هرچند از صبح روز چهارشنبه، ۲۶ نوامبر، پلیس بزرگترین محل اشغال معترضان در مونگ‌کوک را پاکسازی و تعداد زیادی از فعالان دموکراسی‌خواه را دستگیر کرد اما برخی از دانشجویان و فعالان سیاسی هنگ‌کنگی هنوز هم در خیابان‌ها هستند و با وجود گذشت بیش از دو ماه چادرهای آنها در بخش‌هایی از شهر برپا است. اکنون بیش از همیشه سرنوشت جنبشی نامعلوم است که برای درخواست حق انتخاب مستقیم رهبر اجرایی کشورش به خیابان‌ها آمده بود.
جنبش اعتراضی هنگ‌کنگ با اشغال چند منطقه اصلی شهر در سپتامبر ۲۰۱۴ آغاز شد. در مجموعه‌های اشغال‌شده امکاناتی نظیر سرویس‌های بهداشتی، محل مطالعه و استراحت بر پا شده است تا اعتراض، پیش از گرفتن نتیجه از پا نیفتد. شب‌ها در این کمپ‌ها بحث‌های سیاسی بر سر تاکتیک‌ها و استراتژی‌های جنبش در جریان بوده است.
به اعتقاد بسیاری از کنشگران سیاسی هنگ‌کنگ، برای نسل جوان این کشور تجربه جنبش که خود آنها در شعارهایشان دموکراسی حقیقی نامیده‌اند، تاثیری عمیق و پابرجا خواهد گذاشت، حتی اگر این جنبش به نتیجه دلخواه خود دست نیابد. به بیانی دیگر، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این جنبش، خود فرایند اعتراض، بحث‌های درگرفته حول آن، و همکاری مستقیم برای اعتصاب و اشغال علیه اقتدارگرایی دولت و نیروی پلیس بوده است.
سوالی که اکنون بعد از یک ماه ذهن بسیاری از فعالان هنگ کنگی را به خود مشغول کرده است به آینده این جنبش و دستاوردهایش مربوط می‌شود: با وجود مسالمت‌آمیز بودن جنبش چتر، عدم توسل آن به خشونت، حتی تاکید همگانی بر ماهیت غیرانقلابی آن و سرشت دموکراسی‌خواهانه‌اش، چرا این اعتراض گسترده، ظاهرا مشروع و مسالمت آمیز تقریباً هیچ دستاورد بیرونی نداشته و از سوی سیاستمداران چینی که مخاطب اصلی این حرکت هستند موردبی‌توجهی واقع شده است؟
شاید نتوان به راحتی به این سوال پاسخ گفت. با این حال بررسی نکاتی از جنبش چتر کمک خواهد کرد که سرگردانی مردم و بن‌بست سیاسی که با آن مواجه شده‌اند بهتر فهمیده شود. با مشاهده ابعاد این سرگردانی شاید بتوان فهمید که چرا جنبش مسالمت‌آمیز، کم خطر، و دموکراسی‌خواهانه دانشجویان هنگ‌کنگی، برائی لازم را برای متقاعد کردن چین را ندارد.
معترضان چه کسانی هستند؟
دانشجویان بدنه اصلی این جنبش را تشکیل می‌دهند، و تحت نام گروه‌های مختلف، اعتصابات و اشغال مکان‌های عمومی را سازماندهی می‌کنند.
یکی از گروه‌های حاضر در جنبش اشغال، «فدراسیون دانشجویان هنگ‌کنگ» است که دانشجویان را نمایندگی می‌کند. گروه دیگری نیز اسکولاریسم نام دارد، که متشکل از دانش آموزان دبیرستان و کالج است. این گروه در ابتدای امر هدف خود را مقابله با آموزه‌های پدرسالارانه اخلاقی و ملی گذاشته و از زمان تشکیل در سال ۲۰۱۱ در اعتراضات دانش آموزی فعالانه شرکت کرده است.
اما جز گروه‌های دانش آموزی و دانشجویی، گروه‌های دیگری نظیر گروه «اشغال مرکزشهر با عشق و صلح» نیز فعال بوده‌اند که گفته می‌شود در عمومی‌شدن فرم اشغال در اعتراضات هنگ‌کنگ نقش عمده‌ای داشته است.سه گروه نام برده شده، به گزارش فوربس سه گروه اصلی فعال در جنبش هنگ‌کنگ هستند.
معترضیان در مصاحبه‌هایشان با خبرگزاری‌های مختلف تاکید می‌کنند که جنبش آنها رهبر ندارد. البته برخی از خبرگزاری‌ها نداشتن رهبر برای کل این جنبش و عدم یکدستی در آن را نقطه ضعف جنبش چتر می‌دانند. اما این نظر با عقیده خود مردم هنگ‌کنگ و دانشجویان سازگار نیست. به عنوان مثال، گارسون سابق یک رستوران که از ابتدای جنبش در مرکز منگ‌کوک چادر خود را برپاکرده بود، به خبرنگار «واشنگتن‌پست» می‌گوید که «اینجا هیچ رهبری وجود ندارد، فقط مردم هستند.» تصمیم به پایان این اعتصاب برای او تصمیمی فردی خواهد بود، اما اضافه می‌کند: «اگر بدون هیچ نتیجه‌ای اینجا را رها کنیم به دلقک‌هایی شباهت پیدا خواهیم کرد که آمده‌اند تا خودی نشان بدهند.»
با وجود این که این جنبش رهبر ندارد، گروه‌های مختلف تاکنون به خوبی توانسته‌اند در کنار یکدیگر فعالیت و همکاری کنند. جنبش چتر به لحاظ سازماندهی تاکنون بسیار موفق عمل کرده است.
عدم یکدستی در معترضان را حتی می‌توان از شعارهایشان نیز دریافت. بخشی از مردم، پلاکاردهایی به دست دارند که بر آن شعارهایی در باب حق رای نوشته شده است. بخشی دیگر، دولت چین را تقبیح و بیزاری خود را نسبت به آن ابراز می‌کنند. بخشی دیگر، آهنگ انقلابی «آیا آواز مردم را می‌شنوی؟ » سر می‌دهند. کسانی هستند که مستقیما به حزب کمونیست چین ناسزا می‌گویند، و در نهایت حتی بخشی از مردم نیز هستند که پسِ بیزاری‌شان از چین، رویای بازگشت به گذشته استعماری را در سر می‌پرورانند.
مردم چه می‌خواهند؟
گفته می‌شود که برخلاف جنبش اشغال وال‌استریت، جنبش اشغال هنگ‌کنگ با همه ناهمگونی‌اش و عدم رهبری یکدست، حول خواست مشخصی شکل گرفته است: دموکراسی؛ یا حق رای مستقیم برای انتخاب نماینده مردم.
اما با وجود داشتن خواستی نسبتا مشترک، وسایل دستیابی به این خواست چندان مورد توافق و مطمئن نبوده است. به نظر می‌رسد گفتار غالب در جنبش چتر هنگ کنگ اتکا به شیوه‌های مسالمت‌جویانه و پیشروی از طریق گفتگو است. برخی از فعالان سیاسی هنگ کنگ نسبت به ثبات بیش از حد این جنبش در چند هفته اخیر ابراز نگرانی کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که جنبش چتر حاضر نباشد هزینه گزافی را بابت دستیابی به دموکراسی بپردازد. با گذشت زمان، خط‌های قرمز گروه‌های معترض هنگ‌کنگی آشکارتر می‌شود. به عنوان مثال چندی بعد از آغاز جنبش اشغال، این بحث در میان گروه‌های مختلف در گرفت که آیا این اشغال بیش از حد به طول نینجامیده است؟ یکی از رهبران گروه اشغال که خود از پیشنهاددهندگان اولیه طرح بوده است، بعد از یک ماه ابراز نگرانی کرده است که این روش دیگر جواب نخواهد داد و طبقه متوسط را خسته خواهد کرد.
بحث‌های عمده اخیر بیشتر درباره این بوده است که پشتیبانی اولیه این جنبش از سوی مردم، با به درازا کشیدن اشغال، کاهش خواهد یافت. چرا که روش اشغال، زندگی عادی اجتماعی را مختل می‌کند، فعالیتهای اقتصادی را با مخاطره مواجه می‌سازد و به پایداری و رشد اقتصادی هنگ‌کنگ ضربه می‌زند. در واقع مردم هنگ‌کنگ پیش از آنکه دموکراسی‌خواه باشند، به علت شرایط زیست‌شان ذهنیتی اقتصادی یافته‌اند.
رسانه‌های غربی از پوشش خبری یک جنبش اعتراضی، آن هم (به نوعی) علیه اقتدار دولت چین، فروگذار نکرده‌اند. به خصوص آنچه غرب را شیفته خود کرده تمیزی و ادب معترضان است. کمتر گزارشی مبنی بر تخریب اموال خصوصی یا عمومی و یا تهدید جانی شهروندان، مخابره شده است. حتی فراتر از آن، معترضان و اعتصاب‌کنندگان، زباله‌های محل اقامت خود را جمع کرده و آنها را در سطل‌های مختلف جداسازی می‌کنند. آنها حتی در نور تیر چراق برق تکالیف مدرسه یا دانشگاه خود را انجام می‌دهند.
با این حال، تاکید فزاینده معترضان بر عدم خشونت جنبش اعتراضی‌شان، گویی ادای بی‌دریغ ارزش‌ها و کدهای اخلاقی غربی در سیاست‌ورزی است. به خصوص این موضوع از آنجا جالب توجه است، که منش عدم خشونت، بیش از آنکه در اعتصابات و اعتراضات غربی اجرا شده باشد، در کشورهایی بیشتر مورد توجه است که سودای غربی شدن هنوز رهایشان نکرده است.
تاکید بیش از حد بر حاکمیت قانون، وقتی قانون خود می‌تواند منبع فساد سیاسی باشد، جمعیت معترضان را دچار تناقض‌هایی کرده است. از یک طرف تاکید بر اجرای شبه‌قانون‌اساسی هنگ‌کنگ درباره حق انتخاب نماینده مردم یکی از دلایل مردم برای استمرار حضورشان در جنبش اعتراضی است، از طرف دیگر، رای دادگاه عالی هنگ‌کنگ بر پایان اعتراض طی ماه گذشته، برخی را دچار شبهه کرده است که آیا نباید برای اطاعت از حاکمیت قانون، بر رای دادگاه نیز گردن نهاد؟
برخی همچون ونگ یونگ-تات، از اعضای گروه «شور مدنی»، ثبات بیش از حد این جنبش و عدم پیشروی‌اش در اشغال اماکن بیشتر را مورد انتقاد قرار داده‌اند. ونگ در مصاحبه خود با «نیویورک تایمز» می‌گوید که وقتش رسیده است که کمپین اشغال به سطح جدیدی وارد شود. نیاز است که مناطقی جدید، یا حتی ساختمان‌های دولتی اشغال شوند. او معتقد است که اکنون معترضان بر سر استراتژی درست دچار چنددستگی شده‌اند، به تدریج نیز احساس خستگی و عدم اطمینان می‌کنند.
گروه «شور مدنی» که در هفته‌های اخیر در میدان اخیراً تخلیه شده مونگ‌کوک فعال بود، به تدریج تاثیر بیشتری بر جوانان هنگ‌کنگی گذاشته است. این گروه در عین این که بر عدم خشونت تاکید دارد، منتقد سازشکاری بیش از حد برخی از گروه‌های دیگر نیز بوده است. یکی از اعضای این گروه می‌گوید: «وظیفه ما بازاریابی برای مقاومت مدنی است؛ مردم فکر می‌کنندکه سیاست کثیف و ملال‌آور است، اما از طریق فرهنگ عامه و طنز ما در حال تغییر آن هستیم.» وبسایت و نشریه کمیک‌استریپ متعلق به گروه «شور مدنی» از داخل منطقه تخلیه شده مونگ‌کوک به‌روز و منتشر می‌شدند.
آنچه چین درباره هنگ کنگ می‌داند
از اواسط نوامبر، خبرهایی مبنی بر دیپورت دانشجویان هنگ‌کنگی از چین به گوش رسیده است. بیشتر این دانشجویان در حال سفر به چین در مرز مورد بازرسی بدنی قرار گرفته‌اند، وسایل‌شان زیر و رو شده است، مدارک‌شان برای چند ساعت ضبط شده و سپس به هنگ‌کنگ بازگردانده شده‌اند. علت دیپورت بسیاری از آنان حضورشان در اعتراضات دو ماه اخیر بوده است. گویا عکس‌های برخی از آنها به دست سرویس اطلاعاتی چین افتاده است و برخی دیگر نیز پس از حمله پلیس به تظاهرکنندگان برای ساعاتی بازداشت شده بودند. ظاهراً اکنون چین لیستی شامل چندصد نام دارد که مشمول تحریم کشور مادر شده‌اند.
یکی از دختران دانشجو که برای چند ساعت بازدداشت شده بود، جزء این تحریم شدگان است. او به عنوان یک دانشجوی هنر به شدت به سفر به چین برای خرید وسایل اولیه کار خود نیازمند است. با این حال، این تحریم فراتر از یک تحریم اقتصادی است. نام دولت چین برای دانشجویان هنگ‌کنگی که شاهد اخبار روزانه درباره افزایش پارانویا و نقض حقوق بشر در سرزمین مادر بوده اند، ترسناک است، حال اقدام این دولت برای تنبیه و مجازات این دانشجویان به این ترس افزوده است. یکی از دانشجویان به «واشنگتن‌پست» می‌گوید که همه آن ترس‌ها درباره دولت چین را اکنون نسبت به هنگ‌کنگ نیز حس می‌کنم.
از یک طرف ترس از دولت چین، از طرف دیگر ترس‌های اقتصادی، به خوبی توانسته‌اند دولت چین را در به کارگیری ابزارهای مناسب برای سرکوب جنبش هنگ‌کنگی‌ها راهنمایی کنند. اکنون نه تنها طبقه سرمایه‌دار و کارآفرین هنگ‌کنگ به شدت به چین برای تامین مواد اولیه، نیروی انسانی و پیشبرد فعالیتهای اقتصادی‌اش نیاز دارد، بلکه طبقه متوسط نیز برای تامین زندگی خود، محصولات چینی را در بازارهای چینی خریداری می‌کند. جای تعجب ندارد که با اقدامات قهرآمیز چین، طبقه متوسط هنگ‌کنگ به سرعت صحنه اعتراض را خالی کند.
حالا کار به جایی رسیده است که رسانه‌های چینی، از جمله «گلوبال تایمز»، دانشجویان هنگ‌کنگی را ساده لوح خطاب می‌کنند. اواسط نوامبر، دولت چین از ورود سه رهبر دانشجویان هنگ کنگ به چین جلوگیری کرد. این دانشجویان امیدوار بودند که بتوانند با دولت چین وارد مذاکره شودند، آن هم بعد از آنکه مذاکرات‌شان با مسئولان هنگ‌کنگی با بن بست مواجه شده بود. اواخر سپتامبر بعد از تلاش دانشجویان و دولت برای مذاکره، مقامات هنگ‌کنگی به معترضان اعلام کردند که فاقد اختیارات لازم برای تصمیم‌گیری درباره خواسته‌هایشان هستند.
با اقدامات بیش از پیش قهرآمیز دولت چین، این ترس هر چه بیشتر در میان دانشجویان هنگ کنگی رواج پیدا می‌کند، که «تیان‌انمن» دیگری رقم بخورد. خاطره کشتار دانشجویان معترض چینی از سوی دولت در میدان تیان‌انمن در سال ۱۹۸۹ بر جنبش چتر هنگ‌کنگ سایه انداخته است. با این حال بسیاری از فعالان هنگ‌کنگی احتمال رخ دادن چنین فاجعه‌ای را در هنگ‌کنگ رد می‌کنند.