالمیرا را کاملاً تخریب کرده‌اند.

دوشنبه ۲۴ اوت داعش معبد «بعل شمین» را تخریب کرد و پیش از آن هم خالد الاسعد، سرپرست ۸۲ ساله کاوش‌های باستان‌شناسی پالمیرا را پس از مدتی اسارت گردن زد و جسدش را به ستون یکی از بناهای باستانی آویخت.

انهدام پالمیرا: یک جنایت جنگی

ایرینا بوکووا، دبیر کل یونسکو ویرانگری فرهنگی داعش در محوطه باستانی پالمیرا را محکوم کرده و از آن به عنوان یک جنایت جنگی یاد کرده است.

دبیر کل یونسکو می‌‌گوید: «انهدام روشمند نمادهای متنوع فرهنگی سوریه نمایانگر اهداف مهاجمان است. آن‌ها می‌خواهند به مردم سوریه تفهیم کنند که از هویت ملی و میراث فرهنگی‌شان می‌بایست چشم بپوشند.»

دبیر کل یونسکو به قتل خالد الاسعد نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «پس از قتل خالد الاسعد، انفجار معابد بل و بعل ‌شمین به معنای یک خسران فرهنگی عظیم برای سوری‌ها و برای بشریت و مصداق جنایت جنگی‌ست.»

به گفته ایرینا بوکووا هنر و معماری پالمیرا نمایانگر پیچیدگی و تنوع فرهنگی و بخشی از تاریخ و هویت ملی سوری‌هاست. دبیرکل یونسکو می‌گوید داعش با انهدام این نمادهای فرهنگی قصد دارد تنوع و رنگارنگی فرهنگی در سوریه را از بین ببرد.

بوکووا از جامعه جهانی خواسته است تدبیری برای مقابله با ویرانگری‌های فرهنگی داعش در سوریه بیندیشند.

معبد بل از معبد بعل‌شمین بزرگ‌تر و باشکوه‌تر بود و از نظر معماری نیز از ساختاری پیچیده‌تر برخوردار بود.

ملکه زنوبیا و ملی‌گرایی در سوریه

شهر باستانی «پالمیرا» (به عربی «تدمر») در کویر سر راه کاروان‌هایی که از دمشق به سوی ایران و چین حرکت می‌کردند به وجود آمده بود. قدمت این شهر به دو قرن پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. اما نخستین نشانه‌های تمدن در پالمیرا به هفت هزار سال پیش می‌رسد.

مارکوس هیلگرد، خاورشناس آلمانی درباره ویژگی‌های پالمیرا در دوران باستان می‌گوید: «پالمیرا یک شهر کویری بود که سر راه کاروان ها قرار داشت. این کاروان ها به چین و عراق و ایران می رفتند. در چنین شهرهایی، زندگی انسان ها با آمد و شد مردم غریبه درآمیخته است. او که می خواهد کسب و کار پررونقی داشته باشد، ناگزیر است فرهنگ های دیگر و مردم غریبه را پذیرا باشد. در پالمیرا مردم باستان به چند زبان صحبت می کردند. در اماکن عمومی، میدان ها و گورستان های پالمیرا سنگ نبشته هایی به زبان های پالمیراییز و یونانی یافت شده است. تصور می کنم زندگی ساکنان این شهر، زندگی کسالت باری نبوده است. مردم محلی با بازرگانانی از چین و رم آشنا می شدند و با هم داد و ستد داشتند. پالمیرا یکی از شهرهای بزرگ جهان باستان بود.»

پالمیرا یک قرن پیش از میلاد مسیح به تصرف رومی‌ها درآمد. بعد‌ها در زمان شاپور اول یکی از جنگ‌های مهم ایران و رم در این شهر اتفاق افتاد. پس از پیروزی ایرانیان بر رومی‌ها در سال ۲۶۰ میلادی در نبرد ادسا، اهالی پالمیرا تلاش کردند با ایرانیان از در صلح و دوستی درآیند، اما شاپور اول نمایندگان آنان را به حضور نپذیرفت و چنین بود که اویناتوس، پادشاه پالمیرا به رومی‌ها پیوست و به ارتش ایران حمله کرد و به طرز غیرمنتظره‌ای ایرانیان را شکست داد. در اثر این پیروزی پالمیرا به یکی از مراکز مهم تجاری در خاورمیانه بدل شد. در فاصله بین سال‌های ۲۶۲ تا ۲۶۶ میلادی اویناتوس موفق شد بخش‌هایی از میانرودان را از چنگ ایرانیان به درآورد و به قلمرو پالمیرا ملحق کند. این پیروزی‌ها بر رونق این شهر در دوران باستان افزود.

اکنون داعش تلاش می‌کند با انهدام معابد پالمیرا تاریخ سوریه پیش از اسلام را محو کند. مارکوس هیلگرد از کیفیت تازه‌ای در این ویرانگری‌ها سخن می‌گوید. به گفته این خاورشناس آلمانی «ویژگی مهم منطقه باستانی پالمیرا این است که در طی تاریخ تمدن، فرهنگ ها و مذاهب گوناگون را پذیرا شده و آن ها را با هم آشتی داده است. ساکنان شهر تلاش می کردند به سنت ها و مذاهب دیگر احترام بگذارند. انفجار معبد “بعل شمین” توسط داعش از این نظر، به معنای تلاش آن ها برای از بین بردن جوامع چندفرهنگی ست.»

میشائیل زومر، استاد دانشگاه در دانشگاه اولدنبورگ به یکی دیگر از دلایل انهدام معابد پالمیرا توسط داعش اشاره می‌کند: «خاندان اسد به زنوبیا (به عربی زباء) ملکه افسانه‌ای پالمیرا که بر ضد روم شورید و آسیای کوچک و مصر را به قلمرویش افزود، افتخار می‌کنند. آن‌ها در سال‌های گذشته همواره تلاش کرده‌اند با سوءاستفاده از تاریخ، احساسات ملی‌گرایانه را در سوری‌ها برانگیزند. به همین دلیل داعش با انهدام پالمیرا قصد دارد یکی از نمادهای فرهنگی مورد تأیید علوی‌ها را از بین ببرد و پیروزی‌اش بر آن‌ها را نمادین کند. به این جهت این ویرانگری فرهنگی از یک سویه تبلیغی بر ضد خاندان اسد هم برخوردار است.»

بیم از کشتار مردم

در محوطه باستانی پالمیرا این بناها و آثار باقی مانده بود: معبد بل، دروازه هادریان، بنای چهاروجهی یا تتراپیلون، معبد بعل شمین، معبد شامین- بعل (خدای باد)، آمفی تئاتر، میدان آگورا و همچنین گورهای لوکس.

داعش تاکنون از میان این آثار معابد بعل و بعل شمین را منهدم کرده است. یکی از وابستگان به داعش، دوشنبه یکم سپتامبر در گفت‌‌وگو با سایت خبری «مسار برس» که در سوریه منتشر می‌شود اعلام کرده است که داعش باقی‌مانده آثار باستانی پالمیرا را هم به زودی منهدم خواهد کرد.

داعش این‌بار برخلاف ویرانگری‌های فرهنگی در عراق ویدیوهایی از انهدام معابد پالمیرا منتشر نکرده است. برخی کارشناسان میراث فرهنگی از آن بیم دارند که این بار، ویرانگری فرهنگی با کشتار مردم نیز همراه باشد. پس از آنکه داعش در ماه مه سال جاری پالمیرا را تصرف کرد، بسیاری از اهالی حمص برای حفظ این اثر باستانی تلاش می‌کردند. اکنون احتمال می‌رود که داعش از آن‌ها نیز انتقام بگیرد.

در همین زمینه:

انهدام «بعل شمین» و اراده داعش برای از بین بردن جوامع چندفرهنگی

داعش یکی دیگر از معابد پالمیرا را نابود کرد