کنفرانس اعضای کنوانسیون تنوع زیستی سازمان ملل متحد که به اختصارCOP نامیده می‌شود، از سال ۱۹۹۴ و با هدف هماهنگ‌سازی تلاش‌های جهانی برای حفظ تنوع زیستی آغاز به کار کرد. این کنفرانس که هر دو سال یک بار برگزار می‌شود، بستری برای تبادل دانش و ایجاد توافق جهانی در زمینه حفاظت از منابع طبیعی و گونه‌های زیستی فراهم می‌کند. شانزدهمین دوره این نشست، کاپ ۱۶، امسال از ۲۱ اکتبر/۳۰ مهر تا اول نوامبر/ ۱۱ آبان در شهر کالی، کلمبیا برگزار شد.
تمرکز این دوره بر چارچوب جهانی تنوع زیستی کونمینگ ـ مونترال بود و اهداف جامعی را برای حفظ و توسعه پایدار منابع زیستی تا سال ۲۰۳۰ تعیین کرده بود. کاپ ۱۶ با همکاری نمایندگان کشورهای عضو و با حضور گسترده‌ای از جوامع بومی، فعالان زیست‌محیطی و کارشناسان، تلاش کرد تا راهکارهایی برای افزایش بهره‌وری پایدار، حفظ تنوع زیستی و تضمین حقوق بومیان ارائه دهد. همچنین موضوعات حیاتی دیگری از جمله سازوکارهای اشتراک داده‌های ژنتیکی، روش‌های پایدار در بهره‌برداری از منابع طبیعی و چالش‌های مالی در این زمینه مورد بحث و بررسی قرار گرفتند.
در ادامه به برخی از دستاوردهای کلیدی این نشست و همچنین چالش‌های مالی و اجرایی که در مسیر رسیدن به اهداف آن قرار دارند، خواهیم پرداخت.
دستاوردهای کلیدی نشست کاپ ۱۶
بهره‌مندی از منافع داده‌های دیجیتال ژنتیکی (DSI)
یکی از مهم‌ترین نتایج نشست کالی، ایجاد چارچوبی برای بهره‌مندی از منافع داده‌های دیجیتال ژنتیکی بود. این داده‌ها که شامل اطلاعات ژنتیکی موجودات زنده است، در صنایع مختلف از جمله داروسازی و کشاورزی و بیوتکنولوژی کاربرد دارد. کشورهای دارنده تنوع زیستی از این پس می‌توانند در صورت استفاده تجاری از اطلاعات ژنتیکی‌شان، از منافع آن بهره‌مند شوند. این اقدام پاسخ به نگرانی‌های کشورهای غنی از تنوع زیستی بود که احساس می‌کردند منابع طبیعی‌شان بدون جبران مالی بهره‌برداری می‌شود. این مکانیسم جدید می‌تواند دسترسی عادلانه‌تر و پایدارتر به منابع طبیعی را تضمین کند.
تقویت و مشارکت جوامع بومی و محلی
یکی دیگر از دستاوردهای مهم این نشست، به‌رسمیت شناختن نقش جوامع بومی و محلی در حفاظت از تنوع زیستی بود. جوامع بومی که با استفاده از دانش سنتی خود در طول قرن‌ها به حفاظت از منابع طبیعی پرداخته‌اند، در کاپ ۱۶ نقش بیشتری در تصمیم‌گیری‌های جهانی پیدا کردند. این توافق باعث می‌شود که صدای بومیان در برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات حفاظتی شنیده شود و دانش بومیان به‌عنوان بخش مؤثری از راهکارهای جهانی برای حفاظت از تنوع زیستی پذیرفته شود. این اقدام، نه تنها موجب حفاظت بهتر از منابع طبیعی می‌شود، بلکه نشان‌دهنده رویکردی عادلانه‌تر و جامع‌تر به مسائل محیط زیست است.
تأکید مجدد بر اهداف چارچوب جهانی تنوع زیستی کونمینگ ـ مونترال
کشورهای عضو در نشست کاپ ۱۶ بار دیگر تعهد خود را به چارچوب جهانی تنوع زیستی کونمینگ ـ مونترال، که شامل اهدافی مانند حفظ ۳۰ درصد از اراضی و اقیانوس‌های جهان تا سال ۲۰۳۰ است، تأیید کردند. این چارچوب که در نشست کاپ ۱۵ به تصویب رسید، به‌عنوان نقشه راه جهانی برای دهه آینده شناخته می‌شود. اگرچه کاپ ۱۶ اهداف جدیدی تعیین نکرد، بر اهمیت اجرای دقیق تعهدات موجود در سطح ملی تأکید داشت.
چالش‌های مالی و موانع پیش رو
نبود توافق بر سر ایجاد صندوق جهانی طبیعت
با وجود پیشرفت‌های سیاسی و تقویت نقش جوامع بومی، اختلافات مالی یکی از چالش‌های مهم کاپ ۱۶ بود. کشورهای جنوب جهانی، از جمله کشورهایی با تنوع زیستی بالا اما منابع مالی محدود، خواستار ایجاد صندوق جهانی طبیعت شدند تا منابع لازم برای حفاظت از تنوع زیستی در مناطق دارای خطر بالای از دست رفتن تنوع زیستی فراهم شود. اما کشورهای ثروتمند، از جمله اتحادیه اروپا و ژاپن، با ایجاد این صندوق مخالفت کردند و به جای آن، بر استفاده از سازوکارهای مالی موجود مانند تسهیلات جهانی محیط زیست تأکید داشتند. این اختلاف باعث نارضایتی کشورهای در حال توسعه شد که معتقد بودند منابع مالی فعلی برای مقابله با ابعاد مشکل کافی نیست.
پیشرفت محدود در زمینه راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت
یکی دیگر از چالش‌های مطرح‌شده در کاپ ۱۶، حمایت ناکافی از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت بود. این راه‌حل‌ها شامل اقداماتی مانند جنگل‌کاری، احیای تالاب‌ها و مدیریت پایدار اراضی است که می‌توانند هم برای حفظ تنوع زیستی و هم برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی مفید باشند. با این حال، در نشست کالی پیشرفت چشمگیری در تأمین بودجه یا تدوین برنامه‌های دقیق برای اجرای این راه‌حل‌ها صورت نگرفت. کارشناسان معتقدند که با حمایت بیشتر از این راه‌حل‌ها، می‌توان به نتایج مؤثری در زمینه تنوع زیستی و اقلیم دست یافت.
نتیجه‌گیری: گامی به سوی آینده، اما با چالش‌های حل‌نشده
نشست کاپ ۱۶ در کالی گامی به سوی حفاظت عادلانه‌تر و فراگیرتر از تنوع زیستی بود. با این حال، چالش‌های مالی همچنان یکی از موانع اساسی در مسیر دستیابی به اهداف جهانی است. به‌ویژه برای کشورهای دارای تنوع زیستی بالا اما محدودیت مالی، دستیابی به اهداف جهانی به منابع مالی بیشتری نیاز دارد. به نظر می‌رسد که برای موفقیت چارچوب کونمینگ ـ مونترال، لازم است که سازوکارهای مالی قوی‌تری تدوین و توافق‌های مالی جامع‌تری انجام شود.
در نهایت، نتایج کاپ ۱۶ نه تنها نشان‌دهنده دستاوردهای قابل توجه در زمینه حفاظت از تنوع زیستی است، بلکه مشکلات و کمبودهای این عرصه را نیز برجسته کرده است.