برای شماری از کشورهای اروپایی دچار بحران اقتصادی، معامله “پاسپورت به ازای سرمایه‌گذاری” به صنعتی مهم با گردش سالانه ۱۰ میلیارد دلار پول تبدیل شده است. این کشورها علاوه بر گذرنامه، مزایای مالیاتی، ورود بدون ویزا به کشورهای دیگر، امنیت اجتماعی و سیاسی، فرصت تحصیلی و یا دست‌کم ساحلی زیبا به متقاضیان ارائه می‌کنند.
برخلاف محدودیت فزاینده امکان مهاجرت شغلی یا پناهندگی به کشورهای صنعتی، دریافت اقامت بر اساس سرمایه‌گذاری گسترده‌تر می‌شود. این کشورها بعد از جنگ جهانی دوم به دلیل نیاز به نیروی کار غیر تخصصی و ارزان، درهای خود را به روی کشورهای توسعه نیافته یا مستعمره‌های سابق گشوده بودند. این روند به دلایلی از جمله تغییر شکل تولید صنعتی، شکل‌گیری بلوک‌های اقتصادی منطقه‌ای و عوارض اجتماعی و فرهنگی متوقف شده اما با بروز پدیده جهانی شدن و رشد ارتباطات، مرز و ملیت هم مفاهیم سنتی خود را از دست دادهاند و گروه‌های بسیاری به دنبال شرایط زیستی بهتری هستند.
انگیزه‌های تلاش برای دریافت حق اقامت یا تابعیت در کشوری دیگر از طریق خرید “پاسپورت طلایی” بسیار متفاوتند. در این طیف، از مجرمان اقتصادی یا عوامل حکومت‌های دیکتاتوری، نوکیسه‌ها، ثروتمندان جویای امنیت سیاسی یا اقتصادی تا افرادی نه چندان ثروتمند به چشم می‌خورند که به دنبال جامعه‌ای با کیفیت بالای فرهنگی، خدمات بهداشتی و آموزشی هستند. تلاش در این عرصه شامل ایرانی‌ها هم می‌شود.
متقاضیان ایرانی جویای مشاوره برای مهاجرت، با انبوهی از تبلیغات در فضای مجازی مواجه هستند. بسیاری از این شرکت‌ها با وعده‌های واهی سعی در جلب مشتری دارند: از انتشار عکس مدیر آژانس با رئیس جمهور یک کشور ۷۰ هزار نفری که شهروندان آن قرار است در آینده‌ای نامعلوم بدون ویزا به اروپا سفر کنند، تا دریافت اقامت کانادا در اسرع وقت با ۱۰۰ هزار دلار…
فرصتی برای ثروتمندان
می‌توان به همه مراکزی که وعده مهاجرتی آسان و ارزان را می‌دهند، به دیده تردید نگریست. بهتر است پیش از هر اقدامی، به تجربیات کسانی متکی شد که اقامت دریافت کرده‌اند. هم‌چنین می‌توان به سایت رسمی وزارت خارجه کشور مربوطه مراجعه کرد تا از شرایط و مقرراتی که دائما در حال تغییر هستند مطلع شد. برای آشنایی مقدماتی، شرایط بعضی از کشورها در پایان مقاله آمده است.
در سال ۲۰۱۳ حدود ۲۰۰هزار خانواده ثروتمند با میانگین دارایی ۲۰۵ میلیون دلار تقاضای اقامت و تابعیت دوم در کشوری دیگر را ارائه دادهاند. این روند رو به رشد است زیرا در کنار افزایش ثروتمندان جهان، تعداد کشورهای ارائه‌کننده برنامه جذب شهروند ثروتمند هم رو به فزونی‌ست.
نخستین مرتبه در سال ۱۹۸۴ بود که کشور “سنت کیتس و نویس” (جزیره‌ای در کارائیب) امکان خرید تابعیت را فراهم کرد و از آن زمان تا کنون کشورهای بسیاری به این بازار پیوسته‌اند. میزان سرمایه‌گذاری برای دریافت حق اقامت، بین رقم “ناچیز” ۳۵ هزار دلار برای لتونی و مبلغ “ناقابل” ۳ میلیون دلار برای تابعیت قبرس شناور است.
قیمت‌ها در نظر اول بالا به نظر می‌رسند اما برای افرادی با حداقل ثروت ۳۰ میلیون دلار ارقام واقعا نازلی هستند. متقاضیان گروه موسوم به “Ultra High Net Worth Individuals”، بیش از همه از چین، کشورهای عربی، روسیه و برزیل می‌آیند.
منطق بحث‌برانگیز بازار
دولت مالت در پائیز ۲۰۱۳ و در زمان تصویب قانون فروش تابعیت به سرمایه‌گذاران خارجی، در معرض انتقادهای بسیاری قرار گرفت. کمیسر قضایی اتحادیه اروپا، ویویان ردینگ در واکنشی خشمگینانه گفت: «برچسب قیمت جایی بر روی پاسپورت ندارد.» نمایندگان پارلمان اروپا هم هشدار دادند که فروش تابعیت نه تنها اقدامی علیه همبستگی اروپایی‌ست، بلکه گشودن دروازه‌های اروپا به روی جرایم سازمان‌یافته است.
اینگه گرسله، سرپرست کارگروه نظارت بر بودجه پارلمان اروپا نیز می‌گوید تابعیت در مقابل پول، امری توهین‌آمیز است که ربطی به ارزش‌های اروپایی ندارد: «این خطر وجود دارد که مجرمان با خرید پاسپورت اروپایی به راحتی در اروپا رفت و آمد کنند.»
خانم گرسله می‌گوید این وضعیت قابل قبول نیست که ثروتمندان تابعیت اروپایی بخرند ولی مردم محرومی که به دلیل فقر و خشونت از کشورشان گریخته‌اند در مدیترانه غرق شوند.
طبق قوانین فعلی اتحادیه اروپا هر یک از ۲۸ کشور عضو می‌تواند به تنهایی شرایط اعطای اقامت و تابعیت را تعیین کند. اینگه گرسله خواستار آن شده که کشورهای اروپایی هرچه زودتر قوانین مشترکی برای اعطای تابعیت در نظر بگیرند.
شرایط اقامت و تابعیت برخی از کشورها
اتریش: دریافت تابعیت اتریش بسیار سخت است. در این کشور تابعیت را کسانی دریافت می‌کنند که «خدمات فوق‌العاده‌ای را به ویژه در پیوند با مسائل سیاسی» انجام داده یا درصدد انجام آن باشند. این خدمات البته می‌تواند یک سرمایه‌گذاری عظیم میلیونی یا ارائه صدایی گوشنواز هم باشد. مثلا در سال ۲۰۰۶ آنا نتربکو، خواننده روسی اپرا، پاسپورت اتریشی دریافت کرد. مزایای این کشور اروپای مرکزی: کیفیت بالای زندگی و آزادی سفر و اقامت در کشورهای عضو شنگن و اتحادیه اروپا. با این وجود بعضی از آژانس‌ها اتریش را به دلیل «سیستم مالیاتی سخت‌گیرانه و دردسرساز» به مشتریان خود توصیه نمی‌کنند.
اسپانیا: این کشور نه تنها برای “ویزای طلایی” ۵۰۰ هزار یورو طلب می‌کند بلکه متقاضی موظف است سالانه ۱۸۳ روز در این کشور حضور داشته باشد.
استرالیا، کانادا، نیوزلند: هر سه کشور با تفاوت‌هایی و بر اساس امتیاز، حق اقامت و تابعیت اعطا می‌کنند. عوامل موثر در کسب امتیاز عبارتند از سن، آشنایی به زبان انگلیسی، تحصیلات، تخصص و سرمایه. میزان سرمایه‌گذاری حدود چند میلیون دلار است.
ایالات متحده آمریکا: اگر کسی یک میلیون دلار اضافی برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد آمریکا داشته باشد، تابعیت نمی‌گیرد اما حق اقامت دائم یعنی “گرین کارت” دریافت می‌کند. گاهی نیم میلیون دلار هم کافی‌ست به شرطی که در مناطق غیرشهری یا از نظر اقتصادی ضعیف سرمایه‌گذاری شود، اما تضمینی برای دریافت “گرین کارت” نیست. تابعیت آمریکایی خریدنی نیست؛ برای دریافت آن باید حداقل ۵ سال به طور دائم در آمریکا اقامت داشت و یا با یک آمریکایی ازدواج کرد.
بریتانیا: متقاضی بعد از سرمایه‌گذاری ۱ میلیون پوندی، ابتدا ویزا و بعد از ۵ سال حق اقامت نامحدود و بعد از ۶ سال پاسپورت دریافت می‌کند.
بلغارستان: متقاضی باید ابتدا یک میلیون یورو به این کشور انتقال دهد و نیمی از آن را ترجیحا در پروژه‌ای معتبر سرمایه‌گذاری کند تا حق اقامت بگیرد. یک سال پس از این، می‌توان تقاضای دریافت تابعیت ارائه کرد. برای کسانی که فقط به دنبال اقامت هستند، سرمایه‌گذاری ۳۰۰ هزار یورویی کافی‌ست.
پرتغال: یکی از موفق‌ترین کشورها در زمینه جذب ثروتمندان است. ویزای طلایی به کسی تعلق می‌گیرد که از ماه مارس ۲۰۱۳ در موسسه‌ای پرتغالی یک میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده باشد، یا ۱۰ موقعیت شغلی ایجاد یا ملکی به ارزش ۵۰۰ هزار یورو خریده باشد. در آغاز فقط حق اقامت یک ساله اعطاء می‌شود که به راحتی قابل تمدید است. پرتغال تا کنون ۱۳۶۰ “ویزای طلایی” صادر کرده که ۱۱۰۱ مورد آن به چینی‌ها، ۴۳ مورد به روس‌ها و ۳۸ مورد آن به برزیلی‌ها اعطا شده است. علاوه بر ۳۰۶ میلیون یورو در سال ۲۰۱۳، مبلغ ۸۱۷ میلیون وارد صندوق بی‌رونق پرتغال شده است. برآورد اولیه دولت جذب سرمایه ۵۰۰ میلیون یورویی بود اما با روند فعلی، جمع مبالغ دریافتی تا پایان سال از مرز یک میلیارد یورو خواهد گذشت.
قبرس: متقاضیان باید ۳ میلیون یورو به نهاد سرمایه‌گذاری دولتی بپردازند. از ماه مارس ۲۰۱۳ تابعیت قبرسی اعطا می‌شود. مبلغ یاد شده برای سرمایه‌گذارانی که در بحران اقتصادی قبرس متضرر شده‌اند بالغ بر ۲ میلیون یورو است، از این تخفیف بیش از همه سرمایه‌گذاران روسی بهره‌مند می‌شوند.
سنگاپور: این کشور بیشتر مناسب شکارچیان سطح‌بالای پاسپورت است. کسی که به دنبال دریافت تابعیت سنگاپوری‌ست، نه تنها باید حداقل ۲ میلیون دلار سرمایه‌گذاری کند، بلکه باید این را هم ثابت کند که “نوکیسه” نیست. تنها کسانی حق تقاضا دارند که گردش مالی آنها در بخش املاک بالغ بر ۱۶۰ میلیون دلار در سال و در بخش‌های دیگر ۴۰ میلیون دلار باشد. اعطای تابعیت سنگاپور پس از دو سال میسر می‌شود. این راه ناهموار ارزش عبور دارد زیرا سنگاپور به عنوان بهترین کشور آسیایی برای زندگی شناخته شده و مالیات بر درآمد ۱۵ تا ۲۰ درصدی آن، درمقیاس جهانی جزء کمترین‌هاست.
سوئیس: این کشور به دلیل “مالیات ثابت” بسیار محبوب است. اتباع خارجی که در سوئیس ساکن اما غیرشاغل هستند بر اساس هزینه‌های زندگی‌شان، حق و وظیفه پرداخت مالیات را دارند. به عنوان مثال اگر فردی سالانه حداقل ۱۵۰ هزار فرانک (حدود ۱۲۵ هزار یورو) بپردازد، به طور معمول حق اقامت دریافت می‌کند.
کارائیب: برنامه‌های مشابهی هم از طرف برخی کشورهای جزیره‌ای مانند آنتیگوا و باربودا، گرانادا و دومینیکن ارائه شده‌اند. دومینیکن اعطای تابعیت را تقریبا حراج کرده است. مبلغ سرمایه‌گذاری در این جزیره کمتر از همه جاست: ۱۰۰هزار دلار ناقابل.
لتونی: ارزان‌ترین بهای دریافت حق اقامت توسط کشور لتونی اعطاء می‌شود. سال ۲۰۱۰ این کشور حوزه دریای بالتیک قانونی را تصویب کرد که طبق آن افرادی که مبلغ ۳۵ هزار یورو در موسسه‌ای لتونیایی سرمایه‌گذاری و یا ملکی به ارزش ۱۵۰ هزار یورو در شهرها و یا ۷۵ هزار یورو در مناطق غیرشهری خریداری کنند، حق اقامت ۵ ساله دریافت می‌کنند.
یونان: در این کشور هم متقاضیان “ویزای طلایی” باید ملکی به ارزش ۲۵۰ هزار یورو خریده باشند.
مالت: از اواسط نوامبر ۲۰۱۳ امکان خرید تابعیت مالت وجود دارد. این مجمع‌الجزایر کوچک ۴۰۰ هزار نفری در مرکز دریای مدیترانه، عضو اتحادیه اروپاست. بهای تابعیت مالت برای متقاضی اصلی ۶۵۰ هزار یورو و ۲۵ هزار یورو برای همسر و هر فرزند است. در مقابل مالتی‌های جدید می‌توانند به کشورهای عضو “شنگن” بدون محدودیت سفر کنند و حق اقامت در ۲۸ کشور اروپایی را داشته باشند. به دنبال انتقاد اپوزیسیون داخلی و مقام‌های اتحادیه اروپا، دولت این کشور شرایط اعطای تابعیت را تغییر داد: متقاضیان باید علاوه بر سرمایه‌گذاری ۶۵۰ هزار یورویی در یک صندوق دولتی، ملکی به ارزش ۳۵۰یورو و اوراق قرضه دولتی به میزان ۱۵۰ هزار یورو خریداری کنند که جمعا بالغ بر یک میلیون و ۱۵۰هزار یورو می‌شود. از جمله تغییرات دیگر، اعلام اسامی متقاضیان (بدون ذکر ملیت اصلی) است و پیش از اعطای پاسپورت، اقامتی یک ساله صادر می‌شود.
مجارستان: خارجی‌ها در این کشور برای دریافت “ویزای طلایی” باید قرضه‌ای به ارزش ۲۵۰ هزار یورو را خریداری کنند.
مونته‌نگرو: این کشور کوچک در جنوب شرقی اروپا تنها هفت سال عمر دارد و به دلیل نیاز شدید به پول، برنامه “اعطای شهروندی در مقابل سرمایه‌گذاری” (Citizenship-by-investment-Program) را ایجاد کرده است. رقم این سرمایه‌گذاری باید حداقل ۵۰۰هزار یورو باشد. دولت مونته‌نگرو اعلام کرده که متقاضیان می‌باید افرادی «بدون مسئله و قابل اعتماد» باشند. علی‌رغم شرط یاد شده رئیس‌دولت سابق تایلند، تاکسین شیناواترا که در کشور خودش طی حکم قضایی تحت تعقیب است به دلیل سرمایه‌گذاری در صنعت هتل‌داری، پاسپورت مونته‌نگرویی دریافت کرده است.
منابع مورد استفاده در نگارش مقاله: