“سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی”؛ نفس‌های تازه یک مؤسسه ۶۰ ساله

حک شدن نام سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی روی بودجه سال آینده نشان می‌دهد که این سازمان پیش از آن‌ که به طور رسمی فعالیت‌اش را آغاز کند، از بدنه‌ کارشناسان‌اش برای کمک به نگارش بودجه استفاده کرده است.

روی جلد بودجه سال ۱۳۹۴ نام سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی حک شده است. سازمانی که ۸ سال پس از انحلال به تازگی دوباره کار خود را آغاز کرده و حسن روحانی رییس‌جمهوری ایران امیدوار است که برنامه‌هایش برای اداره کشور را  به پشتوانه تصمیم‌ کارشناسان این سازمان به پیش ببرد. او یکی از نزدیک‌ترین همفکران خود در دولت یعنی محمدباقر نوبخت را به عنوان رییس‌ این سازمان انتخاب کرده و از او خواسته که «ساختاری مناسب و چابک» برای آن پایه ریزی‌کند.

فراز و نشیب در ۶ دهه

سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی یکی از قدیمی‌ترین نهادها در ساختار بوروکراسی ایران است. این سازمان ۶ دهه پیش با هدف هماهنگ کردن برنامه‌های عمرانی تاسیس شد و بنیان‌گذارانش نام «هیات عالی برنامه» را برای آن انتخاب کردند. بعدها این هیات طیف وسیع‌تری از وظایف در زمینه برنامه‌ریزی برای کشور را به عهده گرفت و نام‌اش هم به «سازمان برنامه و بودجه» تغییر یافت. بعد از فرارسیدن طوفان ناشی از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ این سازمان  تا مرز انحلال رفت چرا حاکمان جدید اعتقادی به استفاده از شیوه‌های گذشته برای برنامه‌ریزی نداشتند و تعهد انقلابی را بر تخصص سازمانی ترجیح می‌دادند.

شروع جنگ با عراق به دشواری‌ها  افزود و در وضعیت اضطراری آن روز ایران، وظیفه تعیین بودجه از سازمان برنامه و بودجه گرفته شد و به  نخست‌وزیری انتقال یافت. یک دهه بعد و زمانی که از هیجانات انقلابی تا حدودی کاسته شده بود، بار دیگر سازمان برنامه و بودجه مورد توجه قرار گرفت و حتی نقشی بیشتر از گذشته به آن داده شد.

تکنوکرات‌هایی که در این دوره نبض اداره کشور را در دست داشتند با ادغام سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی کشور٬ یک سازمان تازه با نام سازمان مدیریت و برنامه ریزی به وجود آوردند و دولت «محمدخاتمی» هم در پی برنامه‌هایش برای نوسازی٬ از این تغییر استقبال کرد.

روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد به عنوان رییس‌ قوه مجریه اما برای سازمان مدیریت معنایی جز نابودی و انحلال به همراه نداشت. او با عطش به دنبال بازگرداندن ایران به وضعیت سال‌های اول انقلاب بود و تغییر ساختار بوروکراتیک را بخشی ضروری از این پروژه می‌دانست.

«سازمان زنگوله پا»

برنامه انحلال سازمان مدیریت توسط احمدی‌نژاد در دو مرحله انجام شد. او در سال ۱۳۸۵ ابتدا دفاتر سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان‌ها را زیر نظر استانداران قرار داد و کارشناسان این سازمان را با تصمیم خود مات و مبهوت کرد. فرهاد رهبر رییس وقت سازمان مدیریت در نامه‌ای به احمدی‌نژاد نوشت که با این واگذاری «نقش این سازمان در مدیریت کلان اقتصادی ایران خنثی و بی‌اثر می‌شود.» او یک ماه بعد از سمت خود استعفا کرد و  برخی از معاونان‌اش نیز برای نشان دادن نارضایتی خود چاره ای جز استعفا ندیدند.

احمدی‌نژاد اما نه فقط از تصمیم خود عقب‌نشینی نکرد بلکه ۱۰ ماه بعد یعنی در تیر ماه سال ۱۳۸۶ دستور به انحلال سازمان مدیریت داد. او وظایف این سازمان را به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری منتقل کرد و با این کار عملا مدیریت اقتصادی کشور را به زیر مجموعه قوه مجریه و در نتیجه زیردست خود بدل ساخت.

احمدی‌نژاد گرچه از این تغییر به عنوان «بزرگترین جراحی اقتصادی کشور» یاد کرد اما واضح بود که هدف او رهایی از دست کارشناسانی است که عمدتا با ایده‌ها و برنامه‌های اقتصادی‌اش مخالفت می‌کردند. او موفق شد با این تغییر، در هیات دولت یک حیاط خلوت برای تیم اقتصادی همفکرش‌ ایجاد کند و برنامه‌ریزی‌ برای کشور را به صورت محفلی پیش‌ ببرد.

او در پاسخ به منتقدانی که از انحلال سازمان مدیریت به شدت برآشفته بودند به گفتمان ضدغربی‌اش متوسل شد و گفت: «اشکالات مبنایی از نظر اندیشه‌ای در آنجا حاکم بود چون پایه‌گذارش آمریکایی‌ها بوده‌اند و آمدند و هیچ گاه آن مبانی تغییر نکرد.» احمدی‌نژاد این سازمان را «زنگوله پا» خواند و گفت که می‌خواهد «زنگوله‌هایی که به پای این سازمان آویزان شده» را باز کند. او به مردم وعده داد که انقلاب و دگرگونی در سازمان مدیریت با این هدف انجام شده که «پول نفت ملت، طبق خواسته‌های ملت صرف شود.»

طلب یاری از کارشناسان

تبلیغات انتخاباتی حسن روحانی تا حد زیادی روی موج نارضایتی‌های اقتصادی سوار شد. تورم بالای ۴۰ درصد، رشد اقتصادی منفی ۶ درصدی و رکود و بیکاری از مهم‌ترین محرک‌ها برای گسترش نارضایتی اقتصادی نسبت به دولت احمدی‌نژاد بود و روحانی توانست از این نارضایتی به نفع خود استفاده کند. او ریشه این نابسامانی‌ها را به حاشیه رفتن طبقه کارشناسی کشور و حذف نهادها و سازمان‌هایی دانست که وظیفه برنامه‌ریزی را به عهده دارند.

روحانی وعده داد که در صورت رسیدن به پست ریاست‌جمهوری دوباره این نهادها را احیا کند و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در راس این نهادها قرار داشت. او در نخستین کنفرانس خبری‌اش پس از پیروزی گفت که سازمان مدیریت را احیا می‌کند.  قرار بود این اتفاق در ۱۰۰ روز نخست آغاز به کار دولت عملی شود اما یک‌سال و نیم زمان لازم بود تا روحانی وعده‌اش را عملی سازد.

گفته می‌شود که مخالفت استانداران با احیای سازمان مدیریت از دلایل اصلی تاخیر بوده چرا که آنها نگران کاهش قدرت و اختیارات خود هستند. حالا ظاهرا این مانع هم برطرف شده است.

روحانی در آذرماه ماه امسال ابتدا با ادغام دو معاونت «برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی» و «توسعه مدیریت و سرمایه‌ انسانی رئیس جمهور»، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور را احیا کرد و روز هشتم دی‌ماه هم محمدباقر نوبخت را به عنوان نخستین رییس آن برگزید. حک شدن نام سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی روی بودجه سال آینده نشان می‌دهد که این سازمان پیش از آن‌ که به طور رسمی فعالیت‌اش را آغاز کند، از بدنه‌ کارشناسان‌اش برای کمک به نگارش بودجه استفاده کرده است.

با این‌حال به نظر می‌رسد که سازمان مدیریت در دوره جدید فعالیت‌ خود، بدنه‌ای کوچک‌تر از قبل داشته باشد. تاکید روحانی به رئیس‌ این سازمان برای ایجاد « ساختاری مناسب و چابک» حکایت از این تصمیم دارد و بنابراین شاید سازمان کنونی به طور کامل شبیه آن سازمانی نباشد که ۸ سال پیش توسط احمدی‌نژاد منحل شد.