غیبت محمد رسول‌اف در جشنواره فیلم استکهلم

امروز، شنبه، ۲۵ آبان ۱۳۹۲ فیلم “دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند”، ساخته محمد رسول‌اف در جشنواره فیلم استکهلم به نمایش درآمد. در همان حال این کارگردان ایرانی همچنان ممنوع‌الخروج است.  برگزارکنندگان جشنواره بين‌المللی فيلم استکهلم به‌نشانه پشتيبانی از محمد رسول‌اف با چشم‌های بسته در برابر سفارت جمهوری اسلامی در این شهر، دست به تظاهرات اعتراضی زدند.

در شهریور ماه سال جاری محمد رسول‌اف، خطر کرد و به ایران برگشت. از آن زمان تاکنون گذرنامه او ضبط شده، در حالی‌که آخرين فيلمش همچنان در جشنواره‌های مختلف اروپايی به نمايش در می‌آيند.

سايت شبکه خبری “فرانس ۲۴” فرانسه، گزارش تفصيلی خود درباره وضعيت کنونی محمد رسول‌اف را با اين جملات آغاز کرده بود: «صندلی محمد رسول‌اف بار ديگر خالی است.»

رسول‌اف، همچون بسياری از هنرمندان ايرانی اميدوار بود که با روی کار آمدن حسن روحانی فضا دگرگون شود و آزادی بيان تا حدی تحقق پیدا کند. او اعتقاد داشت که چنین تغییراتی بلافاصله اتفاق نمی‌افتد، اما قطعاً اوضاع بهتر از زمان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد خواهد بود.

اين رويداد پيش از اين در جشنواره لندن و در جشنواره “دولتِ جهان… و سينما” و اکنون در جشنواره فیلم استکهلم هم رخ داده است. جشنواره “دولتِ جهان… و سينما” از هشت تا ۱۷ نوامبر (۱۷ تا ۲۶ آبان‌ماه) در پاریس برگزار شد. جشنواره فیلم استکهلم از شش تا ۱۷ نوامبر (۱۵ تا ۲۶ آبان‌ماه) در استکهلم برگزار می‌شود. در هر دو رویداد سینمایی “دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند” در غیاب محمد رسول‌اف به نمایش درآمد.

جشنواره “دولت جهان… و سينما” با دعوت از فيلمسازانی از کشورهای مختلف، از منشور سینما به جهان و مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن می‌نگرد.

“دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند” به زندگی زیر کنترل، ارعاب و شکنجه در ایران می‌پردازد و در جشنواره کن برنده جایزه بخش “نوعی نگاه” شد.

سفر رسول‌اف به ايران می‌بايست پنج روز به درازا می‌کشيد اما اکنون دو ماه از آن گذشته است و به‌نظر نمی‌رسد به اين زودی‌ها پايان يابد.

رسول‌اف در ماه مه ۲۰۱۳ برای معرفی فيلمش در بخش “نوعی نگاه” جشنواره کن در اين جشنواره حاضر شد اما تا انتخاب حسن روحانی به‌عنوان رئيس‌جمهور ايران، پا به کشورش نگذاشت.

با روی کار آمدن حسن روحانی و اميد به فضايی بازتر، رسول‌اف به‌دليل عشق به کشورش، خطر بازگشت به ايران را به جان خرید، اما وقتی به ایران رسید، گذرنامه‌اش ضبط شد و ديگر نتوانست ايران را ترک کند.

رسول‌اف محروم از حق سفر، تجربه‌ای دردناک از زندگی در حکومتی را از سر می‌گذراند که روش‌های مقابله آن با روشنفکران هيچ تغييری نکرده است. او نااميد نيست و بر اين باور است که هنوز می‌تواند در ايران فعاليت کند. آخرين فيلم او نيز نشان‌دهنده اين تلاش است.

اميد به آزادی

یازدهمین انتخابات رياست جمهوری در ايران که حسن روحانی را جايگزين محمود احمدی‌نژاد کرد، اميدهای زيادی در ميان ايرانيان برانگيخت.

رسول‌اف، همچون بسياری از هنرمندان ايرانی اميدوار بود که با روی کار آمدن حسن روحانی فضا دگرگون شود و آزادی بيان تا حدی تحقق پیدا کند. او اعتقاد داشت که چنین تغییراتی بلافاصله اتفاق نمی‌افتد، اما قطعاً اوضاع بهتر از زمان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد خواهد بود.

به‌نظر می‌رسد وضعيت کنونی ايران در تضاد با انتظارات فيلمساز است.

باید گفت که در هشت سال گذشته، شرایط کاری رسول‌اف در ایران بدتر شده است.

او در سال ۱۳۹۰ در کنار جعفر پناهی بازداشت و در نخستين دادگاه به شش سال زندان محکوم شد. دليل اين محکوميت “تبليغ عليه جمهوری اسلامی” و “توطئه عليه امنيت ملی” اعلام شد. در دادگاه تجديدنظر اين محکوميت به يک سال زندان کاهش پیدا کرد.

شمشير داموکلسی که همچنان رسول‌اف را تهديد می‌کند اين است که این حکم هنوز به اجرا در نيامده است.

آيا اين حکم در دوران روحانی اجرا خواهد شد؟ هيچ چيز معلوم نيست. رژيم ايران همواره رفتاری دوگانه در برابر روشنفکران و به‌ويژه سينماگران داشته است.

برای مثال در سال ۱۳۹۰ با اين‌که رسول‌اف فيلمنامه فيلم قبلی خود “به اميد ديدار” را به‌دليل سانسور حاکم در ايران تغيير داد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از آن آگاه بود، با اين حال اين وزارتخانه اجازه حضور او را در جشنواره‌ها نداد و برخلاف انتظار همه رسول‌اف نتوانست به جشنواره کن بيايد تا جايزه بخش “نوعی نگاه” شصت‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم کن را دريافت کند.

حکومت ايران می‌خواهد تصوير زيبايی از خود در صحنه جهانی نشان دهد و سينمای ايران نيز سرمايه‌ای در اين راه است. با اين حال گذرنامه رسول‌اف که ممنوع‌الخروج شده بود به‌دليل بوروکراسی حاکم دير به‌دست او رسيد و وی نتوانست سر وقت در کن باشد.

ادامه فيلمسازی در ايران به‌رغم همه مشکلات

در چنين شرايطی چرا رسول‌اف سعی کرد برای مدت کوتاهی به ايران بازگردد؟ اطرافيان او به “فرانس ۲۴” گفته‌اند، رسول‌اف که به‌طور متناوب در اروپا زندگی می‌کند، مبارزه از اروپا برای دمکراسی در ايران را رد می‌کند.

با وجود محدودیت‌های مربوط به شغل او و سانسور، وی اميدوار است در داخل به تجزیه و تحلیل جامعه ایران ادامه دهد.

رسول‌اف که در رشته جامعه‌شناسی تحصيل کرده به سينمای اجتماعی و متعهد باور دارد.

در انتظار روزهای بهتر، آثار هانا آرنت دل‌مشغولی او هستند.

حکومت ايران می‌خواهد تصوير زيبايی از خود در صحنه جهانی نشان دهد و سينمای ايران نيز سرمايه‌ای در اين راه است.

خطر کردن همواره بخشی از کار رسول‌اف است. “دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند”، آخرين فيلم بلند او در دوران احمدی‌نژاد با کمک يک دوربين پنهان، مخفيانه فيلمبرداری شده و بخشی از آن نيز در آلمان ساخته شده است.

دو تن از بازيگران فيلم که در ايران زندگی می‌کنند از آن زمان مجبور شده‌اند کشور خود را ترک کنند.

فهرست معرفی‌نامه فيلم در پايان آن به‌نمايش در نمی‌آيد و تمامی بازيگران و دست‌اندرکاران بخش فنی ناشناس می‌مانند.

به‌رغم نظارت حاکم، اين فيلمساز به فعاليت در تهران ادامه می‌دهد. طرح بعدی او فيلمی است برای به پرسش کشيدن مفهوم “هويت” و اين‌که “آيا هويت در يک کارت ملی يا يک گذرنامه خلاصه می‌شود”؟

رسول‌اف در مورد مشکلاتی که می‌تواند با آن روبه‌رو شود می‌گويد: “خواهیم دید … مهم‌ترین چیز این است که تلاش کنید. من فکر می‌کنم بتوانم اين فيلم را بسازم.”

رسول‌اف ديگر خود را سانسور نمی‌کند

سينمای رسول‌اف که مدت‌ها به سبک استعاره‌ای و نمادهای الهام‌گرفته از ادبيات ايران خو کرده بود در سال‌های اخير واقع‌گراتر و صريح‌تر شده است.

به‌گفته اطرافيان فيلمساز، تغييرات اخير در جامعه ايران اساس تمايل او به بيان صريح‌تر مسائل است.

“دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند” نشان‌دهنده اين تغيير شديد در سبک بيان او است.

این فیلم بسیار سیاه، تمام روش‌هايی را که برای سکوت در مقابل ایدئولوژی رژیم به‌کار می‌روند، نشان می‌دهد.

اگر رسول‌اف خواسته است شرايط نويسندگان ايرانی را نشان دهد منظورش تنها نمايش سانسور رسمی نيست بلکه می‌خواهد خودسانسوری را نيز نشان دهد. داستان او هر کسی را که نمی‌تواند با خطوط رسمی کنار بيايد نشان می‌دهد.

“دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند” در روز نمايش آن در ۱۱ نوامبر (۲۰ آبان‌ماه) با استقبال تماشاگران پاريسی روبه‌رو شد.

در حالی‌که رسول‌اف در ايران گرفتار شده است “دست‌نوشته‌ها”ی او به سفرهای خود ادامه می‌دهند.

منبع