پالمیرا در ۲۱۰ کیلومتری دمشق و در استان حمص واقع شده است. این شهر در دوران باستان، بین‌النهرین را به شمال سوریه متصل می‌کرد. ویرانه‌های متعدد این شهر در سال ۲۰۱۳ توسط یونسکو در فهرست میراث جهانی در معرض انقراض قرار گرفت.
دوشنبه، ۲۴ اوت رسانه های خبری جهان اعلام کردند که داعش معبد «بعل شمین» را منفجر کرده است. خبرگزاری فرانسه به نقل از مأمون عبدالکریم، مدیر میراث باستانی سوریه نوشت که محراب این معبد و ستون‌های بیرونی آن با به کارگیری مقادیر زیادی مواد منفجره از بین رفته‌اند. این معبد از قرن ۱۷ پیش از میلاد بر جای مانده و در سال ۱۳۰ میلادی توسط قیصر روم گسترش یافته است.
رئیس موزه‌های سوریه، تاریخ انفجار در معبد بعل شمین را یکشنبه (۲۳اوت/اول شهریور) عنوان کرده بود اما دیده‌بان حقوق بشر سوریه می‌گوید انفجار مربوط به یک ماه قبل است.
عبدالکریم از ویرانی‌های دیگری در پالمیرا نیز خبر داده است. در ماه ژوئیه، مجسمه مشهور شیر در پالمیرا منهدم شده. هم‌چنین از یکی از موزه‌های این مجموعه به عنوان زندان و سالن دادگاه استفاده شده است. داعش از صحن تئاتر پالمیرا نیز برای اعدام افراد استفاده کرده است.
داعش پیش از این خالد الاسعد، سرپرست ۸۲ ساله کاوش‌های باستان‌شناسی پالمیرا را پس از مدتی اسارت گردن زد و جسدش را برای مدتی به ستون یکی از بناهای باستانی آویخت.
آیا غارتگری فرهنگی در میان رودان و سوریه از یک کیفیت تازه برخوردار شده است؟ برای حفاظت از میراث فرهنگی بشر در این مناطق چه می توان کرد؟
مارکوس هیلگرد، مدیر بخش خاورمیانه موزه پرگمون در برلین و خاورشناس پاسخ می دهد:
داعش معبد «بعل شمین» در پالمیرا را نابود کرد. وقتی این خبر را شنیدید اولین فکری که از سرتان گذشت چه بود؟
مارکوس هیلگرد – شب تا صبح خوابم نبرد. اتفاقی که افتاد به یک کابوس می ماند. غارت و نابودی میراث فرهنگی در عراق و سوریه، همسو و همزمان با کشتار انسان ها ادامه دارد. ما درباره یک فاجعه فرهنگی صحبت می‌کنیم. اما در پس این فاجعه، یک فاجعه انسانی هم نهفته است و همه این رویدادهای تأسف بار دم دروازه اروپا اتفاق می افتد.
آیا گمان می‌کنید وضع بدتر شده؟
بله. فاجعه هر دم گسترش بیشتری پیدا می‌کند. به لحاظ جغرافیایی از عراق به سوریه سرایت کرده. از نظر انسانی هم جان باستان شناسان اکنون در خطر قرار گرفته. هفته گذشته، داعش، خالد الاسد، همکار مرا در شهر تدمر در سوریه سر برید. آن هم به این دلیل که برای حفاظت از منطقه باستانی پالمیرا کوشش می‌کرد. داعش کارشناسان میراث فرهنگی را فقط به این دلیل نمی‌کشد که آن‌ها تلاش می‌کنند مانع از غارتگری میراث فرهنگی میان رودان و سوریه شوند. داعش آن‌ها را با تکیه بر شرع اسلام می کشد. می‌گویند شما بت پرست اید و در همایش های کافران شرکت می کنید. این یک کیفیت تازه است در این کشتارها و غارتگری ها. به این دلیل یک کیفیت تازه است که بحث فقط بر سر آثار فرهنگی نیست که ارزش مادی دارند. بلکه انسان هایی که زمانی می توانند این آثار تاریخی را احیا کنند به قتل می رسند. آن هم در منطقه باستانی پالمیرا که حامل یک معنای فرهنگی ویژه است.
این معنای فرهنگی ویژه چیست؟
ویژگی مهم منطقه باستانی پالمیرا این است که در طی تاریخ تمدن، فرهنگ ها و مذاهب گوناگون را پذیرا شده و آن ها را با هم آشتی داده است. به طور مشخص در معماری معبد بعل شمین تأثیرات فرهنگ ها و مذاهب گوناگون را می شد دید. این بنای سنگی به طرز شگفت آوری سالم مانده بود. در معماری این بنا تأثیرات فرهنگی گوناگون با هم درآمیخته بودند. معماری ستون های معبد به سبک رمی بود، باقی معبد به سبک معماری شرقی مردمان خاورمیانه ساخته شده بود.
پالمیرا چرا یک شهر چندفرهنگی بود؟
پالمیرا یک شهر کویری بود که سر راه کاروان ها قرار داشت. این کاروان ها به چین و عراق و ایران می رفتند. در چنین شهرهایی، زندگی انسان ها با آمد و شد مردم غریبه درآمیخته است. او که می خواهد کسب و کار پررونقی داشته باشد، ناگزیر است فرهنگ های دیگر و مردم غریبه را پذیرا باشد. در پالمیرا مردم باستان به چند زبان صحبت می کردند. در اماکن عمومی، میدان ها و گورستان های پالمیرا سنگ نبشته هایی به زبان های پالمیراییز و یونانی یافت شده است. تصور می کنم زندگی ساکنان این شهر، زندگی کسالت باری نبوده است. مردم محلی با بازرگانانی از چین و رم آشنا می شدند و با هم داد و ستد داشتند. پالمیرا یکی از شهرهای بزرگ جهان باستان بود.
مثل نیویورک در دوران معاصر؟
بله. می توان حتی آن را با نیویورک مقایسه کرد. ساکنان شهر تلاش می کردند به سنت ها و مذاهب دیگر احترام بگذارند. انفجار معبد «بعل شمین» توسط داعش از این نظر، به معنای تلاش آن ها برای از بین بردن جوامع چندفرهنگی ست.
آیا با کارشناسان میراث فرهنگی در پالمیرا ارتباط دارید؟
نه. از وقتی که داعش در ماه مه این منطقه را تصرف کرد، ارتباط من با آن ها قطع شده است.
یونسکو چند ماه پیش در فراخوانی از همگان خواسته بود در حفظ پالمیرا بکوشند. آیا یونسکو می توانست کاری بکند؟
دشوار است. باید از نظر نظامی کاری کرد. اما حتی اگر سرباز هم به این مناطق اعزام شود، مشکل اصلی همچنان باقی خواهد ماند. بحران هایی که در اثر تبعیضات قومی و مذهبی شکل گرفته اند، و حکومت های توتالیتر آن ها را سرکوب کرده بودند، اکنون سربرآورده اند. کاملاً مشخص است که سنی ها در سوریه با داعش همراهی می کنند. دلیلش روشن است: آن ها در حکومت اسد و پدرش انواع تبعیض ها را تحمل کرده بودند. جنگ سوریه بسیار فراتر است از دعوای اهل تسنن با علوی ها که در اقلیت قرار دارند. باید در اندیشه اقدامات بلندمدت بود: میزگردهایی برای بحث و گفت و گو بین طرفین درگیری، کمیسیون های صلح. اما من زیاد مطمئن نیستم که چنین اقداماتی هم به نتیجه مطلوب برسند.
آیا پالمیرا را دیده اید؟
بیست سال پیش، زمانی که دانشجو بودم.
از این شهر چه در یاد دارید؟
یک شهر باستانی در کویر که در آفتاب می درخشید. سکوت و احترام و این حس که از مکانی دیدن می کنم که در ملتقای فرهنگ ها و مذاهب گوناگون قرار داشته است. مکانی که در آن تمدن میان رودان، یونان و رم و بیزانس و نخستین مسیحیان جهان باهم تلاقی داشته اند.