وزارت کار ایران با ارائه اطلاعات جدیدی از بازار کار و بررسی وضعیت دوره‌ای هفت ساله اعلام کرده که نرخ بیکاری جوانان دو برابر سطح متوسط بیکاری در کشور است. این کشور جزو شش کشور اول دارای نرخ بالای بیکاری در خاورمیانه به شمار می‌رود. ایران همچنین در میان ۴۳ کشور جهان، بالاترین نرخ بیکاری را دارد و با پیش بینی نرخ ۶/ ۱۸ درصدی، در جدول نرخ بیکاری جهان صدرنشین است.
آمارهای وزارت کار، نشان می‌دهند که ایران از نظر نرخ بیکاری بعد از فلسطین، ارمنستان، یمن، عراق و گرجستان در خاورمیانه قرار دارد.
گزارش وزارت کار از وضعیت بیکاری در کشور و تغییرات آن در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد که از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ نرخ بیکاری کاهش یافته، ولی پس از آن تا سال ۱۳۹۱ افزایش یافته است.
نرخ مشارکت اقتصادی که بیانگر وضعیت عرضه نیروی کار در کشور است نیز در فاصله سال‌های یادشده روندی نزولی داشته و نشان‌دهنده عدم تمایل یا عدم وجود پتانسیل لازم برای ورود زنان به بازار کار است.
اطلاعات موجود نشان می‌دهد که میزان خروج از بازار کار نیز در سنین بالا افزایش یافته و همه این‌ها در مجموع باعث کاهش نرخ مشارکت اقتصادی شده است.
در این گزارش بر روند بیکاری در سال‌های قبل از سال ۱۳۸۴ تاکید نشده است. بر اساس اطلاعات موجود، افزایش نرخ بیکاری در سال‌های اخیر در ادامه بحران‌های اقتصادی دهه‌های قبل قرار دارد و در افزایش نرخ بیکاری زنان، سیاست‌های جمهوری اسلامی در تحمیل نقش‌های مادری – همسری به زنان ایران، نقشی تعیین‌کننده دارد.
افزایش نرخ بیکاری جوانان
نرخ بیکاری جوانان در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ به غیر از سال ۱۳۸۶، روندی افزایشی داشته است.
بر اساس اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز همواره از سال ۱۳۸۴ به بعد افزایش نشان داده و از ۷ / ۱۵ درصد در سال ۱۳۸۴، به ۸ / ۲۰ درصد در سال ۱۳۹۱ رسیده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهند که عرضه نیروی کار زنان فارغ‌التحصیل دانشگاهی در کشور بسیار بالا و نرخ بیکاری آن‌ها نیز نسبت به مردان قابل توجه است.
در سال ۱۳۹۱ نرخ بیکاری مردان فارغ التحصیل دانشگاه ۸ /۱۴ درصد و بیکاری زنان حدود ۳۲ درصد بوده است.
سهم کسانی که در هفته کم‌تر از ۴۴ ساعت کار می‌کردند، اما به هر دلیلی خواهان اضافه کاری هستند نیز از ۴ / ۷ درصد سال ۱۳۸۴، به ۲ / ۹ درصد در سال ۱۳۹۲ افزایش یافته است.
سهم مردان شاغلی که به دنبال انجام اضافه‌کاری هستند نیز نسبت به زنان سه برابر است.
وضعیت ایران در خاورمیانه
بررسی وضعیت بازار کار ایران و جایگاه آن در بین کشورهای منطقه خاورمیانه نشان می‌دهد که ایران فاصله بسیار زیادی با نرخ بیکاری تک‌رقمی دارد.
قطر با شش دهم درصد دارای بهترین وضعیت بیکاری در منطقه است. ایران در این عرصه دارای رتبه ۲۱ است.
همچنین در بخش بیکاری جوانان، ایران دارای رتبه ۱۹ در منطقه است. نرخ بیکاری در برخی کشورها مانند قزاقستان، آذربایجان، پاکستان، افغانستان، لبنان و ترکیه در حوزه جوانان و نرخ عمومی آن بهتر از ایران است.
مقایسه کاهش نرخ بیکاری در ایران با کشورهای خاورمیانه از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد که در این دوره زمانی نرخ بیکاری در برخی کشورها مانند قزاقستان به میزان ۹/۵، قطر ۴/۹ و ارمنستان ۷/۵ درصد کاهش داشته، اما این کاهش در ایران تنها ۱/ ۱ درصد بوده است.
بر اساس اطلاعات وزارت کار، نرخ مشارکت اقتصادی در ایران از وضعیت مناسبی برخوردار نیست به نحوی که این نرخ در قطر نسبت به ایران ۹/۴۱ درصد بیشتر است.
بر اساس آمار بانک مرکزی، در سال ۱۳۸۹ در ایران، ۲۲/۵ درصد خانوار‌ها «بدون فرد شاغل»، ۵۵/۴ درصد دارای «یک نفر شاغل»، ۱۷/۲ درصد دارای «دو نفر شاغل» و ۴/۹ درصد دارای «سه نفر شاغل و بیشتر» بوده‌اند.
طبق محاسبات این بانک، تعداد خانوارهای بدون شاغل در اقتصاد ایران از بیش از دو میلیون و ۹۲۱ هزار خانوار به چهار میلیون و۴۱۰ هزار خانوار افزایش یافته است.
بر این اساس، وضعیت «بار تکفل» در ایران که نشان‌دهنده جمعیت افراد غیرشاغل به افراد شاغل است چندان مناسب نیست.
هرچه شاخص بارتکفل در کشوری بالا‌تر باشد فشار وارده بر جمعیت شاغل برای تامین معاش افراد تحت تکفل فزونی می‌گیرد و سطح رفاه کاهش می‌یابد.
بر اساس مقایسه ایران با سایر کشورهای خاورمیانه، بار تکفل در این کشور وضعیت مناسبی ندارد و کشور‌هایی چون مانند قطر، امارات و بحرین دارای رتبه‌های مناسبی در منطقه هستند.
به صورت کلی مقایسه برخی از شاخص‌های بازار کار کشورهای خاورمیانه نشان می‌دهد که ایران بعد از فلسطین، ارمنستان، یمن، عراق و گرجستان بالاترین نرخ بیکاری را با رتبه ۲۱ دارد.
نرخ بیکاری در ایران
نرخ بیکاری جوانان در قیاس با کشورهای آذربایجان، اردن، ارمنستان، عربستان سعودی، قطر، ازبکستان، ایران، ترکمنستان، عمان، کویت، اسرائیل، بحرین، ترکیه، فلسطین، گرجستان، مصر، افغانستان، پاکستان، سوریه، قرقیزستان، لبنان، امارات متحده عربی، تاجیکستان، عراق، قزاقستان و یمن در رتبه ۱۹ قرار دارد.
ایران از نظر شاخص نسبت اشتغال نیز در میان این کشورها رتبه ۲۲ را دارد و بعد از فلسطین، عراق و اردن پایین‌ترین نسبت اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند.
نرخ مشارکت اقتصادی ایران تنها از کشورهای فلسطین، اردن، عراق و سوریه بالا‌تر است و جایگاه ایران در رتبه ۲۱ قرار دارد.
نرخ تورم ایران بعد از کشور سوریه، بالاترین نرخ است و بار تکفل ایران وضعیت مناسب‌تری نسبت به سایر شاخص‌های منتخب دارد. ایران در این بخش دارای رتبه ۱۸است.
هر خانواده، یکشاغل
بر اساس اعلام سازمان جهانی کار، جمعیت جوان بیکار ایران به یک میلیون و ۳۲۱هزارنفر رسیده است که ۹۳۱هزار نفر آن مرد و ۳۹۰هزار نفر نیز زن هستند.
متوسط دستمزد ماهیانه در ایران در سال ۲۰۱۲میلادی یک میلیون و ۲۰۳هزار و ۳۲۷ تومان بوده و با وجود اینکه هر خانوار به صورت متوسط ۵۵/۳ نفر جمعیت داشته، اما تنها ۱/۱نفر از آن شاغل بوده‌اند.
در اردن، افغانستان، عراق، فلسطین و یمن کار شاغلان خانواده‌ها برای تامین معاش سخت‌تر از ایران است. در عین حال، افراد دارای شغل در کشورهای امارات، بحرین، قطر و کویت شرایط اقتصادی به مراتب بهتری از مردم ایران دارند.
علاوه بر کشورهای یادشده، تامین معیشت برای افراد دارای کار یا به اصطلاح بار تکفل در کشورهای آذربایجان، ارمنستان، ازبکستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، عربستان، عمان، قرقیزستان، قزاقستان، گرجستان، لبنان و مصر نیز نسبت به ایران در شرایط بهتری قرار دارد. این فاصله در مورد برخی کشورها تا دوبرابر است.