«پله آخر» (۱۳۹۰) به کارگردانی علی مصفا، ۴ خرداد ماه ( ۲۴ مه) در «آرشیو آنتالوژی» در نیویورک به نمایش درآمد. بن‌مایه این فیلم در مورد مرگ، فلسفه مرگ و عشق است.

نمایی از «پله آخر» ساخته علی مصفا با بازی لیلا حاتمی
نمایی از «پله آخر» ساخته علی مصفا با بازی لیلا حاتمی

داستان در مورد دعوای ساده یک زن بازیگر به نام لیلی (لیلا حاتمی) با همسر معمارش، خسرو شریفی (علی مصفا) است که منجر به مرگ مرد می‌شود. فیلم از زبان همین فردی که حالا مرده است، بیان می‌گردد. داستان‌های موازی و جانبی نیز در فیلم اتفاق می‌افتد. مثل رفتار دکتر امین عارف (علیرضا آقاخانی) که به خسرو شریفی می‌گوید سرطان دارد، در حالیکه موضوع حقیقت ندارد؛ فردی که بعداً متوجه می‌شویم در جوانی عاشق لیلی بوده و روایتی پیچیده و تو درتو از این عشق را هم در فیلم می‌بینیم.

لیلی در صحنه گشایش فیلم می‌گوید: «دیگه حتی نمی‌تونم قیافه‌‌ت رو به‌خاطر بیارم» و به خنده می‌افتد. کسی هم نمی‌داند چرا می‌خندد ولی همین خنده‌ها موجب توقف چندباره فیلمبرداری می‌گردد.

پوستر فیلم
پوستر فیلم

نوع داستان‌گویی فیلمنامه هر چند برداشتی آزاد از «مردگان» نوشته جیمز جویس و «مرگ ایوان ایلیچ» از لئو تولستوی است، اما فیلمنامه آنقدر بومی شده که تماشاگر به‌سادگی با آن همذات‌پنداری می‌کند.

جویس، نخستین نویسنده‌ای بود که روایت سوم شخص را به روایت اول شخص مبتنی بر شیوه روایت سرگردان مبدل نمود. کارگردان فیلم «پله آخر» برای داستان‌‌گویی در فیلم از همین شیوه استفاده می‌کند. بازی‌های ذهنی «خسرو» ناشی از چنین نگرشی در بیان روایت است.

دیالوگ‌هایی که تقریباً همزمان گفته می‌شود و دوربین از یک گفت‌وگو به گفتگویی دیگر می‌رود، در عین حال طنزی که زینب‌بخش دیالوگ‌هاست، به داستان‌گویی مصفا طراواتی داده که تماشگر را خسته نمی‌کند؛ و درعین حال به تماشاگر یادآوری می‌کند که با یک تراژدی روبرو نیستیم بلکه با داستانی واقعی درگیریم. داستان در قالب مونولوگ نیز بیان می‌گردد.

نکته قابل توجه در این فیلم تدوین و جابجایی زمان در طرح حوادث داستان است. حوادث داستان چنان جابجاست که گذشته در آینده و آینده در گذشته در هم تنیده شده و تماشاگر باید فعال باشد و تدوین دیگری را در ذهن خود انجام دهد که از نقاط قوت فیلمنامه است.

این فیلم دومین کار بلند علی مصفا به‌عنوان کارگردان است.

«پله آخر» جوایز معتددی را از آن خود کرده است؛ از جمله در جشنواره مد فیلم در سال ۲۰۱۲ در ایتالیا و جایزه هیأت داوران از جشنواره کرالا در سال جاری.

در پایان نمایش فیلم در «آرشیو آنتالوژی» نیویورک که محل نمایش فیلم‌های آوانگارد و مستقل سینماست، علی مصفا به‌عنوان تهیه‌کننده و کارگردان به پرسش‌های تماشاگران پاسخ داد.

زمانه در گزارشی که اکنون می‌شنوید، پای صحبت علی مصفا، کارگردان «پله آخر»، مدیر «آرشیو آنتالوژی» نیویورک وچند تن از تماشگران فیلم نشسته است.