روش‌های انتقال و پیشگیری از تب مالت

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130827_Brucellosis_MazyarMahdavifar.mp3[/podcast]

تب مالت یا بروسلوز یک بیماری عفونی است که توسط باکتری به نام بروسلا ایجاد می‌شود. این عفونت در ابتدا حیواناتی مثل گاو، گوسفند، بز، شتر و بعضی از حیوانات وحشی را گرفتار می‌کند و سپس از طریق آنها به انسان منتقل می‌شود.

به نظر می‌رسد قدمت این بیماری در انسان به دوران باستان برمی‌گردد. تا جایی که خصوصیات آن برای اولین‌بار بیش از دوهزارسال قبل شرح داده شده است، اما اولین بار در سال ١٨٨٧ بود که دکتر دیوید بروس (Dr David Bruce) پزشک بریتانیایی، باکتری ایجاد‌کننده این بیماری را از نمونه‌های آزمایشگاهی تعدادی از بیماران که اهل جزیره مالت بودند جدا کرد. در حقیقت نام‌های ذکر شده برای این بیماری یعنی بروسلوز و تب مالت از همین کشف علمی که توسط دکتر بروس انجام شده منتج شده‌اند.

راه‌های انتقال بیماری

به صورت معمول انسان از سه طریق به عفونت تب مالت دچار می‌شود. شایع‌ترین راه انتقال، مصرف لبنیاتی است که از شیر پاستوریزه نشده به دست آمده‌اند. در صورت آلوده بودن دام به عفونت بروسلوز، شیر به‌دست آمده از آن نیز حاوی باکتری بیماری است و در صورتی که پاستوریزه نشود، باکتری در داخل شیر زنده می‌ماند. حال هر محصولی که از این شیر آلوده تولید شود می‌تواند فرد مصرف‌کننده را مبتلا کند.

در میان علائم حاد تب مالت می‌توان به تب، تعرق، خستگی شدید، سردرد و درد عضلات و مفصل‌ها اشاره کرد. در صورت مزمن شدن بیماری علائمی مثل تب‌های راجعه و خستگی مزمن شایع هستند و طول کشیدن بیماری می‌تواند منجر به بروز عوارض جانبی مانند التهاب قلب و کبد شود که حیات بیمار را نیز با خطر مواجه خواهد کرد.

راه دوم انتقال از طریق تماس بافت‌های آلوده حیوان با پوست زخمی یا پاشیدن مایعات آلوده بدن حیوان به داخل چشم انسان است. این نوع انتقال معمولاً در سه گروه از افراد رخ می‌دهد. گروه اول افراد شاغل در صنایع و مشاغل مرتبط با تولید و بسته‌بندی گوشت ازجمله پرسنل کشتارگاه‌ها هستند. گروه دوم پرسنل دامپزشکی و افرادی که در روند زایمانی دام‌ها فعالیت دارند. گروه بعدی هم پرسنل آزمایشگاه‌های کشت میکروبی هستند که احتمال سر و کار داشتن آن‌ها با نمونه‌های حاوی این باکتری وجود دارد.

راه سوم انتقال بیماری نیز که بیشتر همین گروه قبلی را هدف قرار می‌دهد استنشاق هوای حاوی باکتری بروسلا است که معمولاً در فضای کشتارگاه‌ها یا مکان‌های ویژه دامپزشکی جاری است.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های بیماری بسیار گوناگون و متنوع هستند. بعضی از آن‌ها تنها در دوره حاد بیماری بروز می‌کنند و بعضی دیگر مزمن یا دوره‌ای بوده‌اند و تا ماه‌ها و سال‌ها ادامه خواهند داشت.

در میان علائم حاد تب مالت می‌توان به تب، تعرق، خستگی شدید، سردرد و درد عضلات و مفصل‌ها اشاره کرد. در صورت مزمن شدن بیماری علائمی مثل تب‌های راجعه و خستگی مزمن شایع هستند و طول کشیدن بیماری می‌تواند منجر به بروز عوارض جانبی مانند التهاب قلب و کبد شود که حیات بیمار را نیز با خطر مواجه خواهد کرد.

تشخیص اولیه بیماری بر اساس علائم بالینی و شرح حال بیمار صورت می‌گیرد. در این میان محل زندگی بیمار و احتمال مواجهه او با دام‌های آلوده و محصولات لبنی و گوشتی آن‌ها اهمیت بالایی دارد، اما تشخیص قطعی بیماری با انجام آزمایش‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود. پس از تشخیص قطعی است که پزشک باید درمان بیماری را با استفاده همزمان از دو یا چند داروی آنتی‌بیوتیک آغاز کند. درمانی که بین شش تا هشت هفته طول می‌کشد و در طول دوره درمان علائم بیماری به تدریج بهبود می‌یابند. در صورت عدم تکمیل دوره درمانی احتمال بازگشت علائم بیماری و بروز مشکلات ثانویه مثل التهاب دیواره قلب و بافت کبد وجود دارد. ضمن اینکه احتمال مزمن شدن بیماری حتی در افرادی که داروهای خود را به صورت کامل دریافت می‌کنند نیز وجود دارد و این موضوع اهمیت بیشتر پیشگیری را آشکار می‌کند.

پیشگیری

با توجه به روش‌های انتقال بیماری تب مالت می‌توان حدس زد که پیشگیری از انتقال این بیماری باید بر دو محور دام و انسان قرار داده شود. واکسیناسیون درست و به موقع دام‌ها علیه باکتری بروسلا و حذف دام‌های آلوده از چرخه تولید لبنیات و گوشت اولین قدم در پیشگیری از بیماری است.

وجود مرزهای طولانی و کنترل‌نشده با کشورهای دارای سطح بهداشت پایین، وجود روش‌های سنتی دامداری، عدم واکسیناسیون مناسب و به‌موقع دام‌ها، نبودن نظارت مناسب بر فعالیت کشتارگاه‌ها و تولید‌کنندگان محصولات لبنی و در کنار همه اینها ناآگاهی مردم نسبت به این بیماری و روش‌های انتقال آن تنها تعدادی از این دلایل هستند.

مرحله بعدی جلوگیری از انتقال بیماری به انسان است. در این زمینه مهم‌ترین اقدام پاستوریزه کردن شیر مصرفی در صنایع تولید لبنیات است. بنابراین خودداری از مصرف شیر محلی و پنیر و حتی بستنی که از این شیر تهیه می‌شود اهمیت بالایی دارد. اگر به هر دلیلی از پاستوریزه بودن شیر مورد استفاده خود مطمئن نیستید، قبل از مصرف ١٥ تا ٢٠ دقیقه آن را بجوشانید. چون جوشاندن شیر به این مدت منجر به نابودی باکتری بروسلا می‌شود. پرسنل کشتارگاه‌ها و دامپزشکی‌ها هم می‌توانند به سادگی و با استفاده از دستکش،ماسک، لباس‌های مخصوص و عینک‌های ویژه از ابتلا به عفونت بروسلوز جلوگیری کنند.

شیوع و پراکندگی

بیماری بروسلوز یا تب مالت سالانه حدود ٥٠٠ هزار نفر را در سرتاسر دنیا مبتلا می‌کند، اما بیشترین میزان ابتلا به ابن بیماری در کشورهای عقب‌مانده و در حال توسعه است. یعنی مکان‌هایی که واکسیناسیون دام‌ها در آن‌ها به درستی انجام نمی‌شود و محصولات دامی حاصله نیز در روندی بهداشتی به دست مصرف‌کنندگان نمی‌رسد.

متاسفانه ایران نیز یکی از مناطق اصلی شیوع بیماری تب مالت در دنیاست. به طور متوسط سالانه ٢٨ هزار مورد جدید ابتلا به این بیماری در ایران شناسایی می‌شود و از نظر میزان شیوع بیماری، ایران رتبه چهارم دنیا را به خود اختصاص داده است. گفته‌های مسئولان بهداشتی کشور نیز نشانگر این نکته است که کنترل بیماری در ایران همچنان ناموفق بوده است. به عنوان نمونه در خبری از قول نبی‌الله مهدوی مدیر شبکه بهداشت و درمان شهرستان بیجار اعلام شد که تنها در سه ماهه ابتدایی امسال ٤٠ بیمار مبتلا به تب مالت در این شهرستان شناسایی شده‌اند. آمار ٢٨ هزار مورد ابتلای سالانه در ایران در حالی است که متوسط بروز سالانه تب مالت در کشور بزرگ و پرجمعیتی مثل ایالات متحده تنها صد مورد در سال است.

البته در ایران نیز دلایل متعددی برای شیوع بالای بیماری قابل ذکر است. وجود مرزهای طولانی و کنترل‌نشده با کشورهای دارای سطح بهداشت پایین، وجود روش‌های سنتی دامداری، عدم واکسیناسیون مناسب و به‌موقع دام‌ها، نبودن نظارت مناسب بر فعالیت کشتارگاه‌ها و تولید‌کنندگان محصولات لبنی و در کنار همه اینها ناآگاهی مردم نسبت به این بیماری و روش‌های انتقال آن تنها تعدادی از این دلایل هستند. نکته‌ای که باید در این میان به آن توجه داشت این است که تب مالت یک بیماری مشترک میان انسان و دام است و به همین دلیل برای کنترل و ریشه‌کن کردن آن باید به صورت همزمان به از بین بردن این عفونت در انسان و دام توجه داشت. عدم توجه کافی به هرکدام از این موارد، مبارزه با بیماری را محکوم به شکست خواهد کرد.