در سال نو هستیم و در آغازین روزهایش؛ روز جهانی آب در دوم فروردین ،برنامه «ساعت زمین» در هشت فروردین، «روز طبیعت ایران» در ۱۳ فروردین، روز جهانی بهداشت هفت آوریل برابر با ۱۸ فروردین و همچنین۲۲ آوریل که روز «زمین پاک» است را در کشورهای مختلف گرامی می‌دارند. شگفتا که با این همه یادبود و هشدارها برای محیط زیست و بهداشت ،رتبه زیست محیطی و پایداری محیط زیست در کشور ما سال به سال به جای بهبودی رو به نابودی و ناپایداری بیشتر است.
یافتن رویداد خوب برای محیط زیست در حال اغمای ایران که گویی سیلی بنیان کن همه چیزش را یکی پس از دیگری از جا می کند و باخود می برد کار آسانی نیست. هزاران هکتار جنگل، مرتع و یا تالاب ارزشمند به همراه گوناگونی یا تنوع زیستی‌اش از گستره سرزمینی ایران برای همیشه نابود می‌شود. هوا، آب و خاک به آلودگی می گرایند و هزاران ایرانی در سال ۱۳۹۳ درجاده ها و نیز بر اثر بیماری ناشی از آلودگی محیط زیست و دلایل دیگر کشته شده و چند برابر آن مجروح و بیش از اینها دچار آسیب های روحی و روانی شده‌اند. از این میان خبر خوب یافتن و پذیرشش کاریست سخت.
محیط زیست ایران، در سال ۱۳۹۳ یکی از بدترین سال ها را به خود دید، هرچند آنچه در این سال بر محیط زیست ایران گذشت و دودش به چشم همگان رفت، محصول و برداشت کاشته‌های بد مدیریت زیست محیطی چند دهه کنونی است، از مدیریت بسیار بد یا بهتر است بگویم ضد محیط زیستی مدیران و تصمیم سازان گرفته تا پیامدهای جنگ هشت ساله، قوانین و برنامه های ناپخته زیر نام «توسعه های پنج ساله»، بها ندادن به دیدگاه متخصصان وکنشگران مدنی و «ان جی او» ها، که برآیندش آن شد که محیط زیست در سراشیبی نابودی بیفتد به گونه ای که اگر ایران زمانی در جایگاه مطلوب زیست محیطی جای داشته، اما اکنون در بیشتر رتبه های زیست محیطی مانند تنوع زیستی، منابع آبی و عملکرد بهداشتی در انتهای جدول جای گیرد و شماری از شهرهای ایران مانند اهواز، سنندج و تهران در زمره آلوده ترین شهرهای دنیا باشند و رودخانه ها، تالاب ها و سواحلی که روزگاری نه چندان دور پاکیزه بودند در سال ۱۳۹۳ نیززباله های شهری و شیرابه و زباله های خطرناک تفکیک نشده بیمارستانی را در خود داشته باشد.
اگر در سال ۱۳۴۹ ایران میزبان یکی از مهمترین رویدادهای زیست محیطی جهان در شهر رامسر برای انعقاد پیمانی در زمینه حفاظت از تالاب‌هاب بود که امروز بیش از ۱۶۰ کشور دنیا با بیش از دوهزار تالاب به کنوانسیون رامسر پیوسته اند، اما اکنون از ۲۲ تالاب ثبت شده ایران ۷ تالاب نابود و به لیست قرمز” مونترو ” وارد می‌شود و شماری دیگر از تالابها از پهنه گیتی محو گردیده اند و اینک تنها نامی از آنها برجای مانده است.
در چند دهه کنونی، در زمان‌هایی شاهد بی قانونی، تخریب و یورش همه جانبه به محیط زیست ایران بودیم که برجسته ترینش در چهار برهه دیده می‌شود: سالهای انقلاب و آشوب ۱۳۵۷، سالهای جنگ، سالهای ریاست جمهوری محموداحمدی نژاد با سپردن مدیریت محیط زیست به خانم جوادی آملی و آخرینش را در سال ۱۳۹۳ می‌بینیم.
اتحاد نمایندگان مجلس علیه محیط زیست کشور
از بدترین رویدادها برای محیط زیست در سال ۱۳۹۳ دو اتحاد برضد محیط زیست توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی بود.
یکی طرح دو فوریتی ادغام سازمان حفاظت محیط زیست با وزارت جهاد کشاورزی که امضای ۱۳۰ نماینده مجلس شورای اسلامی را در سال ۹۳ با خود دارد که اگر به تصویب برسد، این سال یکی از تاسف بارترین تصمیمات ضد محیط زیستی را با خود یدک خواهد کشید.
با ادغام سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی که خبرش از زبان یکی از نمایندگان عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی یعنی رحمت الله نوروزی که دارای مدرک کارشناسی ارشد تاریخ است در رسانه ها بازتاب یافت همین دست کم مدیریت ضعیف کنونی نیز از آن گرفته خواهد شد. چرا که به جای حفظ و نگهداری پهنه های اکولوژیکی و حفاظت شده که هدف بنیادی محیط زیست است، استراتژی به تولید، مصرف، فروش و بازار که هدف بنیادی وزارت کشاورزی است گرایش خواهد داشت. به عبارتی دست کسانی که سالها به امید این ادغام بودند برای تاراج و شخم زدن محیط زیست بازخواهد شد و مانند بسیاری از گنجینه های ارزشمند میراث فرهنگی به تاریخ می فرستندش و زان پس اثر جنگل ابر، تالابها و بسیاری دیگر از گوناگونی زیستی کشورمان را نه در طبیعت ایران، که در کتاب‌های تاریخ باید دنبال کنیم هرچند در حال حاضر نیز چنین چیزی در بسیاری از بخش‌ها رخ داده است.
دومین اتحاد ضد محیط زیستی در سال گذشته؛ طوماری با امضای ۱۵۱ نماینده مجلس شورای اسلامی به حسن روحانی برای احداث جاده در میان جنگل ابر شاهرود که از کهن ترین و کمیاب ترین جنگل های برجای مانده هیرکانی است، بود.
البته به این دو مورد،صدها تصمیم آشکار و پنهان تک تک نمایندگان در صحن وکمیسیون‌های گوناگون مجلس و نیز تصمیم و لابی گری نمایندگان در نابودی محیط زیست در استان و حوزه انتخابی آنها با استدلال و شعار همه پسند «اشتغال و توسعه» را نیز باید افزود.
آلودگی هوا، آب و خاک های ایران
سال گذشته نیز مردم ایران ناگزیر بودند در بسیاری از جاها و زمان‌ها، هوای ناپاک را به ریه های خود بفرستند و در شماری از شهرها مانند اهواز، تهران، سنندج، اراک، اصفهان و شهرهای دیگر بیشتر روزهای سال از طبیعی ترین حق زنده ماندن و نفس کشیدن سالم دور باشند.
بحران ریزگردها در استان خوزستان و استان‌های دیگر در سال ۹۳ اثرات بسیار بد بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی داشت و بی شک در آینده بیشتر خود را نشان خواهد داد.
آلودگی هوا در سال ۱۳۹۳ بیش از آن چیزی است که در آمارهای رسمی دیده می‌شود. فاکتورهای مهم دیگری مانند ده‌ها تن آزبستی که در هوای ایران پخش می‌شود، دود سوزاندن زباله های بیمارستانی، کشاورزی و صنعتی، سیگار ، آلودگی صوتی و پارازیت هایی که برای نبرد با فرستنده‌های ماهواره ای فرستاده می‌شود را نباید به سادگی از کنارش گذشت.
دومین مایه و پایه ارزشمند طبیعت و زندگی یعنی آب که کالایی استراتژیک برای کشور ما به شمار می رود در سال گذشته نیز گرفتار چالش های پرشمار بود.
با وجود کمبود و نیازی که به آب در همه جای کشور، حتا شمال ایران، دیده می‌شود، ولی همه منابع آبی و به ویژه رودخانه ها در معرض آلودگی هستند و پساب شهری، صنعتی و کشاورزی و بیشتر شیرابه سمی زباله ها وارد آب رودخانه ها، تالاب ها، دریا و به عبارتی کل محیط زیست ایران می‌شوند.
خطر و بحران آنگاه به اوج خود می رسد که می‌بینیم زباله‌های میکروبی وشیمیایی بسیاری از بیمارستانها به صورت غیراصولی در طبیعت و حتا نزدیکی سواحل شمال و جنوب و کنار تالابها و آبهای روان رها می‌شوند؛ زباله هایی که با داشتن ویروس، باکتری و دیگر میکروب‌های خطرناک دیگر زباله نیستند بلکه بمب‌های بیولوژیک هستند که در تاریخ جنگ‌ها و حوزه نظامی از آن یاد می کنند!
خاک: سومین ستون و پایه محیط زیست نیز همچون آب و هوا در سال ۹۳ همچون سالهای پیش با چالش‌های پرشماری روبرو بوده است. آلوده شدن خاک، فرسایش، خشکسالی و اثرات خشکی دریاچه ارومیه، از دست رفتن باروری خاک، تصاحب زمین برای کارهای صنعتی، نظامی و کارهای غیر زیست محیطی بخشی از مصیبت‌های خاک در ایران کنونی است.
دست اندازی به محیط زیست
دست اندازی به محیط زیست مانند کاهش مداوم جنگل ها، مراتع، تخریب کوهستانها، سواحل دریا و کاهش گوناگونی (تنوع ) زیستی در سال گذشته همچنان ادامه داشت.
آنچه در سال ۱۳۹۳ از سوی دولت حسن روحانی در پیوند با ماجرای واگذاری جزیره آشوراده رخ داد، نشان داد با اندکی تفاوت، نگاه محیط زیستی روحانی، همان نگاه محیط زیستی احمدی نژاد است. واگذاری آشوراده تنها جزیره دریای کاسپین (خزر) که جزو نخستین مناطق زیست کره جهان ثبت شده و از بالاترین درجه حفاظت زیست محیطی در دنیا باید برخوردار باشد، آن هم به یک شرکت تازه تاسیس لبنیات، همانند تصمیمی است که نمایندگان مجلس در ادغام سازمان حفاظت محیط زیست با وزارت جهاد کشاورزی دارند.
در اینجا اما دولت، پهنه و عرصه های محیط زیست را با پاها و چرخ‌های خودروهای توریست‌ها لگدکوب می کند و با تیرآهن، سیمان، هتل و چرخ فلک به جانش می افتد البته با نام زیبای «توسعه و جذب گردشگر».
مدیران و مقامات ضد محیط زیست
مدیران و مقاماتی که عملکردی در جهت تخریب محیط زیست دارند در ایران پرشمارند، ولی هنگامی که مدیری در برابر نظر و دیدگاه درست متخصصان، استادها، کارشناسان و سازمانهای زیست محیطی مستقل می ایستد لازم است که او را بیشتر شناساند.
در سال ۱۳۹۳ می‌توان از دو مقام شاخص در زمینه ضدیت با تصمیم‌های زیست محیطی نام برد:
__ رحمت الله نوروزی ،متولد۱۳۵۳، نماینده مجلس شورای اسلامی، دارای مدرک کارشناسی ارشد تاریخ، به دلیل پیگیری ساخت جاده ابر شاهرود و نیز امضای طرح ادغام سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی.
__ مسعود سلطانی فر،متولد ۱۳۳۸، مدرک کارشناسی ارشد علوم سیاسی، معاون رییس جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به دلیل تصمیم غیرقانونی و ضد محیط زیستی برای موافقت با واگذاری بخشی از منطقه میانکاله وجزیره آشوراده و توهین به خرد جمعی و نظر صاحبنظران در این ارتباط و «هیاهو و جنجال رسانه‌ای» نامیدن اعتراض بیش از هشتاد سازمان غیر دولتی و کارشناسان محیط زیست که مخالف واگذاری این جزیره و منطقه بسیار ارزشمند و حساس جهانی بودند.
خبر و رویدادهای خوب سال ۱۳۹۳
۱- توقف تولید بنزین‌های خطرناک و سرطانزای پتروشیمی در آغاز سال ۹۳ خبر خوبی بود. این بنزین ها که حاوی حلال‌های خطرناکی مانند بنزن، اتیل بنزن و ترکیبات آروماتیک در خود بودند، سالها در پمپ بنزین های کشور فروخته و دودش وارد هوا و ریه انسانها و دیگر موجودات زنده می شده است.
۲- اعتراض و بیانیه بیش از هشتاد سازمان مردم نهاد به امضای تفاهم نامه سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای واگذاری جزیره آشوراده به بخش خصوصی و اتحاد و امضای طوماری زیست محیطی توسط شماری از سازمانهای غیر دولتی (سمن‌ها) به حسن روحانی برای حفاظت از جنگل ابر شاهرود در برابر فشار۱۵۱ نماینده مجلس شورای اسلامی برای احداث جاده و تخریب جنگل ابر نیز از خبرهای مثبت این حوزه به شمار می‌آید.
۳- در روزهای پایانی سال ۹۳ یک سند همکاری میان ایران، سازمان ملل متحد و ژاپن با محوریت جوامع محلی برای نجات دریاچه ارومیه امضا شد.
۴- ارایه سند همکاری اقدام ملی برای احیای جنگل‌های روبه نابودی بلوط زاگرس در شورای عالی محیط زیست و نجات شماری از حیوانات در گوشه و کنار کشور و مواردی از این دست را می توان اخبار خوبی دانست. هرچند در کنار این اخبار پی می بربم بیش از ۹۵ درصد از ذخیره جانوری ایران نابود شده است.
* حسن احمدپور:عضو پیشین هیات مدیره سازمانهای غیردولتی زیست محیطی ایران، عضو انتخابی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی ایران